Mga Batan-on Nangutana . . .

Sa Unsang Paagi Makahunong Ako sa Sobrang Paghanduraw?

“AKO may seryosong problema,” miadmiter ang usa ka batan-on nga ginganlag Jonathan. “Nagapanghanduraw ako sa trabaho, dihang ako nagalakaw, sa dili pa matulog, ug bisan diha sa Kingdom Hall. Kini kasagarang mahitungod sa mga babaye, sekso, o pagkahimong usa ka popular nga bituon o bayani.”

Komon ang paghanduraw sa mga tawo bata ug tigulang. Kon buhaton nga kasarangan, kana normal, mahimsog nga buhat.a Apan, ang sobra bisan sa maayong butang makadaot. (Itandi ang Proverbio 25:16.) Tinuod kini ilabina kon may pagkadili-maayo ang mga ginahanduraw.

Ibutang ta, pananglitan, nga ikaw usahay maghanduraw nga ikaw ang imong paboritong mag-aawit. Sa sinugdan tingalig mogahin kag pipila lang ka gutlo kada adlaw nga nagahanduraw sa imong kaugalingon diha sa entablado nga nagadawat ug pagdayeg gikan sa mga tawo. Apan sa molabay ang mga semana, mosugod ka sa paggugol ug daghang panahon sa imong paghanduraw sa kalibotan sa mga konsiyerto, interbiyo, sesyon sa pagrekord. Ang pagpangdamgo mohatag kanimog dakong kalipay, ug dili ka makahunong niana.

‘Busa, unsay daotan sa pagpakaaron-ingnon?’ ikaw mangutana. Ang usa ka katarongan mao, ang mga eksperto nag-ingon nga ang giyanong mga tighanduraw sagad “dili . . . kaayo malamposon diha sa tinuod nga kalibotan.” (The Parents’ Guide to Teenagers) Ang pagkinabuhi diha sa kalibotan sa damgo makasanta sa proseso sa pagtubo; ikaw motapot sa binata nga mga kinaiya, imbes isalikway kana. (1 Corinto 13:11) Makaugmad ka ug romantiko, inay realistikong mga panglantaw sa kinabuhi. Imbes nga ugmaron nimo ang imong “mga gahom sa pagsabot” pinaagi sa pagsulbad sa problema, gipukgo nimo kini pinaagi sa pagdangop sa kalibotan sa damgo. (Hebreohanon 5:14) Ang paghanduraw mao nay mangibabaw sa imong kinabuhi, sa ikadaot sa tinuod nga kinabuhing mga relasyon ug sa mga butang nga angay unahon.

Ang librong Daydreaming, ni Dr. Eric Klinger, naghisgot sa lagmit labing dakong kapeligrohan, nga mao ang “paghunahuna kanunay sa butang nga gusto nimo apan wala ka niana mas nagpalisod kanimo sa pagpugong sa pagtinguha niana.” Gipadayag kini sa Bibliya niining paagiha: “Ang matag usa matental sa diha nga madaldal ug mahaylo siya sa iyang kaugalingong pagpangibog.” (Santiago 1:14) Ang hunahuna mag-una sa lihok. Ug samtang walay posibilidad nga mahimo kang giyanon sa droga nga mag-aawit ug rock tungod lang kay maghanduraw ka usahay nga usa ka iladong mag-aawit, tingalig maugmad mo ang dili-maayong gana “sa pangibog sa unod ug sa pangibog sa mga mata.”​—1 Juan 2:16.

Paghunong sa Pagdamgo

Nan, sa unsang paagi makahunong ka sa pagdamgo? Una sa tanan, makatabang tingali ang pagpangutana sa imong kaugalingon kon nganong kini nga pagdamgo madanihon kaayo kanimo.b Tungod ba kay buot nimong magustohan ka sa uban? Malipay ka ba sa paghanduraw nga nabatonan mo ang katahom ug abilidad nga nakapopular niining bituona? O tingali nasina ka lang sa daw walay-kabalaka nga estilo sa kinabuhi sa indibiduwal. Miingon ang usa ka propesyonal sa pang-utok mahitungod sa popular nga mag-aawit nga si Madonna: “Diha sa mga hunahuna sa mga dumadayeg siya walay problema sa salapi, buluhaton sa tunghaan, kamingaw.” Busa ang uban maghanduraw nga mahisama kaniya.

Apan, ang kamatuoran dakog mahimo sa paghunong sa maong paghanduraw. Ipadapat ang prinsipyo sa Filipos 4:8, diin kita gisugo sa paghunahuna sa mga butang tinuod ug dungganon. Tinuod ba gayod nga ginatagamtam sa mga tawong inila ang walay-kabalaka nga mga kinabuhi? Ang ila bang pamatasan dungganon? Sa pagkatinuod, ang walay popanagana nga kinabuhi miresulta sa kadaghanan kanila ug kadaot sa pisikal ug sa emosyon. Bisan pa sa bahandi, daghang tawong inila nag-antos ug mga suliran sa panalapi. Diyutay lamang ang may malinawon nga mga kaminyoon. Buot ba gayod nimong maabot kanang matanga sa kinabuhi?

Hinuon, kinaiyanhon lamang nga buot ka nga higugmaon ug dayegon. Ang 16-anyos nga si Olivia kanunayng nagahanduraw diin iyang ginalarawan ang iyang kaugalingon nga “espesyal nga tawo nga naangayan sa tanan.” Apan ang paghanduraw​—bisan unsa pa ka tataw o realistiko—​dili gayod makatagbaw niana nga mga tinguha nga sama sa paghanduraw nga nagkaon nga dili gayod mabusog ang imong tiyan. (Isaias 29:8) Dugang pa, ang Bibliya nagpasidaan: “Siya nga nagabantay sa hangin dili makapugas.” (Ecclesiastes 11:4) Busa imbes maghanduraw nga magustohan, paningkamot nga magustohan ka.​—Tan-awa ang artikulong “Mga Batan-on Nangutana . . . Sa Unsang Paagi Mapaangay Ko ang mga Tawo Kanako?” sa among Nobyembre 22, 1988, nga gula.

Seksuwal nga mga Paghanduraw

Sa mga tuig sa iyang pagkatin-edyer, si Alan (dili iyang tinuod nga ngalan) nagpanghanduraw ug laing butang. Siya “nakakat-on sa pagpukaw sa seksuwal nga gana” ug dakong panahon ang akong nagugol sa paghimo niana. Sa ulahi, iyang gipahinungod ang iyang kinabuhi ngadto sa Diyos ingong usa ka Kristohanon. “Kana wala makapabag-o sa bisan unsa,” miadmiter si Alan. “Ang paghanduraw sa sekso nagpadayong usa ka dalan sa kinabuhi alang kanako.”

Ikaw ba sama nga gihampak sa mga paghanduraw nga nagapukaw sa seksuwal nga gana?c Tingali normal kini kon ikaw anaa “sa pagbuswak sa pagkabatan-on,” sa dihang kusganon ang mga tinguha sa sekso. (1 Corinto 7:36) Bisan pa, ginadaot mo ang imong kaugalingon kon ikaw motuyo sa pagpunayg hunahuna bahin sa sekso. Ang Bibliya nag-ingon sa Colosas 3:5: “Busa, patya ninyo ang mga sangkap sa inyong lawas nga yutan-on sama sa pakighilawas, kahugaw, seksuwal nga kailibgon.” Ang kanunayng paghunahuna sa sekso makadugang sa daotang mga tinguha. Kini motultol sa masturbasyon​—o sa aktuwal seksuwal nga imoralidad.

Sa unsang paagi imong ‘masumpo’ ang batasan sa imoral nga mga paghanduraw? Nahinumdom si Alan: “Ako midesider sa pagpangitag kapuli niana. Dili ko mapalandong ang sekso basta ako adunay laing butang nga gihunahuna.” Sa ingon nakakat-on si Alan sa pagdisiplina sa kaugalingon. (1 Corinto 9:27) Iyang gipalandong ang maayong mga butang ug nakakat-on sa pagsalikway dihadiha sa bisan unsang imoral nga mga hunahuna. (Salmo 77:12) “Kadto milampos!” miingon si Alan.

Makaiikag, nakaplagan sa mga tigpanukiduki nga kusog ang atong paghanduraw kon kita walay ginabuhat. Busa ang magmapuliki sa buluhaton, ilabina “sa buluhaton sa Ginoo,” maoy laing paagi sa pagsanta sa daotang mga hunahuna sa pagtungha.​—1 Corinto 15:58.

Ayawg Tugoting Maglatagaw ang Imong Hunahuna

Alang sa daghang batan-on ang problema mao, dili kaayo ang butang nga ilang ginahanduraw, kondili ang paagi sa pagbalda niini sa buluhaton sa eskuylahan ug sa pagtuon. “Dili ako makapaminsar,” mireklamo ang 16-anyos nga Karine. “Dili gayod ako makapundo sa akong hunahuna sa usa ka butang.” Unsaon nimo sa pagpamati sa imong madunggan? (Itandi ang Marcos 4:24.) Ang ubang mga tigdukiduki nagtuo nga tingali makatabang kon imong ipaamgo sa imong kaugalingon kon unsa ka daghan ang imong ginahanduraw. Tingali maghimo ka lang ug timaan diha sa usa ka pirasong papel sa panahong naglatagaw ang imong hunahuna diha sa klase. Sa dihang gibuhat kini sa mga estudyante diha sa usa ka pagtuon, mius-os ug dako ang pagpanghanduraw.

Usab sulayi ang pag-ugmad ug kaikag sa imong ginatun-an. Kon nausa na sa imong hunahuna nga makalaay ang matematika o makapuol ang history, maglisod ka sa pagpalandong. Apan, ang imong mga pagtuon mas makaiikag kon pahinumdoman mo ang imong kaugalingon kon sa unsang paagi makabaton kag kaayohan gikan sa impormasyon. Labing menos, ang pagtuon makatabang kanimo sa pag-ugmad sa “katakos sa paghunahuna.” (Proverbio 1:4) Makakat-on ka usab ug bag-ong mga katakos. Ang matematika, pananglitan, dakog ikatabang kanimo diha sa sekular nga trabaho, sa pagdumala sa panimalay, ug sa pag-atiman sa pipila ka Kristohanong mga kaakohan. Ang kahibalo mahitungod sa history makatabang kanimo sa pagsabot sa mga tawo ug sa bag-ong mga balita. Ang 14-anyos nga si Daniel, usa sa mga Saksi ni Jehova, nag-ingon: “Gipaningkamotan ko gayod kanunay nga makita ang kalangkitan sa akong homwork diha sa Bibliya ug kon sa unsang paagi magamit ko ang impormasyon diha sa buluhatong pagsangyaw. Kana nagpalayo sa akong hunahuna gikan sa pagdulag bola, ug ako wala magdali sa pagtapos sa akong asaynment.” Oo, kon mas dako ang imong pagpabili sa imong nakat-onan, mas mapukaw ka sa aktibong pagpangusisa alang sa kahibalo.​—Itandi ang Proverbio 2:4.

Lisod ilabina ang pagpalandong kon nagabuhat ka ug trabaho nga rotina na, sama sa pagluto, paghinlo, o paghapnig. Pagkadali ra nga mahibalik sa pagdolodamgo! Bisan pa, ang Bibliya nagpakita nga ang dakong katagbawan mosangpot gikan sa trabahong maayo nga pagkatrabaho. (Ecclesiastes 2:24) Kini dugang modasig kanato sa ‘pagbuhat sa tanang butang ingong alang kang Jehova.’ (Colosas 3:23) Kini nga positibong tinamdan makatabang kanimo sa pagpamensar. “Kon isentro ko ang akong hunahuna sa akong ginabuhat,” matud sa 12-anyos nga Samuel, “mas dali nga matapos ang trabaho.”

Ang mga paghanduraw tingalig makalingaw, apan kini dili kapuli sa kamatuoran. Ayawg itugot nga mangibabaw kini sa imong kinabuhi. Disiplinaha ang imong hunahuna. Isentro kini diha sa hinungdanong mga butang. Niining paagiha, dili lamang mohunong ka sa pagpunay ug handuraw kondili imong “makuptang malig-on ang tinuod nga kinabuhi.”​—1 Timoteo 6:19.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 21]

Imbes maghanduraw lang nga magustohan, paningkamot nga magustohan ka