Gagmayng mga Tawo, Dagkong mga Kapit-os

“Siyempre, gamay ra ang mga kasubo sa mga bata, apan ingon man usab ang bata.”​—Percy Bysshe Shelley.

TAN-AWA ang dibuho sa kalo diha sa ubos. Sa unang pagtan-aw daw mas taas ang kalo kay sa kalaparon sa paldiyas. Apan, ang tinuod, ang gitas-on ug gilaparon sa duha parehas. Ang mga sukod dali nga masaypan.

Ingon niana kadali nga masayop ang mga hamtong sa mga sukod sa kapit-os sa bata. ‘Gagmay ra kaayog problema ang mga bata,’ ang uban mangatarongan. Apan kini nga panghunahuna dili-tinuod. “Dili angay hukman sa mga hamtong ang mga suliran pinaagi sa ilang gidak-on,” pahimangno sa librong Childstress!, “kondili sa gidak-on sa kasakit nga ginapatungha niini.”

Sa daghang kahimtang ang gidak-on sa kasakit nga bation sa bata mas dako pa kay sa nahibaloan sa mga hamtong. Kini gipamatud-an sa usa ka pagtuon diin gihangyo ang mga ginikanan sa paggrado sa emosyonal nga kahimtang sa ilang mga anak. Halos ang tanan mitubag nga ang ilang mga anak “malipayon kaayo.” Bisan pa, sa dihang gipangutana nga separado gikan sa ilang mga ginikanan, gihubit sa kadaghanan sa mga anak ang ilang kaugalingon ingong “dili malipayon” ug gani “miserable” pa. Ang kabataan nagaagom ug mga kahadlok nga gipakamenos ug dako sa mga ginikanan.

Diha sa laing pagtuon, nga gihimo ni Dr. Kaoru Yamamoto, usa ka grupo sa mga bata gihangyo sa paggrado sa 20 ka hitabo sa kinabuhi sa siyete-ka-puntos nga sukdanan sa tensiyon. Unya gigradohan sa usa ka grupo sa mga hamtong ang samang mga hitabo sumala sa ilang gibati kon pilay igrado niini sa bata. Ang mga hamtong nasayop sa 16 sa 20 ka hitabo! “Kitang tanan nagtuo nga nakaila kita sa atong mga anak,” mihinapos si Dr. Yamamoto, “apan kasagaran kaayo nga kita wala gayod makakita o makadungog, ni makasabot, kon unsa gayod ang nagasamok kanila.”

Kinahanglang magtuon ang mga ginikanan sa paghunahuna sa mga kasinatian sa kinabuhi gikan sa bag-ong panglantaw: sa mga mata sa bata. (Tan-awa ang kahon.) Kini ilabinang hinungdanon karong adlawa. Ang Bibliya nagtagna nga “sa kataposang mga adlaw motungha ang makuyaw nga mga panahon sa dakong kalisod . . . nga malisod pakiglabotan ug malisod sagubangon.” (2 Timoteo 3:1, The Amplified Bible) Ang mga bata apektado sa maong kapit-os; kasagaran, sila ang pangunang mga biktima niini. Samtang ang pipila sa kapit-os sa mga bata yanong “iya sa pagkabatan-on,” ang uban may pagkalahi ug angay hatagag linaing pagtagad.​—2 Timoteo 2:22.

[Kahon sa panid 5]

Sa mga Mata sa Bata

Kamatayon sa Ginikanan = Pagkasad-an. Ang paghinumdom sa daklit nga mga hunahuna sa kasuko sa usa ka ginikanan, ang bata tingalig maghambin ug tagong mga pagbati sa pagkasad-an.

Diborsiyo = Pagkabiniyaan. Ang pangatarongan sa bata nagaingon nga kon makahunong ang mga ginikanan sa paghigugmaay sa usag usa, sila usab makahunong sa paghigugma kaniya.

Alkoholismo = Tensiyon. Si Claudia Black misulat: “Ang adlaw-adlaw nga palibot sa kahadlok, pagkaabandonado, dili-pagdawat, pagkamabalhinon, ug ang tinuod o posibleng kapintasan nga ginapatungha diha sa alkoholikong panimalay dili gayod mapuslanon, maayong palibot.”

Pag-awayay sa mga Ginikanan = Kahadlok. Usa ka pagtuon sa 24 ka estudyante nagbutyag nga ang pag-awayay sa mga ginikanan mapit-oson kaayo nga ang mga pagsukasuka, pagkilo sa kaunoran sa nawong tungod sa nerbiyos, pagpanglarot sa buhok, pagniwang o pagtambok, ug bisan ulser mao ang naagoman sa kabataan.

Sobrang Kalamposan = Kapakyasan. “Bisan asa moliso ang mga bata,” misulat si Mary Susan Miller, “sila daw nagdagan kanunay sa mga lumba nga gihikay alang kanila sa mga hamtong.” Gipugos aron mohawod sa eskuylahan, sa balay, ug bisan diha sa dula, ang bata dili gayod makadaog, ug ang lumba dili gayod matapos.

Bag-ong Natawong Igsoon = Mawad-an. Karon nga may kaambit na sa pagtagad ug pagmahal sa ginikanan, hayan bation sa bata nga siya nawad-ag ginikanan imbes nakabatog igsoon.

Eskuylahan = Kabalaka sa Pagbiya. Alang kang Amy, ang pagbiya sa iyang inahan ug ang pagtungha sa eskuylahan nahisamag nagaantos ug diyutang kamatayon adlaw-adlaw.

Kasaypanan = Kaulawan. Tungod sa ilang dili maayong pagtamod sa kaugalingon, ang kabataan “kiling sa pagpadako sa gagmayng mga butang,” matud pa ni Dr. Ann Epstein. Ang kaulawan, iyang nadiskobrehan, mao ang usa sa labing komong mga hinungdan sa paghikog sa bata.

Mga Depekto = Kapakyasan. Gawas pa sa pagbugalbugal sa walay-puangod nga mga isigkaingon, hayan antoson sa bata nga baldado sa lawas ug sa hunahuna ang kawalay-pailob sa mga magtutudlo ug sa mga membro sa pamilya nga mopakitag kalugda sa butang nga sa yano dili na niya maarangan.

[Hulagway sa panid 4]

Karaang kalo