Mga Bata Nameligro

Usa ka batang lalaki, 12 ang panuigon, nagbudlay ug 11 ka oras sa usa ka adlaw nga nagtipak ug mga bato sa usa ka kubkuban sa India. Ang iyang kita 85 cents (U.S.) sa usa ka adlaw.

Usa ka batang babaye, diyes anyos, nagbaligya sa iyang lawas sa usa ka balay-hilay sa Bangkok. Siya atua didto dili tungod kay gusto niyang maingon. Gibaligya siya sa iyang amahan sa kantidad nga $400.

Usa ka batan-ong sundalo, diyes anyos, nagtabang sa pagbantay sa usa ka ali-sa-kalsada sa usa ka nasod sa Aprika. Nagbitay ang usa ka masinggan sa iyang abaga; iyang gipalabay ang panahon pinaagi sa pagyupyop ug marijuana.

ANG maong mga kahimtang sagad kaayo sa nagakaugmad nga mga nasod. Ang nameligrong mga bata mokabat sa minilyon. Pito ka milyon nag-antos sa mga kampo sa kagiw; 30 ka milyon naglaroylaroy sa mga kadalanan nga walay kapuy-an; 80 ka milyon tali sa pangedarong 10 ug 14 naghago sa mga buluhaton nga makadaot sa ilang normal nga paglipang; kapin sa 100 ka milyon nag-ungaw sa kamatayon niining dekadaha tungod sa kakulang sa pagkaon, hinlong tubig, ug atiman sa panglawas.

Tagda ang pila lamang ka mga suliran nga giatubang sa mga bata sa tibuok globo.

Sakit

Mga 8,000 ka bata ang mamatay kada adlaw tungod kay wala sila mabakunahi batok sa mga sakit sama sa tipdas ug hutoy. Ang dugang 7,000 mamatay kada adlaw tungod kay ang ilang mga ginikanan walay kabangkaagan kon unsaon sa pag-atiman ang nahubsag-tubig gumikan sa kalibanga. Kada adlaw laing 7,000 ka mga bata ang mamatay tungod kay sila wala tambali ug antibiotiko nga balor lamang ug usa ka dolyar aron makasukol batok sa mga impeksiyon sa respiratoryo.

Sulod sa katuigan aduna nay mga medisina ug mga terapiya nga makasanta o makatambal sa mga sakit nga dugay nang naghampak sa tawhanong pamilya. Apan kini wala makaabot sa minilyong nagkinahanglan niini. Ingong resulta, sulod sa milabayng duha ka dekada, mga usa ka gatos ka milyong mga bata ang namatay gumikan lamang sa kalibanga ug mga sakit sa respiratoryo. “Kini morag sama nga nakaplagan na sa kataposan ang tambal sa kanser apan unya wala kaayo gamita sa 20 ka tuig,” sumala sa taho sa UNICEF’s State of the World’s Children 1990.

Bisan pa sa makalilisang nga kahimtang, adunay nahimo nga pag-uswag. Pananglitan, ang UNICEF ug ang WHO (World Health Organization) mihimog usa ka kusganong kampanya sa pag-immunize. Niadtong 1991 gipahibalo nga 80 porsiento sa mga bata sa kalibotan ang na-immunize batok sa unom ka mga sakit nga masanta-sa-bakuna​—ang tipdas, tetanus, dipterya, polio, tisis, ug hutoy. Kauban sa samag-tuyo nga mga paningkamot sa pagkontrol sa mga sakit sa kalibang, kini misangpot sa pagluwas sa pipila ka milyon nga mga kinabuhi sa bata kada tuig.

Apan niining ulahing katuigan laing sakit​—ang AIDS—​ang mitungha sa paghulga ug lagmit mobalit-ad gani sa tanang mga pag-uswag nga nahimo sa kaluwasan sa Aprikanhong bata latas sa miaging dekada. Sulod sa dekada sa katuigang 1990, mikabat ug 2.7 ka milyong mga batan-on ang mahimong mamatay gumikan sa AIDS sa Aprika lamang. Sa pag-abot sa tuig 2000, ang dugang tulo ka milyon ngadto sa lima ka milyon nga mga bata sa Sentral ug Sidlakang Aprika ang mahimong mailo tungod kay ang ilang mga ginikanan mamatay sa AIDS.

Malnutrisyon

Kitang tanan maoy masulob-ong sinati sa makalilisang nga mga hulagway sa gigutom nga mga bata nga may samag-kalabera nga mga lawas, butod nga mga tiyan, ug lubog nga mga mata nga blangko ang panan-aw. Kadtong makaluluoy nga mga bata naghawas lamang sa diyutayng bahin sa suliran sa malnutrisyon. Sa tibuok nagakaugmad nga kalibotan, mga 177 ka milyon nga mga bata​—1 sa matag 3—​ang matulog nga gutom. Ug ang ilang gidaghanon nagausbaw.

Ang mapadayonong malnutrisyon nagpugong sa mga bata sa pagtubo ngadto sa ilang bug-os mental ug pisikal nga mga katakos. Ang kadaghanan sa mga bata nga kulang sa sustansiya maoy niwang, luyahon, lubog-ug-mata, ug walay kaikag. Menos silang modula ug dugay nga makakat-on kay sa napakaon-ug-maayo nga mga bata. Sila usab dali rang maimpeksiyon, usa ka pangunang hinungdan nga nakaamot sa mga un-tersiya sa 14 ka milyong namatay sa nagakaugmad nga mga nasod kada tuig.

Maingon nga ang modernong siyensiya nakagama ug mga medisina aron sa pagsanta sa sakit, ingon man kana nakapaposible sa pagpatungha ug paghatag ug sobra-sobrang pagkaon aron pakan-on ang tanan sa yuta. Apan walay kalit nga remedyo alang sa malnutrisyon. Dili kana mapapas pinaagi sa pagpadala ug pagkaon ug mga pildoras sa bitamina. Ang iyang mga gamot nahiluna diha sa walay-puas nga kawalad-on, kaylap nga kawalay-alamag, hugaw nga tubig, dili-limpiyo nga mga kahimtang, ug kakulang sa umahan diha sa mga dapit nga hinampak sa kawalad-on.

Mga Suliran sa Kalikopan

Samtang ang globonhong kapeligrohan sa kalikopan nagkasamot, ang mga bata maoy labing tandogonon. Tagda ang polusyon sa hangin. Ang ubos sa tulo ka tuig nga pangedaron nga bata nga nagpahulay mohanggab ug doble sa gidaghanon sa hangin, ug uban niana doble sa gidaghanon sa polusyon, kon itandi sa nagpahulay nga hamtong. Ug tungod kay ang rinyon, atay, ug mga sistema sa enzyme sa mga bata wala pa sa bug-os naugmad, sila dili makaarang sa pagproseso sa mga hugaw nga ingon ka hanas sa mga hamtong.

Mao nga ang mga bata nag-antos ug labawng kadaot kaysa mga hamtong gikan sa mga gidugang nga tingga diha sa gasolina ug gikan sa mga gas sama sa carbon monoxide, nitric oxides, ug sulfur dioxide. Kining pagkatandogonon direktang nakaamot sa kamatayon sa kapin sa 4.2 ka milyon nga mga bata nga ubos sa lima ka tuig ang edad nga nangamatay tungod sa mga impeksiyon sa respiratoryo kada tuig diha sa nagakaugmad nga mga nasod. Daghan sa mga nabuhi nagdako nga may mga sakit sa respiratoryo nga nagsakit kanila kutob sa nanghibilin sa ilang mga kinabuhi.

Sanglit kay sila nagalipang pa sa pisikal, ang mga bata usab mas tandogonon sa mga epekto sa dili hustong pagkaon kay sa mga hamtong. Sa nasod ngadto sa nasod, ang mga bata maoy pangunang mga pildi samtang ang mga lasang nagkakitid, ang mga desyerto nagkalapad, ug ang umahan nga sobrang gikultibar nakankan, menos ug abot, ug nagkamenos ang ani nga pagkaon. Sa Aprika lamang mga 39 ka milyon nga mga bata ang naihid tungod sa dili hustong sustansiya.

Nagdugang sa suliran mao ang hilabihang kanihit sa maayong tubig. Sa tibuok nagakaugmad nga kalibotan, katunga lamang sa mga bata ang makabaton ug hinlong ilimnong tubig, ug ngani mas gamay ang may magamit nga hinlong mga pasilidad sa paglabayg-hugaw.

Gubat

Sa miaging mga panahon, ang kadaghanan sa mga biktima sa gubat maoy mga sundalo. Dili na karon. Sukad sa ikaduhang gubat sa kalibotan, 80 porsiento sa 20 ka milyon nga napatay ug 60 ka milyon nga naangol sa nagkalainlaing mga gubat maoy mga sibilyan​—kadaghanan mga babaye ug mga bata. Sa usa ka yugto sa katuigang 1980, 25 ka bata sa Aprika ang nangamatay kada oras ingong resulta sa maong mga gubat! Ang dili maihap nga gidaghanon sa mga bata ang napatay, naangol, gibiyaan, nailo, o gibihag.

Ang minilyong mga bata nga sa karon nagdako diha sa mga kampo sa kagiw sa subsob nahikawan sa ilang indibiduwalidad ug nasyonalidad ingon man sa igong pagkaon, atiman sa panglawas, ug edukasyon. Daghan ang nakakaplag nga imposible ang pagbaton ug mga kahanas nga mopasalig kanila ug pangabuhian sa sosyedad.

Apan ang mga bata dili lamang mga biktima sa mga gubat; sila usab mga manggugubat sa mga gubat. Sa bag-o pang katuigan ang 200,000 ka mga batan-on nga ubos sa 15 anyos ang pangedaron girekluta, gi-armasan, ug gibansay sa pagpatay. Lakip kanila mao kadtong nawad-an ug kinabuhi o mga kamot ug tiil samtang sila misunod sa mga mando sa pagbukas ug mga agianan latas sa mga natad nga may mga mina sa yuta.

Pagpahimulos sa mga Bata

Sa bug-os nagakaugmad nga kalibotan, ang kawalad-on nagtukmod sa mga ginikanan sa pagbaligya sa ilang mga bata alang sa gamay kaayong mga kantidad aron sa pagsagang sa kagutom o aron mabayran ang ilang mga utang. Unsay mahitabo niining mga bataa? Ang pila gipugos ngadto sa prostitusyon o ngadto sa pagpaulipon diha sa mahugaw taas-oras-mubog-suweldo nga mga paktorya. Ang uban gibaligya pag-usab kutob sa $10,000 sa mga ahente o mga ahensiya sa pagsagop nga taga-Kasadpan.

Ang mga ilhanan nagpakita nga ang prostitusyon sa bata nagausbaw ug naglangkit sa mas mubo ug edad nga mga bata, mga lalaki ug mga babaye. Sa Brazil lamang, adunay gibanabana nga ingon kadaghan sa 500,000 ka tin-edyer nga mga pampam. Ang pornograpiya sa bata usab mauswagon ug gipakusog pa pinaagi sa daling mabatonan nga himan sa video.

Mga Unahonon

Lisod nga handurawon ang kasakit ug ang pag-antos sa luyo nianang mga estadistika. Ikasubo, dili nato masabot ang pag-antos sa minilyon o sa linibo. Bisan pa, daghan kanato nasayod kon unsa ka ngilngig ang pagsud-ong sa pag-antos o ang kamatayon sa usa lamang ka bata​—usa ka persona uban sa iyang kaugalingong tagsaong personalidad, usa ka kalag nga bililhon sa Diyos, usa ka indibiduwal nga may samang katungod nga mabuhi ug modako sama sa kang bisan kinsa.

Nga wala mag-usik ug daghang panahon sa paghunahuna sa dili maayong hinungdan sa presenteng kahimtang sa mga bata, ang mga delegado sa World Summit for Children masaligong nagsulti mahitungod sa umaabot ug nanumpa nga dili na tugotan ang kahimtang. Ang ilang “Lakang nga Himoon” gikauyonan, apil sa ubang mga butang, aron sa paglampos sa mosunod nga mga tumong pag-abot sa tuig 2000:

◻ Pakunhoran ang kabad sa kamatayon sa ubos-lima ka tuig nga bata ug un-tersiya sa gidaghanon sa namatay niadtong 1990.

◻ Pakunhoran ang hinobra ug kasarangan nga malnutrisyon taliwala sa ubos-lima ka tuig nga bata ngadto sa katunga sa mga sukod sa 1990.

◻ Hatagan ang tanang dapit ug luwas nga ilimnong tubig ug limpiyong paagi sa paglabay ug hugaw.

◻ Panalipdan ang mga bata sa mga kahimtang nga ilabinang lisod, sa partikular diha sa mga situwasyon sa armadong gubat.

Ang dugang gasto sa mga programa sa pagpalampos sa mga tumong nga makasanta sa mga kamatayon sa 50 ka milyon nga mga bata niadtong katuigang 1990 gibanabana nga anaa sa $2.5 ka bilyon kada tuig.

Kana dili dakong kuwarta sa linangkob. Sa usa ka tuig ang mga kompaniya sa Amerika mogugol ug $2.5 bilyon sa panganunsiyo sa sigarilyo. Sa usa ka adlaw ang kalibotan mogasto ug $2.5 bilyon sa militar.

Sa presente, ang gasto sa militar​—sa makasaranganon gikalkulo sa Hiniusang Kanasoran nga kapin sa $1 trilyon kada tuig—​sobra pa sa tingob nga mga abot sa kinapobrehang katunga sa katawhan. Ang pagpasimang sa bisan 5 ka porsiento niining dakong kantidad paigo na sa pagpadali sa kauswagan ngadto sa pagkab-ot sa mga tumong sa summit. Pananglitan, ang prisyo sa usa ka F/A-18 nga fighter jet (kapin sa $30 milyon) maoy tumbas sa bili sa igong mga bakuna sa pagpanalipod sa 400 ka milyon nga mga bata batok sa makamatay nga mga sakit.

Ang mga nasod makaarang sa paglampos sa ambisyosong mga tumong nga gihimo sa summit. Sila may kahibalo, teknolohiya, ug salapi. Ang pangutana nga nagpabilin, Buot ba nila?

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Pagsukol sa Malnutrisyon

Unom ka mga Puntos nga Angayng Hisayran sa mga Ginikanan

1. Ang gatas sa inahan lamang ang kinamaayohang posible nga pagkaon alang sa unang upat ngadto sa unom ka bulan nga kinabuhi sa bata. Kana nagahatag ug kompletong nutrisyon ug naga-immunize sa bata batok sa sagad nga mga impeksiyon.

2. Pag-abot sa pangedaron nga upat ngadto sa unom ka bulan, ang bata nagkinahanglan ug laing pagkaon. Ang pagpakaon ug gahing pagkaon sa mas sayo mopausbaw sa riyesgo sa impeksiyon; ang pagpakaon kanila nga ulahi motultol ngadto sa malnutrisyon.

3. Ang bata nga ubos sa tulo ka tuig ang edad kinahanglan nga pakan-on ug duha ka beses nga subsob kay sa hamtong, uban sa gamay gamayng gidaghanon sa mas punog-enerhiya nga pagkaon.

4. Ang pagkaon ug ilimnon dili angayng ihikaw sa dihang ang bata nagmasakit o nagkalibang.

5. Pagkaayo sa sakit, ang bata kinahanglan ug ekstra nga kaon sa usa ka adlaw sulod sa usa ka semana aron makabawi sa nawala nga pagtubo.

6. Sa labing menos kinahanglang duha ka tuig ang kal-ang tali sa mga pag-anak alang sa nutrisyonal nga panglawas sa inahan ug bata.

[Credit Lines]

Tinubdan: United Nations Children Fund

UNICEF/C/91/ Roger Leymone

[Hulagway sa panid 5]

Katunga lamang sa mga bata sa nagakaugmad nga kalibotan ang may mabatonan nga hinlong ilimnong tubig

[Credit Lines]

UNICEF/3893/89/ Maggie Murray-Lee

[Hulagway sa panid 7]

Ang kada bata, uban sa iyang tagsaong personalidad, maoy bililhon sa Diyos ug may samang katungod nga modako sama kang bisan kinsa

[Credit Line]

Letrato: Cristina Sole/Godo-Foto