Ang Katinuoran sa Panglugos

SA PANAHONG gikinahanglan nimo sa pagtiwas pagbasa niining usa ka panid, adunay usa ka babaye nga pagalugoson sa usa ka dapit sa Tinipong Bansa. Siya nag-inusara ug gilisang sa usa ka buhat nga mapintason ug makadaot sa dungog pinaagi sa usa nga lagmit nailhan niya. Siya tingali bun-ogon. Basin siya mosukol. Sa walay duhaduha siya nahadlok nga patyon.

Ang panglugos mao ang labing kusog nagausbaw nga mapintasong krimen sa Tinipong Bansa, nga nagbaton sa usa sa kinatas-ang mga proporsiyon sa panglugos sa kalibotan. Sumala sa mga taho sa polisiya, 16 ka panglugos maoy wala madayon, ug 10 ka babaye ginalugos matag oras. Idugang niana ang kamatuoran nga ang mga panglugos nga wala itaho basin maoy napulo ka pilong mas taas pa!

Ang Tinipong Bansa wala mag-inusara nianang makalilisang nga mga estadistika. Sa Pransiya ang gidaghanon sa mga biktimang nagtaho nga gilugos miuswag ug 62 porsiento tali sa 1985 ug 1990. Sa pagka 1990, ang Canada nakakita sa pagdoble sa mga taho sa seksuwal nga mga pag-atake ngadto sa 27,000 sa unom lamang ka tuig. Gitaho sa Alemanya ang usa ka seksuwal nga pag-atake sa kababayen-an matag siyete minutos.

Ang panglugos nagadaot usab sa mga lalaking inosente.a Ang mga lalaki “gisakit tungod sa pagpuyo diha sa katilingban nga ang katunga sa populasyon may hinungdang mayugot, matahap, ug malisang,” matud sa sikologong si Elizabeth Powell. Basin sila mabiktima usab tungod kay kanunayng nabalaka sa ilang mga asawa, mga inahan, mga igsoong babaye, mga anak babaye, ug mga higalang babaye, o kinahanglang antoson nila ang mga pagbati sa pagkasad-an ug kaguol sa dihang ang usa nga gimahal nila mabiktima sa panglugos.

Nganong Nag-usbaw?

Ang panglugos nagdaghan diha sa mga katilingbang matinugoton sa kapintasan ug sa pagpamentaha sa kababayen-an. Sa ubay-ubayng nasod, ang mga lalaki ug mga babaye sukad sa pagkabata gimakmakan sa mga mensaheng makadaot ug sayop nga impormasyon mahitungod sa sekso, pinaagi sa palaumagian sa balita, sa pamilya, ug sa ilang mga kaedad. Sila nakakat-on sa makahilo-sa-kaisipang mga ideya nga nalambiggit ang sekso ug kapintasan ug nagalungtad ang mga babaye aron hatagag seksuwal nga katagbawan ang mga lalaki, nga walay pagtagad sa gusto sa mga babaye.

Matikdi ang tinamdan ni Jay, usa ka 23-anyos nga eskribiyente. “Ang katilingban nagaingon nga aron mahimo kang tinuod nga lalaki kinahanglang sige kang makigsekso sa daghang babaye,” matud niya. “Aw, unsay mahitabo kon dili ka makigsekso? Nan tinuod ka bang lalaki?” Tungod sa maong pagpit-os, kon ang usa ka babaye makapalagot niya o magpakyas niya, siya tingali maglugos niya.

Kanang mapintason ug agresibong tinamdan bahin sa kababayen-an maoy kasagaran diha sa mga kulturang may kiling sa panglugos, nagtuo ang tigdukiduking si Linda Ledray. “Kasagarang ang manglulugos nagadula lang sa usa ka bahin sa manuskrito sa katilingbanong drama,” matud niya. Ang mga sine ug telebisyon nakaamot nianang makadaot nga manuskrito sa katilingbanong drama. Ang panglugos maoy kasagarang tema sa pornograpiya, apan ang pornograpiya dili lamang mao ang tagsala. Ang mga pagtuon nagpadayag nga ang mapintasong mga pelikula nga walay unod nga sekso mosangpot sa labi pang agresibong mga tinamdan bahin sa mga babaye kay sa mga pelikulang nagpasundayag sa dayag nga sekso apan wala ing kapintasan. Ang telebisyon gipasanginlan usab sa dihang kini “maghulagway sa pipila sa labing dakong pamintaha sa kababayen-an nga hikaplagan sa bisan diin,” matud ni Powell. Ang mensahe gikan sa palaumagian sa balita? “Inigkasuko, manaot ka.”

Kanang mensahea gipadapat nganha sa adlaw-adlawng mga pakiglabot, nga may makapasubong sangpotanan. Sa kalibotang nag-usbaw ang kamatinugoton, ang mga lalaki kasagarang mobati nga ang mga babaye utangan nilag sekso, ilabina kon ang lalaki mogastog kuwarta diha sa babaye o sa sinugdanan maorag siya madinawaton sa iyang mga pangamoral.

“Kon mahitungod sa seksuwal nga relasyon, ang pag-ingong ‘dili’ kasagarang walay kahulogan sa dihang ang mga pulong isulti sa usa ka babaye,” matud sa magsusulat nga si Robin Warshaw. Ug kasagaran kaayo, ang panglugos maoy mosangpot.

“Ang Ikaduhang Panglugos”

Si Kathi nag-edad ug 15 sa gilugos siya sa tulo ka lalaking membro sa tem sa hockey sa iyang hayskul. Sa dihang ang iyang pamilya mikiha, siya nahimong sinalikway ug gihasi sa mga higala, mga silingan, ug mga estranghero. “Ang mga lalaki magpakalalaki,” gisultihan ang pamilya. Sa eskuylahan si Kathi gianggaan sa mga malaw-ay nga ngalan, ug ang mga mensaheng mahulgaon gibilin sa iyang panudlanan sa eskuylahan. Ang mga nanglugos kaniya gisilotan sa probasyon ug sa komunidadnong serbisyo ug nahimong mga bayaning atleta sa eskuylahan. Si Kathi nasilotan sa daghang bulan nga pagpanghasi. Sa kadugayan naghikog siya.

Ang kaso ni Kathi maoy usa ka makapasubong pananglitan kon sa unsang paagi ang mga biktima sa panglugos kasagarang atakehon una sa paaging lawasnon pinaagi sa manlulugos, unya sa paaging emosyonal pinaagi sa uban. Daghang babaye nakadiskobreng ang mga tinamdan ug sayop nga mga pagtuo mahitungod sa panglugos mosangpot nga ang biktima maoy basolon alang sa krimen. Ang mga higala, pamilya, polisiya, mga doktor, mga huwes, ug mga hurado​—sila nga angay untang motabang sa biktima—​tingali nagtuo nianang mga sayop nga pagtuo ug magdaot sa biktima nga halos sama ka grabe sa manlulugos. Ang suliran sa pagbasol maoy grabe kaayo nga ang pipila nagtawag niana “ang ikaduhang panglugos.”

Ang mga kasugiran bahin sa panglugos momugnag palsong pagbati sa kasegurohan. Sa laing mga pulong, kon makakita kag sayop diha sa panggawi sa biktima​—siya nagsul-ob ug piit nga sinina o siya nag-inusara paglakaw sa gabii o gusto gayod niyang makigsekso—​ikaw o ang imong mga minahal mahilayo sa kapeligrohan kon malikayan kanang kagawiana; mao nga ikaw dili gayod malugos. Ang kapaingnan, nga ang panglugos maoy walay-buot mapintasong buhat nga mahimong mahitabo kang bisan kinsa, walay sapayan kon unsay iyang pamiste, maoy makahahadlok kaayo nga dawaton.

Usa ka babaye, nga gilugos sa usa ka lalaki nga gihunahuna niya nga “buotan, dungganon,” nangaliyupo: “Ang labing daotang butang nga mahimo nimo mao ang pagtuo nga kana dili mahitabo kanimo.”

Mga Kasugiran ug mga Kamatuoran Bahin sa Panglugos

Ang mosunod maoy pipila sa dugay-nang-gidawat nga mga sayop nga pagtuo mahitungod sa panglugos nga magbasol sa biktima ug magpatunhay sa mga tinamdang modasig sa mga tagsala:

Kasugiran: Ang panglugos mahitabo lamang sa dihang ang usa ka babaye atakehon sa usa ka estranghero.

Kamatuoran: Kinabag-an sa mga babayeng gilugos giatake sa usa nga nailhan ug gisaligan nila. Ang usa ka pagtuon nakadiskobre nga 84 porsiento sa mga biktima nakaila sa ilang mga mangangatake ug 57 porsiento sa mga panglugos nahitabo sa mga panagdeyt. Usa sa 7 ka babayeng minyo gilugos sa iyang bana mismo.b Ang mga panglugos maoy mapintason ug makasamad sa emosyon bisan kon ang mangangatake maoy estranghero, bana, o kadeyt.

Kasugiran: Kana maoy panglugos sa panahon lamang nga ang babaye human niana magpakitag ebidensiya sa pagsukol, sama sa mga bun-og.

Kamatuoran: Bisan pag sila sa lawasnon misukol o wala, pila lang ka babaye ang magpadayag ug makitang ebidensiya, sama sa mga bun-og o mga samad.

Kasugiran: Ang biktima sa panglugos mabasol sa bahin gawas lang kon misukol siya.

Kamatuoran: Agig kahubitan ang panglugos mahitabo sa dihang gamiton ang kusog o bahad sa pakusog aron makagamit sa babaye sa seksuwal nga paagi, sa bisan unsang matang, nga supak sa kagustohan sa usa ka tawo. Mao ang paggamit sa manlulugos ug kusog nga supak sa way-gustong biktima ang mohimo kaniyang manlulugos. Busa, ang biktima sa panglugos dili sad-an sa pakighilawas. Sama sa biktima sa pag-unay, tingalig pugson siya sa pagpahiuyon sa usa ka buhat nga dili niya gusto tungod sa gisabot nga gahom nga nabatonan sa laing tawo ibabaw kaniya. Sa dihang ang usa ka babaye mapugos sa pagpauyon sa usa ka manlulugos tungod sa kahadlok o kalibog sa hunahuna, wala kini magpasabot nga siya miuyon sa akto. Ang pagsugot gipasukad sa pagpili nga walay panghulga ug maoy aktibo, dili kay pasibo.

Kasugiran: Ang panglugos maoy usa ka buhat sa kusog nga pagbati.

Kamatuoran: Ang panglugos maoy usa ka mapintasong buhat. Manglugos ang mga lalaki, dili lang aron makigsekso, apan aron mobating gamhanan ibabaw sa laing tawo.c

Kasugiran: Ang usa ka babaye makatental sa usa ka lalaki kutob sa puntong dili na siya makapugong sa seksuwal niyang agda.

Kamatuoran: Ang mga lalaking manglugos wala magbatog mas kusog nga agda sa sekso kay sa ubang lalaki. Hinunoa, un-tersiya sa tanang manlulugos wala makatiwas sa seksuwal nga buhat. Sa kadaghanang kaso ang mga panglugos maoy giplanong mga buhat, dili kinaiyanhong mga agda. Sagad giplanohan sa estranghero ug sa kailang mga manlulugos ang ilang mga biktima​—ang estranghero pinaagi sa pagpanuop sa biktima hangtod nga siya mag-inusara, ang kaila pinaagi sa paghikay sa usa ka kahimtang diin siya sagad nahilain.

Kasugiran: Ang mga babaye mamakak bahin sa panglugos aron makapanimalos sa usa ka lalaki o kay gibati nila nga nakasala sila tungod sa pakigsekso.

Kamatuoran: Ang dili-tinuod nga mga taho sa panglugos nahitabo sa samang proporsiyon sa ubang mapintasong krimen: 2 porsiento. Sa laing bahin, ang mga tigdukiduki nagkauyon nga daghan kaayong panglugos wala ikataho.

Kasugiran: Ang usa ka babaye mahimong “magdapit” nga lugoson pinaagi sa pagsul-ob sa mahagitong biste, pag-inom sa alkoholikong ilimnon, pagpagasto samtang makigdeyt, o sa pag-adto sa balay sa lalaki.

Kamatuoran: Ang dili maayong panghukom, kainosentehon o kaway-kabangkaagan, wala magpasabot nga angay lugoson ang usa ka babaye. Ang mga manlulugos mao lamang ang may-tulubagon sa panglugos.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 3]

Sa Tinipong Bansa, 1 sa matag 4 ka babaye tingali mahimong biktima sa panglugos o panglugos-unta

[Blurb sa panid 4]

Ang panglugos nagausbaw diha sa mga katilingban nga matinugoton sa kapintasan ug sa pagpamentaha sa kababayen-an