Ang Kinadak-ang Gamag-Tawo nga Bangag sa Kalibotan

USA ka higala miingon kanako: “Kon moadto mo sa Salt Lake City, adto gayod sa Kennecott nga minahan sa tumbaga sa Bingham Canyon. Matingala ka sa imong makit-an.” Ako ug ang akong asawa nakahigayon niadtong Agosto 1992. Nadiskobrehan namo nga ang among higala wala maghingapin.

Hinayhinay kaming nagbiyahe sa 42 kilometros pahabagatan-kasadpan pagawas sa Salt Lake City, sa masilaw, naglagiting nga kainit sa Utah. Samtang nagpadulong kami sa haduol nga taytay sa bukid Oquirrh, sa wala madugay among nakita ang among padulngan​—usa ka dako kaayong patak sa pughaw tayaong dalag sa kapunawpunawan, nga kaatbang sa mas dagtom nga bulok sa palibot nga mga bukid. Kadto maoy puwerting dakoa nga mga kinalotan ug mga hagdanhagdan sa minahan sa tumbaga sa Kennecott. Apan bisan kanang talan-awona wala mag-andam kanamo sa kon unsay amo pang makita.

Misugod kami sa pag-ekis-ekis patungas sa handag nga bakilid. Sa dalan, among nalabyan ang dagkong mga dam trak, ingon kadak-a sa gamayng balay, nga ang kinadak-an makadaog ug 240 toneladang giminang-bato sa matag biyahe. Sila dagko kaayo nga ang ilang 3.7-metros-nga-diyametro nga mga ligid molapaw pa sa kinatas-ang tawo. Sa kataposan nakaabot kami sa dapit nga obserbahanan sa publiko. Ug tua ra​—ang kinadak-ang gamag-tawo nga bangag nga sukad among nakit-an!

Samtang didto sa ngilit kami midungaw sa ubos sa bangag, kadtong dagkong mga trak mora lang ug dulaan nga trak. Kami nagtan-aw sa kinalotan nga 800 metros ang giladmon ug may diyametro nga 4 kilometros. Ang kinahiladman sa bangag maoy kapin sa 1,500 metros sa ibabaw sa tupong sa dagat, ug ang kinatas-ang mga ngilit sa bangag moabot ug 2,400 metros. Kana lalom kaayo nga ang kinahabogang bilding sa kalibotan, ang Sears Tower sa Chicago, nga 440 metros, katunga ra sa kiliran sa minahan. Ang kompaniya nagtumong sa pagkalot pa ug laing 260 metros, nga ilang gibanabana nga mohatag kanilag trabaho sa labing menos hangtod sa tuig 2020.

Ang minahan morag usa ka higanteng ampiteatro, nga may 15 metros nga mga hagdanhagdan, nga gitawag ug mga bangko, nga nag-ang-ang pakanaog ngadto sa mga kahiladman. Kami giingnan nga kining minahan sa tumbaga makit-an gikan sa space shuttle. Apan, kining tanan yano lang ug sinugdanan 130 ka tuig kanhi, sa dihang ang bukid kapin pa sa 2,400 metros ang gihabogon.

Gibiaybiay Tungod sa Minahan

Ang pagmina gisugdan niadtong 1863, sa dihang si Koronel Patrick Connor gikan sa Fort Douglas mikuhag permiso. Ugaling, kadto maoy ginagmay nga pagmina ug wala makaganansiya. Sa ingon ang minahan sa Bingham Canyon unang gisugdan niadtong 1906 sa dihang ang Utah Copper Company ni Daniel Jackling ug usa ka kaindig nga kompaniya misugod paghakot sa mga giminang-bato nga may 2 porsiento lamang nga tumbaga. Usa ka opisyal nga brosyur nagsaysay nga “sila gibiaybiay sa mga minero sa ilang panahon nga naghunahuna nga dili gayod sila makaganansiya sa pagmina sa maong mubog-grado nga giminang-bato.” Unsay ilang ikasulti karong adlawa, sa dihang ang porsiento sa tumbaga sa giminang-bato mao lamay 0.6 porsiento? Aw, “mas daghang tumbaga ang napatungha sa Bingham Canyon kay sa bisan unsang kompaniya sa mina sa kasaysayan. Lima ka bilyong tonelada sa giminang-bato ang nakubkob sukad sa pagsugod sa bukas nga pagbangag.”

Ang tumbaga dili lamang mao ang produkto​—bulawan, salapi, ug molybdenum (usa ka metal sa pagpalig-on sa puthaw) gipatungha usab, ingon kadaghan sa 14,000,000 gramos sa bulawan ug kapin sa 110,000,000 gramos sa salapi ingong mga pakapin-nga-produkto sa usa ka tuig! Dili katingad-an nga kining minahan gitawag nga kinadatoang bangag sa yuta.

Ug kon gusto nimong mahibaloan nganong ang tumbaga hinungdanon kaayo, hunahunaa unsay mahitabo kon ang tanang tumbaga kuhaon gikan sa tanang elektrikal nga alambre, gikan sa tanang generator, transformer, ug ubang mga gamit nga de-koryente. Ang listahan molakip sa mga refrigerator, ayroplano, kotse, ug uban pa. Ang tumbaga kinahanglan sa mga palakaw sa modernong kinabuhi, bisan kaniadtong karaang panahon. Ang tumbaga gihisgotan ug 166 ka beses sa Bibliya.​—Genesis 4:22; Exodo 27:1, 2.

Ang Pagkuhag Tumbaga​—Dili Sayon nga Proseso

Ang among nakita diha sa dakong bangag mao lamay sinugdanan sa proseso nga mosangpot sa bililhong tumbaga. Ang minahan maoy dapit diin pagahimoon ang pagbarena, pagdinamita, pagkarga, ug paghakot. Ang giminang-bato dalhon dayon ngadto sa tigdugmok o ore crusher diha sa bangag mismo, nga ang nadugmok nga giminang-bato pagadad-on pinaagig sistema sa kombeyor ngadto sa planta nga alig-igan ug palutawan nga 8 kilometros ang gilay-on. Ang sistema sa pag-alig-ig mopadaghan sa tumbaga diha sa giminang-bato gikan sa 0.6 porsiento ngadto sa 28 porsiento pinaagi sa pagkuha sa dili kinahanglanong mga butang.

Sunod mao ang proseso sa pagtunaw, nga magakuha sa mga hugaw, sama sa puthaw ug asupre, nga mopatunghag natunaw nga tumbaga nga ang kalunsay 98 porsiento na. Kana igabubo ngadto sa mga kinahon nga gitawag ug mga anode ug unya pabugnawon. Ang kataposang lakang mao ang proseso sa paglunsay. Usa ka brosyur nagsaysay: “Ang mga kinahon o mga anode ipailalom sa elektrolitikong proseso diin ang tumbaga malunsay ngadto sa 99.98%.” Niining palakawa makuha ang bulawan ug salapi ingong pakapin-nga-produkto. Kining mga kausaban naghimo sa tumbaga nga dagkong mga cathode, 150 kilos nga mga palid sa tumbaga nga unya ibaligya sa mga tiggama ug mga produkto sa tumbaga, brass, ug bronse.

Kining tanan mora lang ug yano. Apan sa pagkatinuod, ang katibuk-ang palakaw komplikado kaayo ug mosakop ug dakong luna. Kon kuwentahon, gikinahanglan ang usa ka toneladang giminang-bato aron makapatungha lamang ug 5 kilos nga tumbaga. Busa sa sunod higayon nga ikaw makakitag alambreng tumbaga o tumbagang kalaha o takore, hinumdumi nga kana tingali naggikan sa kinadak-ang bangag nga nahimo sukad sa tawo.​—Tinampo.

[Mga hulagway sa panid 24, 25]

Ibabaw: Ang bangag kapin sa 0.8 kilometro ang giladmon ug 4 kilometros ang kasangkaron

Ibabaw sa tuo: Ang tunawan nga nasangkapan sa usa sa kinahabogang panghaw sa kalibotan

Sulod: Usa ka 150 kilos nga cathode sa tumbaga, gimarkahan aron mailhan kon sa unsang porsiento ang tumbaga gamiton

Ubos sa tuo: Usa ka de-krodong trak nga mohakot ug abot sa 240 toneladas nga giminang-bato

[Credit Line]

Mga letrato (sa ibabaw ug sa panid 25 ibabaw): sa maayong kabubut-on sa Kennecott Utah Copper

[Picture Credit Line sa panid 23]

Letrato sa maayong kabubut-on sa Kennecott Utah Copper