Kon Unsaon Pagsagubang sa Panglugos
Katloag-tulo ka tuig nga miagi si Mary gilugos samtang gibaharan ug korta. Karong adlawa, magbutobuto ang kasingkasing ni Mary ug panington ang iyang mga palad sa dihang sulayan niya ang paglakbit-asoy niana. “Kana mao ang labing makauulawng butang nga masinati sa usa ka babaye,” matud niya, nga kahilakon. “Kana mangil-ad, makalilisang gayod.”
ANG panglugos mahimong usa sa labing makapagun-ob sa balatiang mga panghitabo sa kinabuhi sa usa ka babaye, ug ang mga epekto mahimong molungtad sa tibuok kinabuhi. Sa usa ka pagtuon, duolag un-tersiya sa mga nakaagig panglugos nga nainterbiyo naghunahuna sa pagtubok, ug ang kinabag-an miingon nga ang kasinatian permanenteng nag-usab kanila.
Ang mga epekto ilabinang makapaguol kon nailhan sa babaye ang iyang manlulugos. Ang biktima sa panglugos pinaagi sa usa ka kaila lagmit gayod nga dili suportahan sa uban tungod kay kaha siya walay gisuginlan sa nahitabo o siya misugilon ug walay mituo nga kadto maoy panglugos. Sanglit gidaot man siya sa usang iyang gisaligan, mas lagmit usab nga iyang basolon ang iyang kaugalingon ug dudahan ang iyang katakos sa paghukom sa uban.
Dawata ang Hinabang
Daghang nakaagig panglugos sa sinugdan mosanong uban sa kakurat ug paglimod. Usa ka babaye gilugos sa dayon na sa usa ka importanteng pasulit sa kolehiyo. Iyang gisalindot ang panglugos diha sa iyang kaisipan hangtod sa pagkatapos sa iyang pasulit. Ang lain nga nakaagig panglugos miingon: “Dili ako makatugot sa akong kaugalingon sa paghinumdom niana kay ang gisaligan kong kaila nahimong akong manlulugos sa atubangan sa akong mga mata. Wala ako mahibalong ikaw mahimong lugoson sa usa nga imong kaila. Maorag binuang paminawon, apan ang maong hunahuna nagpahinabo nga ako nawad-ag paglaom. Akong gibati nga bug-os nag-inusara.”
Ang pila ka babaye mopadayon sa paglimod sa nahitabo pinaagi sa dili pagsugilon kang bisan kinsa mahitungod sa ilang pagkanalugos. Ilang wad-on sa panumdoman ang panglugos sulod sa mga katuigan, nga maglangan sa proseso sa pagkaayo ug magpahinabo ug ubang emosyonal nga suliran nga tingalig dili maamgohan sa biktima maoy gumikan sa paglugos.
Ang pagkaayo kasagarang dili mosugod hangtod nga makigsulti ka sa uban. Ang usa ka kasaligang higala makatabang nimo sa pagsabot nga ang nahitabo kanimo tinuod nga panglugos ug dili imong kasal-anan. Ang usa ka karaang proverbio nagaingon: “Ang usa ka tinuod nga higala mahigugmaon sa tanang panahon, ug maoy usa ka igsoon nga matawo sa dihang adunay kagul-anan.” (Proverbio 17:17) Usab, ang espirituwal nga mga magbalantay mahimong “sama sa usa ka dapit tagoanan gikan sa hangin ug usa ka dapit salipdanan gikan sa bagyo.” (Isaias 32:2; 1 Tesalonica 5:14) Alang sa pila ka biktima, ang pag-adto sa usa ka sentrong nagdumala sa mga suliran sa panglugos o sa usa ka propesyonal nga magtatambag tingali gikinahanglan aron tabangan sila sa pagsabot sa ilang mga pagbati.
Ang mga nakaagi sa panglugos kasagarang mahadlok mosulti mahitungod sa pagkalugos nila tungod sa pagbati sa pagkasad-an, ilabina kon sila napukaw sa seksuwal nga paagi panahon sa paglugos. Basin sila mobating hugaw ug way-pulos ug magbasol sa ilang kaugalingon alang sa panglugos—bisan pag ang manlulugos lamang mao ang angay basolon.
“Ang pagbatog suod nga higala nga kasuginlan mahinungdanon,” matud ni Mary, kinsa misugilon sa sekreto ngadto sa usa ka isigka-Kristohanon. “Nakaarang ako sa pagsugilon kaniya ug wala mobating hugaw ug wala maulaw tungod sa pagkanalugos.”
Paluyohi Siya
Sa laing bahin, dili angay ug dili mahigugmaon nga ang mga higala sa biktima magduhaduha kaniya o silay maghukom kon siya “tinuod nga gilugos.” Ayaw gayod ipasabot nga siya giganahan niadto o imoral. Ang labing hinungdanong butang nga mahimo sa usa ka higala sa dihang pangayoan sa tabang mao ang pagtuo kaniya. Palig-ona siya. Pamatia siya sa dihang buot niyang mosulti, apan ayaw siya pagpugsa alang sa mga detalye.
Kon ang panglugos bag-o pang nahitabo, ang mga higala makatabang sa biktima nga magpatambal ug makatanyag sa luwas nga kapuy-an. Dasiga siya nga itaho ang panglugos, apan siya lamang ang pahimoa sa mga desisyon. Bag-o pa niyang nasinati ang usa ka kahimtang diin gikuhaan siya sa tanang kagahom. Itugot kaniya ang pagbawi sa bahin nianang gahoma pinaagi sa pagpapili niya kon unsay sunod nga buhaton.
Ang mga pamilya sa mga biktima sa panglugos kinahanglang magpugong sa agda sa pagsumbalik sa emosyonal nga paagi sa situwasyon. Sila basin mangita sa usa nga mabasol alang sa panglugos o magtinguha nga panimaslan ang manlulugos, nga bisan hain niana dili makatabang sa biktima. (Roma 12:19) Ang pagbasol kang bisan kinsa gawas sa manlulugos alang sa nahitabo maoy kakawangan, ug ang pagpanimalos maoy peligroso. Kana mopahinabo nga ang nakaagi sa panglugos mabalaka bahin sa kaluwasan sa iyang mga minahal inay isentro ang pagtagad nganha sa iyang pagkaayo.
Ang mga pamilya angay usab mahibalo nga daghang nabiktima mag-isip sa pakigsekso sa laing paagi human sa usa ka panglugos. Sa ilang mga hunahuna, ang sekso nahimong usa ka hinagiban, ug sila tingali malisdan nga makigsekso sulod sa usa ka panahon, bisan uban sa usang ilang gihigugma ug gisaligan. Tungod niana, ang usa ka bana angay dili mag-agda sa iyang asawa nga ipadayon ang pakigsekso hangtod nga siya maoy andam na. (1 Pedro 3:7) Ang mga pamilya makatabang pinaagi sa paglig-on sa pagtamod-sa-kaugalingon sa usa ka batan-ong babaye ug pagpakita kaniya nga siya gihigugma gihapon ug gitahod walay sapayan sa nahitabo kaniya. Ang padayong pagpaluyo kinahanglanon samtang ang nabiktima moagi sa usahay tagdugayng mga ang-ang padulong sa emosyonal nga pagkaayo.
Pagsagubang sa Kahadlok ug Depresyon
Ang mga babayeng gilugos nagaingon nga ang ilang labing dakong reaksiyon mao ang kahadlok. Kadaghanang biktima sa panglugos wala magdahom nga mabuhi pa human sa pag-atake. Sa ulahi sila tingali mahadlok nga malugos pag-usab o basin mahadlok gani nga hikit-ang wala tuyoa ang manlulugos.
Ang kahadlok nga gibati panahon sa paglugos mapukaw pag-usab sa parehong mga tingog, mga baho, ug mga dapit. Kon ang usa ka babaye nalugos sa usa ka gamayng agianan, basin siya mahadlok nga mosulod sa usa ka gamayng agianan. Kon siya gilugos sulod sa balay, basin dili na gayod siya mobati pag-usab nga luwas dinha ug basin mapugos sa pagbalhin. Bisan ang pagpanimaho sa pahumot nga sama sa gipahid sa manlulugos makabikil ug daotang mga mahinumdoman.
Bisan pag diyutay rang panglugos mosangpot sa pagmabdos, daghang biktima malisang sa posibilidad. Daghan usab makataronganong mabalaka kon kaha natakdan silag sakit nga ikapasa sa sekso. Mga katunga sa mga biktima sa panglugos makasinati sa mga pagbati sa depresyon, kawalay-paglaom, ug kawalay-pulos, nga mahimong molungtad gikan sa daghang semana ngadto sa daghang bulan. Sila usab basin nakigbisog sa kahigwaos, mga kahadlok, ug mga pagsugmat sa kalisang.
Bisan pag ang mga babaye dili tingali makalikay sa usa ka panglugos, sa nahaigong panahon sila makapugong sa ilang mga hunahuna, mga pagbati, ug mga reaksiyon sa pag-atake. Sila makakat-on sa pagpuli sa negatibong mga hunahuna pinaagi sa positibong mga hunahuna sa ilang kaugalingon.
“Inay sultihan ang imong kaugalingon unsa kahuyang, kawalay-pulos, o kawalay-mahimo, hikat-oni ang pagsulti sa imong kaugalingon unsa ka maayo ang imong kahimtang ug unsa ka layo na ang naabot nimo sukad sa kagubot sa pagkatapos gayod sa pag-atake,” matud ni Linda Ledray diha sa Recovering From Rape. “Sa matag adlaw nga imong bation nga wala na dag-a sa negatibong mga hunahuna ug mga pagbati, sultihi ang imong kaugalingon, ‘Nagakakat-on na ako sa paggahom pag-usab.’”
Ang kahadlok mabuntog usab pinaagi sa pagkat-on sa pag-ila sa tukma kon unsay mopahinabo niana. Sa dihang mailhan sa biktima ang butang makabikil, siya makasukna sa iyang kaugalingon, Unsa ba ka matinud-anon ang maong kahadlok? Pananglitan, kon may makita siyang tawo nga samag dagway sa manlulugos, siya makapahinumdom sa iyang kaugalingon nga siya dili mao ang manlulugos ug siya dili niya pasakitan.
Ang laing paagi nga gisugyot sa pagbuntog sa kahadlok mao ang sistematikong paghanaw sa pagbati. Himoon sa babaye ang usa ka listahan sa mga kalihokan o mga kahimtang nga iyang kahadlokan, nga klasipikahon sila gikan sa dili kaayo makahadlok ngadto sa labing makahadlok. Unya handurawon niyang siya anaa sa dili kaayo kulbang kahimtang hangtod nga kana morag dili na makahadlok. Iyang handurawon ang matag kahimtang diha sa listahan hangtod nga dili na siya kulbaan inigpalandong sa tanang kahimtang.
Sa tabang sa usa ka higala, siya mahimong mouswag ngadto sa pagpadayon sa kalihokan sa tinuod nga kinabuhi, sama sa paggawas sa balay sa magabii o pag-inusara. Sa ngadtongadto siya makapugong na sa iyang kahadlok mao nga dili na apektado niana ang iyang adlaw-adlawng rutina. Bisan pa, ang kahadlok sa pila ka kalihokan—sama sa pag-agi sa ngitngit gamayng agianan sa magabii—maoy normal, ug walay kapuslanan ang pagsulay pagbuntog sa kakulba nianang mga kahimtanga.
Pagbalhin sa Tumong sa Kasuko
Ang mga nakaagig panglugos masinati usab sa mga pagbati sa kasuko, nga sa sinugdan tingali ipunting sa tanang lalaki apan, sa pag-aginod sa panahon, kasagarang masentro sa manlulugos. Ang mga tawong nasuko kasagarang magpataka sa pagpunting sa ilang kasuko. Ang sanong tingali sa uban mao ang pagpukgo sa ilang mga pagbati. Bisan pa, ang kasuko ikapunting sa mapuslanong paagi, ug ang paagi sa pagbuntog sa usa ka tawo sa iyang kasuko makatabang sa iyang pagkaayo. Ang Kasulatan nagaingon: “Mapungot [masuko], apan ayaw pagpakasala.”—Efeso 4:26.
Nahauna, ang mga nakaagig paglugos dili kinahanglan nga mahadlok mopahayag sa kasuko. Ikaestorya nila kana sa uban. Ang pagkalangkit sa legal nga palakaw o pagtipig ug rekord mahimong usa ka pahungawan. Makawagtang usab sila sa ilang kasuko pinaagi sa lawasnong mga kalihokan, sama sa tennis, racquetball, handball, pagbaktas, pag-jogging, pagbisikleta, o paglangoy, nga may dugang kaayohan sa pagtabang sa pagbugno sa depresyon.
Ikaw makagahom na usab sa imong kinabuhi.
Unsay Makapahunong sa Panglugos?
Ang pagpahunong sa panglugos maoy butang labaw pa kay sa ang mga babaye motago kaha gikan sa mga manlulugos o mosukol kanila. “Mga lalaki ang manglugos ug mga lalaki sa katibuk-an ang may gahom sa pagpahunong sa panglugos,” matud sa magsusulat nga si Timothy Beneke diha sa iyang librong Men on Rape.
Ang panglugos dili mohunong hangtod ang mga lalaki mohunong sa pagtratar sa mga babaye ingong mga tumong lamang sa sekso ug mahibalo nga ang malamposong mga relasyon wala mag-agad sa mapintasong pagdominar. Sa tinagsa, ang hamtong nga mga lalaki makapahayag ug makaimpluwensiya sa ubang mga lalaki. Ang mga lalaki ug mga babaye makadumili sa pag-uyon sa mga panistis bahin sa sekso, sa pagtan-awg mga pelikula nga nagpadayag sa seksuwal nga pag-atake, o pagpaluyo sa mga tig-anunsiyo nga nagpahimulos sa sekso aron mahalin ang mga produkto. Ang Bibliya nagatambag: “Ayaw ninyo paghisgoti ang pakighilawas ug kahugawan sa tanang matang o kadalo, maingon nga nahiangay kini sa mga tawong balaan; ni ang makauulaw nga kagawian ni binuang nga sinultihan ni mahilas nga mga katistis, mga butang nga dili angay, kondili ang pagpasalamat hinuon.”—Efeso 5:3, 4.
Ang mga ginikanan makatudlo sa pagtahod sa mga babaye pinaagi sa panig-ingnan. Sila makatudlo sa ilang mga anak lalaki sa pag-isip sa mga babaye sama sa pag-isip ni Jehova nga Diyos. Ang Diyos walay pinalabi. (Buhat 10:34) Ang mga ginikanan makatudlo sa ilang mga anak lalaki nga mahimong mga higala sa mga babaye ug mobating relaks sa dihang kauban nila, sama kang Jesus. Sila makatudlo sa ilang mga anak lalaki nga ang pakigsekso maoy mabinationg buhat sa gugma nga gitagana alang sa kapikas lamang sa kaminyoon. Ang mga ginikanan tin-awng makapaila nga ang kapintasan dili itugot, ni gipabilhan ang pagdominar sa uban. (Salmo 11:5) Sila makadasig sa ilang mga anak sa paghisgot nga prangka sa mga butang bahin sa sekso uban kanila ug sa pagsukol sa pamugos bahin sa sekso.
Usa ka Sulirang Duol Nang Mahanaw
Ang panglugos dili mahanaw nga walay dagkong kausaban sa katilingban sa kalibotan. “Ang panglugos dili lamang suliran sa tinagsa [kondili] maoy suliran usab sa pamilya, suliran sa katilingban, ug suliran sa nasod,” matud sa tigdukiduking si Linda Ledray.
Bisan pa niana, ginasaad sa Bibliya ang usa ka tibuok-yutang katilingban nga walay kapintasan, diin ang tawo dili na ‘mogahom sa tawo sa iyang kadaotan.’ (Ecclesiastes 8:9; Isaias 60:18) Ang panahon duol nang moabot sa dihang dili na itugot ni Jehova nga Diyos ang bisan unsang dugang pag-abusar sa gahom, apil ang panglugos.—Salmo 37:9, 20.
Nianang bag-ong kalibotan nga sosyedad, ang tanang tawo maedukar sa pagkahimong makigdaiton ug mahigugma sa usag usa walay sapayan sa sekso, rasa, o nasyonalidad. (Isaias 54:13) Ug nianang panahona, ang mga tawong maaghop magkinabuhi nga walay kahadlok sa mga higala o mga estranghero ug “makakaplag sa ilang tumang kalipay sa kadagaya sa pakigdait.”—Salmo 37:11.
[Kahon/Hulagway sa panid 9]
Kon Lugoson Ka
□ Magpatambal.
□ Kon gusto nimo, hangyoa nga kuyogan ka sa magtatambag sa biktima sa panglugos latas sa medikal ug legal nga mga palakaw kon anaa man.
□ Tawag ug polis sa labing madali. Ang mga magtatambag nagsugyot nga pahibaloon ang polisiya alang sa imong kaluwasan ug sa kaluwasan sa ubang mga babaye. Ang pagtaho maoy lahi sa paggukod, apan kon mopalabi ka sa paggukod sa ulahi, ang imong kaso dili malig-on tungod sa nalangan nga pagtaho.
□ Tipigi ang ebidensiya. Ayaw dayon pagkaligo, pag-ilis ug sinina, panghugas o panudlay sa buhok, o daota ang mga marka sa tudlo o mga tunob.
□ Ang medikal nga kawani magtigom sa ebidensiya ug mosusi sa mga sakit nga ipasa sa sekso ug pagkasamkon. Kon motanyag silag mga droga nga mopugong sa pagsamkon, nga nailhan usab nga pildora sa pagkabuntag, ang mga Kristohanon angay mahibalo nga ang maong mga droga makapahimo sa lawas sa paghulog sa pertilisadong binhi.
□ Buhata ang tanan aron mobati kang luwas—ilisi ang mga kandado, puyo uban sa usa ka higala, trangkahi ang imong pultahan—bisan pag ang imong pagsanong morag hinobra o dili kaha.
□ Labaw sa tanan, salig sa Kasulatan alang sa kahupayan, pinaagi sa pag-ampo kang Jehova, nga tawgong kusog ang iyang ngalan, panahon ug pagkatapos sa pag-atake. Sandig sa mga ansiano ug sa ubang suod sa kongregasyon alang sa pagpaluyo. Tambong sa mga tigom kon posible ugaling, ug pakig-uban sa isigka-Kristohanon diha sa ministeryo.