Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Sentro sa Voodoo Diha sa Publikong mga Sementeryo
Ang konseho sa siyudad ug ang mayor sa São Paulo, Brazil, sa dili pa dugay mitugot sa libreng paggamit sa luna sa mga sementeryo sa munisipyo nga magsilbing “mga sentro sa voodoo,” sumala sa Jornal da Tarde. Ang mga magsusupak miprotesta batok niining mga sentroha, miingon nga gamiton sa mga sekta sa Aprikano-Braziliano ang mga sementeryo sa paghimog makalilisang nga mga halad sa hayop. Ang mga pananglitan sa mga hayop nga giabusohan, gitadtad, o gipatay naglakip sa mga itoy nga gilubong nga buhi diha sa sulod sa mas dagkong mga hayop ug mga iring ug mga iro nga gilugit ang mga mata. Usa ka opisyal sa kagamhanan miingon nga dili boluntaryong miabot ang mga sekta sa Brazil apan ang mga ulipon nga naghimo niini nga mga rituwala gipugos pagdala gikan sa Aprika. Tungod niini, siya miingon, angay tahuron ang mga sektang voodoo.
Ang Pagpatay Nagapadayon
Sumala sa JAMA (Journal of the American Medical Association), gibanabana nga sa panahon sa Gubat Kalibotan I, dili molabaw sa 19 porsiento sa mga tawong namatay sa gubat maoy mga sibilyan. Sa Gubat sa Kalibotan II, halos 50 porsiento niadtong namatay sa gubat maoy mga sibilyan. Sukad niadto, mga 150 ka gubat ang gisangka sa tibuok yuta. “Gibanabana,” miingon ang JAMA, “nga kapin sa 80 porsiento sa 20 ka milyong namatay ug sa 60 ka milyong nasamdan maoy mga sibilyan, kadaghanan kanila mga bata. Sa miaging napulo lamang ka tuig, gibanabanang 1.5 ka milyong mga bata ang namatay ug kapin sa 4 ka milyong mga bata ang naangol sa gubat.”
Sakit ug Kamatayon
Sa tibuok-kalibotan, duolan sa 50 ka milyong mga tawo ang mamatay matag tuig. Sa mga nangamatay, 46.5 ka milyon ang direktang namatay tungod sa sakit, sumala sa WHO (World Health Organization). Ang makatakod ug parasitong mga sakit nakapatay ug 17.5 ka milyong mga tawo tuig-tuig. Ang mga sakit sa kasingkasing ug sa kaugatan ug baga nakapatay ug duolan sa 12 ka milyon. Ang kanser nakapatay ug kapin sa lima ka milyon. Si Hiroshi Nakajima, direktor-heneral sa WHO, miingon: “Ang trahedya mao nga labing menos 20 ka milyong kamatayon tuig-tuig ang masanta unta tungod sa pag-uswag sa mga sistema sa pag-atiman sa panglawas, nga mabatonan ang gikinahanglang mga tambal ug mga bakuna, mas mahimsog nga estilo sa kinabuhi ug edukasyon.”
Mga Iring ug mga Langgam
Ang mga tigdukiduki nagbanabana nga sa Wisconsin, T.B.A., lamang, ang binuhing mga iring mahimong makapatay ug kapin sa 19 ka milyong mga langgam sa usa ka tuig. Ang usa ka pagtuon sa Britanya nagpakita nga lima ka milyong binuhing mga iring makapatay ug mga 20 ka milyong langgam sa usa ka tuig. Sa Australia, ang mga opisyal sa lungsod sa Sherbrooke Shire nagsugo sa mga pomuluyo nga dili pagawason ang mga binuhi inigkagabii, nga may multa sa paglapas nga $100, sa pagpaningkamot nga masanta ang pagpamatay sa talagsaong mga langgam. Sa Tinipong Bansa, duolan sa 35,000 ka iring ang gipanganak adlaw-adlaw. Apan sumala sa gitaho diha sa magasing National Wildlife, ang “nakaplagan sa pagtuon sa Wisconsin nga 94 porsiento sa mga tag-iyag iring gustog mga langgam nga tig-awit diha sa ilang propiedad ug 83 porsiento gustog mga langgam nga pangayamon, apan 42 porsiento lamang ang gusto nga mamenosan ang gidaghanon sa mga iring alang sa kaayohan niining ihalas nga mga espisye.”
Mga Dula ug Panglawas
Ang mga eksperto nagpasidaan nga ang pagpugos sa lawas sa sobra sa naandan sa paghimo sa kalaki mohatag kanimog sakit. Ang The European mitaho: “Gibutyag sa panukiduki sa mga siyentipiko sa medisina nga ang labing hawod nga mga magdudula mao ang dali kaayong matakdan kay sa uban sa mga impeksiyon sa virus sama sa sip-on, mga sakit sa tutunlan ug mga pamaol.” Giinterbiyo ni Klaus Braumann, usa ka medikal nga magtatambag sa tem sa Olimpiyada sa Aleman, ang 481 ka labing hawod nga mga magdudulang Aleman. Sumala sa mantalaang Süddeutsche Zeitung, iyang nakaplagan nga sila “nag-antos sa ugahip sa mga wait [herpes simplex] upat ka pilo nga mas subsob kay sa aberids nga populasyon.” Bisag gibanabana nga sa Alemanya mga 10 porsiento sa populasyon matakboyan niini nga mga tubig-tubig matag karon ug unya, mga 50 porsiento motakboy diha sa labing hawod nga mga magdudula. “Ang matag pangusog sa lawas nga mosobra sa maarangan makapaluya sa sistema sa imyunidad,” miingon si Heinz Liesen, usa ka eksperto sa medisina sa mga dula.
“Ang Kabaliskaran sa Kadagaya”
Sa dili pa dugay nga miting sa Geneva, Switzerland, duha ka ahensiya sa UN nagpahibalo nga ilang hiusahon ang ilang mga paningkamot diha sa “usa sa labing dakong pakig-away nga nahimo sukad batok sa tibuok-kalibotang malnutrisyon.” Ang mantalaan sa Paris nga Le Monde nagtaho nga ang Food and Agriculture Organization ug ang World Health Organization miingon nga sila molihok sa pagbuntog nianang gitawag nila nga “ang kabaliskaran sa kadagaya.” Bisag ang yuta makapatungha ug igong pagkaon aron katagan-an ang panginahanglag pagkaon sa tibuok tawhanong pamilya, ang suplay wala iapod-apod sa paagi nga nahiuyon niini nga mga panginahanglan. Sa Aprika, ang kagutom nagapameligro adlaw-adlaw sa mga kinabuhi sa 40 ka milyong mga tawo. Ang malnutrisyon nakaapektar ug 192 ka milyong mga bata, ug 40,000 kanila ang mamatay kada adlaw.
Wala Tuyoang Natudloan
“Kon ang mga ginikanan manabako, ang ilang mga anak malagmit mosunod sa ilang panig-ingnan,” miingon ang mantalaan sa Paris nga Le Figaro. Ang dili pa dugay nga pagtuon nga nalangkit ang kapin sa 10,000 ka batan-ong Pranses gikan sa 11 ngadto sa 18 ang edad nagbutyag nga halos ikaupat sa usa ka bahin kanila maoy regular nga tigtabako—nagkahulogan nga sila manabako kausa sa usa ka adlaw. Ang pagtuon nagbutyag nga taliwala sa tigtabakong mga batan-on, kapin sa 50 porsiento ang may mga amahan nga nanabako. Kini usab nagpakita nga halos 72 porsiento sa mga batan-on nga regular nga tigtabako nangandoy nga sila unta makahunong sa pagtabako.
Kulang ug Pagtahod sa mga Tigulang
Ang populasyon sa mga tawong tigulang sa Asia kusog nga nagdaghan. Sa Hapon gilaoman sa pipila nga ang gidaghanon sa mga tawo nga nag-edad ug 65 ug mas gulang pa mouswag gikan sa presente nga 15.5 ka milyon ngadto sa 32 ka milyon sulod sa mosunod nga 30 ka tuig. Sumala sa Asiaweek, 1 sa matag 4 ka Hapones matigulang na sa tuig 2020. “Kapin sa 9% sa mga taga Singapore ang nakaabot sa ilang ika-60 nga komplianyo. Ug inigtapos sa siglo, mga 1.5 ka milyong taga Malaysia ang mahimong tigulang na nga mga lungsoranon,” midugang ang Asiaweek. Kini nga pag-uswag moabot sa panahong nadaot na ang karaang mga tradisyon sa pag-atiman ug pagtahod sa mga tigulang. Si Henry Lim, usa ka tigpaluyo sa tigulang nga mga lungsoranon sa Singapore, miingon: “Karon ang kiling sa pagtahod sa mga tawong tigulang nagakaluya.” Siya midugang nga ang mga batan-on “mas daghan pa ug panahon alang sa iro kay sa ilang mga ginikanan.”
Usa ka Maayong Negosyo
Sa Argentina, ang mga taho bahin sa paghalad ug mga hayop ug tawo nakapabalaka sa mga tawo. Sumala sa Clarín, adunay 5,000 ka sekta sa Argentina, ang kadaghanan niini nagtuki sa espiritismo, Satanismo, ug ubang mga porma sa okultismo. Ang paggamit ug mga larawan gibantog sa kadaghanan niining mga sektaha. Sa Buenos Aires kasagaran na nga makakita ug mga tindahan nga nagdispley ug mga imahen ni Jesu-Kristo ug sa Katolikong “mga santo” diha sa mao gihapong estante nga may mga estatuwa sa mga demonyo. Usa ka popular nga larawan nailhang “Lucifer, ang Bantogang Kapitan ug ang labing banggiitan taliwala sa mga diyos sa daotan.” Ang Clarín miingon nga ang mga tigsuplay niining satanikong mga imahen nagaapod-apod usab ug mga imaheng Katoliko. Usa ka tag-iyag tindahan miadmiter nga ang pagbaligyag mga imaheng Katoliko ug satanikong mga imahen maoy usa ka “maayong negosyo.”
Kahadlok sa mga Pasyente
Ang kahadlok nga matakdan ug mga sakit gikan sa ilang mga pasyente tingali seryosong nakaapektar sa batasan sa mga doktor ug sa ilang mga katabang, sumala sa The New York Times. Daghang doktor ang nahadlok nga matakdan sa AIDS o sa hepatitis pinaagi sa aksidenteng pagkatusok o pagsamad sa ilang panit pinaagi sa mga instrumento sa medisina samtang nagtambal sa mga pasyente. Dayag kini nga kahadlok adunay basehanan. Usa ka pagtuon nga gihimo sa ospital sa Siyudad sa New York nagbutyag nga mga 60 porsiento sa mga doktor nga regular nga nagatambal sa mga pasyenteng may tesis natakdan sa sakit mismo. Usab, tuig-tuig mga 12,000 ka tig-atiman sa panglawas ang natakdan sa hepatitis gikan sa ilang mga pasyente. Sukad nga misugod ang epidemya sa AIDS, duolan sa 47 ka tig-atiman sa panglawas sa Tinipong Bansa ang natakdan sa sakit gikan sa ilang mga pasyente.
Bunga ug Kanser
“Magmama ba o dili . . . kana ang pangutana.” Ang pangutana, nga may kalabotan sa pagmama ug bunga, gibangon diha sa Post-Courier, usa ka mantalaan sa Papua New Guinea. Si Dr. Barrie Milroy, usa ka espesyalistang siruhano nga sinati sa pagtambal sa mga tigmama ug bunga, miingon nga “daw ang duha ka pangunang suliran sa Papua New Guinea mao ang malaria nga komon sa maong lugar ug kanser sa baba, ang ulahi direktang nalangkit sa pagmama ug bunga.” Bisan ang mga batang gagmay lakip sa daghang tigmama ug bunga. ‘Kon ang usa magmama ug bunga ang pangutana dili kon matakboyan ba, apan kon kanus-a, nga siya magkasakit ug kanser,’ miingon si Dr. Milroy. Siya midugang nga gawas kon mohunong ang mga tigmama, “walay tambal ang ikahatag kanila.”
Malipotong mga Palsipikador
“Usa ka butang alang sa mini nga kuwarta ang makalusot sa wala magdudang tindero o bisan sa usa ka teller sa bangko. Laing butang alang niining kuwartaha ang makalimbong sa sopistikadong himan nga tigdumala sa kuwarta diha sa Federal Reserve,” miingon ang The Wall Street Journal. Bisan pa, dunay nakapatunghag $100 nga kuwarta sa T.B. nga nagahimo sa ingon gayod niana. Gitawag nga “talagsaon gayod ug kalidad,” ang mini nga kuwarta nakatag sa tibuok globo. Ang lisod nga estilo sa pag-imprinta nga pinaalsa ug diyutay, ang hinimo-sa-panaptong papel uban sa hayag nga pagkapula ug asul nga mga lanot, ug ang lahi magnetikong tinta ang tanan sa kahanas naawat. Ang pagpalsipikar maayo kaayo nga inay mosunod sa naandang paagi sa pagsumbong sa mga bangko tungod sa mini nga mga papel nga ilang gipasa, ang kagamhanan sa T.B. nagadawat sa kapildihan. Ang pila ka opisyal nahadlok nga ang mining kuwarta maoy buhat sa teroristang grupo o sa usa ka dili mahigalaong kagamhanan sa laing nasod.
Mga Namatay Tungod sa Tesis Nag-uswag
“Ang gidaghanon sa mga tawong namatay tungod sa atake sa tesis [sa Alemanya] kusog nga miuswag,” miingon ang inadlaw nga mantalaang Süddeutsche Zeitung. Sumala sa organisasyon sa Respiratory Tract League sa Alemanya, sa 1991 kapin sa 5,000 ka tawo ang namatay tungod sa mga sakit sa respiratoryo nianang nasora. Sa tungatunga sa mga tuig 1970, ang maong gidaghanon maoy 2,000 ka tawo kada tuig. Mga 20 ka milyong mga molupyo sa Alemanya ang nagaantos sa mga alerdyi, 1 sa 3 gikan sa mga alerdyi sa respiratoryo.