Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Sapoton Kaayo ang Akong mga Ginikanan?

“SI MAMA malisod nga pakiglabotan,” matud sa batan-ong si Jeanette.a “Kon gikapoy siya, akoy iyang pahungawan. Wala koy gisulti nga husto.” Si Jim may samang suliran. “Kon may usa ka butang nga madaot,” matud niya, “ikaw maoy ilang pahungawan bisan walay ugdang nga katarongan. Pananglitan, ang kotse dili moandar. Ang akong papa mosinggit kanako​—nga daw sayop nako kadto!”

Kana maoy kaylap nga reklamo taliwala sa mga tin-edyer: Ang ilang mga ginikanan sapoton, masuk-anon, dili-masabtan. Usa ka adlaw, nga sila malipayon, masadyaon, ug masaligon. Sa mosunod nga adlaw, sila masulob-on ug hinawayon sa tanan nimong gisulti ug gibuhat. “Singgitan ko nila nga walay igong hinungdan,” mimulo ang usa ka batan-on.

Bisan daw makapalibog usahay, hinuon, halos ang tanan​—lakip ang mga ginikanan​—makasinati ug lainlaing buot matag karon ug unya. Kana bahin sa pagkatawhanon. Busa ang Bibliya nagtug-an kanato bahin sa nagkalainlaing tawo ingon nga anaa sa “malipayong buot,” “usa ka malinawong buot,” o bisan anaa sa “makiawayong buot.” (Ester 1:10; Job 11:19; Buhat 12:20) Ang pila ka kausaban sa buot daw nalangkit sa nagkalainlaing biolohikanhong mga siklo. Pananglitan, ang kababayen-an sagad makasinati ug kausaban sa buot panahon sa binulan nga sakit. Ug dili katingad-an sa mga lalaki ug babaye nga makasinati ug kaluya sa pisikal o sa emosyonal sa tunga-tunga sa palis ug sa gabii.

Mga Kapit-osan ug Kabug-at

Usa ka artikulo sa American Health nag-ingon: Daghang dili-maayong buot ang adunay pisikal nga mga hinungdan. Bisan kon ang balatian ug ang dili-maayong diyeta mahimong unang mga hinungdan, ang kalapoy kasagaran mao ang kinadak-ang hinungdan.” Kini maoy “mga panahon nga lisod sagubangon,” ug sa daghan kon dili kaha sa kadaghanang pamilya, ang inahan ug amahan kinahanglang magtrabaho sa gawas. (2 Timoteo 3:1) Ang kalapoy ug kaluya maoy komon nga segundaryong mga epekto. Kay naluya sa emosyon gumikan sa kanunayng pagpit-os, ang pila ka ginikanan mobati tingali sama sa matarong nga si Job, kinsa nagbatbat sa iyang kaugalingon ingong “natugob sa pag-antos.”​—Job 10:15; 14:1.

Sa dihang ang mga ginikanan nalinga kaayo sa ilang mga suliran, mahimong madaot ang komunikasyon. Mireklamo ang batan-ong si Jason: “Sila mosugo nimo sa pagbuhat ug usa ka butang, ug imo kanang buhaton. Apan unya sila moingon nga lain ang ilang gisugo kanimo, ug sila masuko. Ikaw masuko, ug unya silotan ka nila tungod kay nasuko!”

Usahay ang mga kapit-os sa kinabuhi mahimong maghurot sa emosyonal nga kusog sa mga ginikanan nga gikinahanglan aron sa pagsanong sa imong mga panginahanglan. Nag-ingon ang Proverbio 24:10: “Ikaw ba nawad-an ug kadasig sa adlaw sa kagul-anan? Ang imong kusog diyutay ra.” Usa ka ginikanan misugid: “Kasagaran akong kuhaon si Diana sa eskuylahan sa dihang paingon na ako sa balay gikan sa trabaho. Mosakay siya sa kotse ug mosugod sa pag-estorya kanako mahitungod sa tanang butang nga nahitabo sa eskuylahan nianang adlawa​—ug usahay wala na akoy kusog sa pagpaminaw. Naluya kaayo ko ug nalinga sa akong kaugalingong mga panghitabo sa adlaw nga wala na akoy pailob para sa iyaha.” Daw ingon ug personal nga pagsalikway kon ang mga ginikanan molihok niining paagiha, apan sagad mas labaw pa ang hinungdan kay sa kalapoy lamang.

“Posible usab,” matud ni Clayton Barbeau, “nga ang imong mga ginikanan may mga suliran nga wala nimo mahibaloi. Daghang batan-on wala makaamgo sa mga suliran sa panalapi sa pamilyahanong kinabuhi. Kon palandongon ang galastohan sa balay ug galastohan sa pagkaon ug ang pagkawalay-kasegurohan sa mga trabaho sa modernong dapit-trabahoan, ang imong mga ginikanan mahimong mabalaka bahin sa mga butang nga wala nila isulti kanimo apan gihisgotan nila nga sila rang duha.” O mahimong nagdumala silag mga responsibilidad nga dili angayng ibutyag. Usa ka Kristohanong amahan nag-alagad ingong magtatan-aw sa kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova. Matud sa iyang anak nga babaye: “Usahay kon daghang suliran sa kongregasyon ang iyang gihunahuna, masuk-anon kaayo siya. Gipaningkamotan niya nga dili kami pahungawan, apan nabalaka kaayo siya nga dili na siya makadumala sa ubang mga butang.” Maayong pagkasulti kini sa Proverbio 12:25: “Ang kabalaka nga anaa sa kasingkasing sa usa ka tawo maoy makapatikuko kaniya.”

Ang imong mga ginikanan mahimong maisogong mosulay sa pagtago sa maong kasubo gikan kanimo. Apan sama ra kana sa giingon sa usa ka proverbio: “Tungod sa kasubo sa kasingkasing ang espiritu mamaluya.” (Proverbio 15:13) Usahay mahimong malumsan sila sa ilang mga kasakit sa buot, ug ang kinagamyang kahasol makapahungaw sa nagpuot nga kasuko. “Usahay inigpauli sa akong papa gikan sa trabaho,” matud sa usa ka tin-edyer nga babaye, “morag masuk-anon siya tungod sa nahitabo panahon sa pagtrabaho. Ug kon may butang nga akong makalimtan, ang akong papa magpahinumdom dayon kanako bahin niana. Dayon maningkamot siya sa pagpangitag laing hinungdan aron iya akong masinggitan.”

Aw, sa pagkatinuod ang madinaotong sinultihan kinahanglang likayan. (Colosas 3:8) Ang mga ginikanan gisugo sa Diyos nga dili pasuk-on ang ilang mga anak. (Efeso 6:4) Apan bisan ang matarong nga tawong si Job, ilalom sa pagpit-os sa makapasubong mga kahimtang, wala magdahom nga makasulti siyag “masalaypong sinultihan.” (Job 6:3) Busa sa dili pa nimo sugdan sa paghukom nga dili maluluton ang imong mga ginikanan, suknaa ang imong kaugalingon: ‘Unsay akong sanong kon dili maayo ang akong adlaw o kon ako mibating nailalom sa daghang pagpit-os? Ako ba usahay sapoton o masuk-anon?’ Kon mao, tingali labi ka pang makapasaylo sa imong mga ginikanan.​—Itandi ang Mateo 6:12-15.

Usa ka tin-edyer nga ginganlag Chad nakakaplag mismo kon unsa ka lisod ang kinabuhi sa iyang amahan. “Ako nagtrabaho uban sa akong amahan diha sa iyang talyer sa pagpamintal ug pagpang-ayo ug awto,” siya miingon, “ug karon nakita nako nga siya nailalom sa dakong kapit-os. Daghan kaayong kaakohan ang iyang giatiman sa tibuok adlaw!”

Krisis sa Pagkaedad-edaran

Sa 2 Corinto 7:5, ang apostol nga si Pablo miangkon nga siya may “mga pangsulod nga kahadlok.” Ang pila ka gawi sa inyong mga ginikanan tingali gipahinabo sa pangsulod nga kabalaka. Nag-ingon ang librong The Healthy Adolescent: “Maingon nga ang pagkaulitawhay ug pagkadalagita makigbisog sa mga suliran sa mga batan-on, ang mga ginikanan usab makigbisog sa mga suliran sa panuigon. Ang naulahi nagakaduol sa pagkaedad-edaran, nga, sama sa katuigan sa pagkatin-edyer, maoy malisod nga yugto nga puno sa kaugalingon niining mga krisis.”

Alang sa pila ka ginikanan ang pagkaamgo nga sila nagakatigulang na makapaguol. “Ako misugod sa pagbati nga ang akong kinabuhi hapit nang matapos,” miingon ang usa ka amahan. “Ang akong buluhaton dili na makaiikag, ang akong mga anak nangandam na sa pagkinabuhing layo sa balay, mibati akong tigulang na, ug wala akoy laing mahunahunaan nga paabuton kon dili ang akong pagretiro sa trabaho.” Samtang ikaw nalipay nga anaa sa “kabus-okan sa kinabuhi,” tingali sila nag-antos sa mga suliran nga duyog sa nagauswag nga panuigon. (Ecclesiastes 11:10) Pananglitan, ang imong inahan lagmit nagasinati sa mga kausaban sa hormone panahon sa pagtang-on sa binulan nga sakit ug sa sagad makahasol nga mga simtoma niini​—kalapoy, sakit sa bukobuko, kalit nga pagpanginit, ug kausaban sa buot, sa pagngalan lang ug pipila.b

Kon ikaw labi pang nagakahamtong, labi pang gikinahanglan nga atubangon sa imong mga ginikanan ang katinuoran sa mga pulong sa Bibliya sa Genesis 2:24: “Ang lalaki mobiya sa iyang amahan ug iyang inahan.” Aw, tingali ikaw naghimo nag dagkong mga lakang paingon sa pagkaindependente kanila! Ang librong Talking With Your Teenager nag-ingon: “Kini tinuod nga makapahiubos. . . . Kaming [mga ginikanan] lagmit makamatikod nga kami wala na higugmaa sa samang paagi nga kami gihigugma kaniadto . . . Ang among mga dalagita ug ulitawhay sagad halayo, dili mapasundayagon, labi pang mapanalipdanon. Ang ilang tinguha nga dili makig-uban kanamo, sa pagbaton ug mga kasinatian gawas sa pamilya, sa paghimog mga desisyon o paghan-ay ug mga plano nga independente sa among impluwensiya nagpasundayag nga kami dili na kaayo hinungdanon sa ilang mga kinabuhi kay kaniadto.”

Busa sayon ra sa pagsabot nganong usahay ang inyong mga ginikanan tingali sa linain sapoton o dili-pasampil maylabot sa mga suliran nga nalangkit sa inyong nagatubong pagkaindependente. Ang batan-ong si Steve nag-ingon: “Ang akong mga ginikanan malimtanon. Sultihan mo sila nga ikaw molakaw, ug sa ulahi sila mangutana, ‘Asa ka man paingon?’ Ikaw moingon, ‘Giingnan ko kamo nga magdula akog bolibol.’ Sila moingon, ‘Wala ka gayod magsulti kanamo,’ ug sila mosugod sa pagsinggit kanimo. Kana kanunayng mahitabo.” Apan ang imong namatikdang kalain sa buot o pagkasuk-anon tingali nagpadayag lamang sa ilang lalom nga gugma ug kabalaka kanimo. Nasayod sila kon unsa ka daotan ang kalibotan, ug bisan kon naamgohan nila ang imong panginahanglan nga mahimong independente, usahay sila mabalaka sa inyong kahimtang. (Itandi ang 2 Corinto 11:3.) Lagmit sobra ra ang ilang pagsanong sa mga butang o kaha mabalhinon. Kinahanglan bang ibanan nimo ang imong paghigugma kanila?

Pagbutang sa mga Ginikanan Diha sa Hustong Panglantaw

Sa dihang bata-bata ka pa, tingali nakita nimo ang imong mga ginikanan ingong nasayod-sa-tanan ug gamhanan-sa-tanan. Samtang ikaw nagakahamtong ug mas maalamon, tingali ang ilang mga kasaypanan nahimong mas dayag. Ug sa dihang ang mga ginikanan usahay sapoton o masuk-anon, sayon na lang ang pagsugod sa pag-isip kanilang ubos. Apan ang Bibliya nagpasidaan batok sa ‘pagyubit sa ginikanan.’ (Proverbio 30:17) Gawas pa, kalagmitan kaayo nga dili lang kay sila ray sapoton sa inyong panimalay. “Usahay sapoton usab ako,” miangkon ang usa ka dalagita. Tingali ikaw sapoton, mug-uton, o dili-makig-estorya labaw kay sa imong naamgohan.

Kon unsa man ang kahimtang, inay nga manaway sa imong ginikanan, paningkamoti ang pag-ugmad sa “pagkamabination” ug empatiya ngadto kanila. (1 Pedro 3:8) Sumala sa ipakita sa sunod nga artikulo niining seryeha, kini makatabang kanimo sa pagdumala sa ilang mga gawi.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 23]

Daghang ginikanan ang yanong napit-osan tungod sa mga panginahanglan sa kinabuhi