Diborsiyo—Kon Diin Magkatagbo ang Silangan ug Kasadpan

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Hapon

“PARETIROHA usab ako sa akong trabaho.” Kining mga pulonga nakapahibulong sa usa ka ehekutibo nga miretiro gikan sa dakong kompaniya sa pamatigayon sa Hapon. Ang iyang asawa buot nga moretiro gikan sa pagkahimong iyang kapikas ug tig-atiman sa panimalay. Ang ilang nasod nakasinati ug pagsulbong sa gidaghanon sa diborsiyo, nga, katingad-an, misalanap sa mga hamtong na ug sa mga tigulang. Taliwala niadtong anaa sa pangedarong 50 ug 60, ang gidaghanon sa mga diborsiyo katulo pil-a sa 20 ka tuig. Ang pagbugto sa ilang kaminyoon daw nahimong kataposan nilang kahigayonan sa pagkaplag ug mas malipayong kinabuhi.

Sa laing tumoy sa timbangan sa edad, ang batan-ong mga magtiayon nga nawad-ag gana sa usag usa sa panahon sa ilang hanimon mohukom sa pagkuha ug Narita rikon (diborsiyong Narita). Ang Narita maoy internasyonal nga tugpahanan sa Tokyo, ug ang ekspresyon nagtumong sa bag-ong-kinasal nga mga magtiayon nga manamilit sa usag usa ug sa ilang kaminyoon sa dihang mahibalik sila sa tugpahanan sa Narita. Sa pagkatinuod, 1 sa 4 o 5 ka magtiayon mosulay pagkuhag diborsiyo sa Hapon. Giisip nila ang diborsiyo nga ganghaan ngadto sa labi pang malipayong kinabuhi.

Bisan sa Hong Kong, diin nakagamot pa ang karaang mga prinsipyo sa Insek, ang gidaghanon sa nagdiborsiyo kapin pa sa doble sa unom ka tuig taliwala sa 1981 ug 1987. Sa Singapore, ang diborsiyo taliwala sa mga Muslim ug dili-Muslim miuswag sa duolan sa 70 porsiento taliwala sa 1980 ug 1988.

Sa pagkatinuod, ang mga panglantaw sa kababayen-an sa Silangan dugay nang gipukgo. Pananglitan, sa karaang panahon didto sa Hapon, ang bana makabulag sa iyang asawa pinaagi sa “tulo ug tunga nga linyang” sinulat lamang. Ang iya lang buhaton mao ang pagsulat sa tulo-ug-tunga nga linyang pahayag nga nagpamatuod sa diborsiyo ug ihatag ang papel ngadto sa iyang asawa. Ang iyang asawa, sa laing bahin, walay laing sayon nga paagi sa pagkuha ug diborsiyo gawas lamang sa pagdangop sa usa ka templo nga dangpanan sa kababayen-ang mikalagiw gikan sa daogdaogon nga mga bana. Kay walay panginabuhi nga sarang ikasustento sa ilang kaugalingon, ang mga asawa kinahanglang moantos sa walay-gugmang mga kaminyoon ug bisan sa pangerida sa ilang mga bana.

Karong adlawa, daghang bana nga malinga sa ilang trabaho sa pagkatinuod nagsalikway sa ilang pamilya. Wala siyay nakitang sayop sa pagkinabuhi alang sa iyang kompaniya. Tungod sa maong pagkamaunongon sa trabaho, siya wala magtagad sa panginahanglan sa iyang asawa nga makapahayag sa iyang kaugalingon ug naglantaw kaniya ingong walay-bayad nga ulipon nga magluto, manglimpiyo, ug manglaba alang kaniya.

Hinuon, ang pagsalanap sa mga ideya sa Kasadpan nakapausab sa panglantaw sa kababayen-an sa Silangan sa kaminyoon ug kinabuhing minyo. “Ang ‘kagawasan’ sa kababayen-an,” mitaho ang Asia Magazine, “sa walay duhaduha mao ang bugtong-labing importanteng hinungdan nga mitultol sa nagauswag nga gidaghanon sa diborsiyo sa Asia.” Si Anthony Yeo, tigdumala sa Sentro sa Pagpanambag ug Pag-atiman sa Singapore, miingon: “Ang kababayen-an nahimong mas pang mobarog sa ilang mga katungod ug mas mahunahunaon sa ilang kadungganan. Dili na sila andam nga moantos sa hilom sa daotang kahimtang. Ang kababayen-an karon adunay daghan pang mga kapilian ug dili matinugoton sa pagpasagad ug pag-abusar. Ug ang diborsiyo maoy tinuod nga kapilian alang niadtong dili makakaplag ug kalipay sa kaminyoon, ilabina sa dihang ang kaulawan may labot sa diborsiyo nakunhoran ug dili kini ingon niini sa milabayng 25 ka tuig.”

Ang mga nasod sa Kasadpan nahiagom usab sa dakong kausaban sa panahon sa milabayng 25 ka tuig. Si Samuel H. Preston nagtawag sa kausaban nga “ang linog nga nakapasamok sa Amerikanhong pamilya sa milabayng 20 ka tuig.” Niadtong 1985 halos ikaupat-nga-bahin sa tanang panimalay nga adunay kabataang ubos sa 18 anyos maoy mga pamilyang usa ray ginikanan, kadaghanan tungod sa diborsiyo. Gitagna nga 60 porsiento sa kabataang natawo niadtong 1984 mahimong magpuyo sa usay-ginikanan nga panimalay sa dili pa sila mag-edad ug 18.

Tungod sa nagakagabok nga patukoranan sa kaminyoon, ang diborsiyo ba gayod mao ang ganghaan ngadto sa mas malipayong kinabuhi? Aron sa pagtubag unahon nato sa pagsusi unsay nakapahinabo sa mga tawo nga molantaw sa diborsiyo ingong sulbad sa ilang mga suliran sa pamilya.

[Kahon sa panid 4]

Ang Bunga sa “Live-in nga Diborsiyo”

UBOS sa gidaghanon sa aktuwal nga diborsiyo nagpahipi ang “walay-timik” nga mga diborsiyo. Sa Hapon, diin daghang kababayen-an ang nagsalig sa ilang mga bana bahin sa panalapi ug naulipon sa nagpadayong tradisyon sa pagharihari sa lalaki, ang mga magtiayon mahimong napugos sa pagpuyo sa samang balay sa kahimtang nga gitawag “live-in nga diborsiyo” o diborsiyado apan nagpuyo sa samang bubong. Sa maong kahimtang, ang mga asawa mahilig sa pagtingob sa tanan nilang kusog diha sa pagmatuto sa anak. Kining maong mga inahan sagad manalipod nga hinobra, nga sa ulahi nagpalisod sa mga kabataan nga magkinaugalingon.

Ingong resulta, sa dihang ang mga anak nga lalaki sa maong mga inahan modagko ug maminyo, daghan kanila ang mag-antos gikan sa “no-touch syndrome” o usa ka tinamdan sa pagkadili-gusto sa mabinationg lawasnong panagtandog. Kini sila dili gayod mohilabot sa ilang mga asawa, bisan human sa daghang tuig sa kaminyoon. Sila nag-antos sa gitawag “Akong gimahal si Mama” nga suliran ug kasagaran naminyo tungod kay ang ilang mga inahan nag-ingong buhaton kana. Sumala sa Asahi Evening News, si Dr. Yasushi Narabayashi, nga espesyalista sa pagtambag sa magtiayon, nag-ingon nga ang suliran nagauswag sulod na sa napulo ka tuig ug may tinagpulo ka libong lalaki nga mahadlok nga mohangyo ug tabang tungod kay sila maulaw nga mobuhat niana.