Pagpangitag mga Orkid sa Uropa

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NETHERLANDS

ANG mga orkid makadani sa mga tawo bisan asa. Kining mga tanoma samag kahulogan sa talagsaong kanindot ug mabulokong katahom. Ang ilang pagkaatua sa dili-mataak tropikonhong kalasangan makadugang sa tanghagaong katahom nga nagalibot kanila. Dili kaayo daghan sa mga tawo ang nasayod nga ang mga orkid makita dili lamang sa tropikonhong mga dapit apan makita usab sila sa mga dapit sa atong planeta nga kasarangan ug klima, sama sa Uropa.

Ang mga espisye sa orkid makita diha sa nagkadaiyang mga rehiyon, gikan sa artiko nga Iceland ngadto sa sub-tropikonhong Gresya. Mga 350 tanan ka espisye ang nailhan sa Uropa. Lahi sa daghang tropikonhong mga espisye, ang mga espisye sa Uropa maoy sa yuta, nga nagpakanat sa ilang gamot sa yuta. Sa Tropiko ang mga orkid sa kinadak-an maoy epiphytes, nga nagpakanat sa ilang gamot sa mga kahoy. Daghang tropikonhong mga espisye nagapatungha ug dagko, nindot kaayong mga bulak, samtang ang mga bulak sa mga orkid sa Uropa mas gagmay.

Ang pagpanaw sa pagpangitag mga orkid sa Uropa maoy usa ka makalingaw nga pasatiempo tungod kay daghang espisye ang nagatubo diha sa talagsaong mga palibot. Ang mga orkid sagad mga tigtudlo nga nagapaila sa paglungtad sa lahing mga kahimtang sa kalikopan. Daghang espisye ang partikular kaayo bahin sa kahimtang sa ekolohiya sa palibot nga ilang ginatuboan ug makita lamang diha sa mga dapit nga makatagana sa tanan nilang mga kinahanglanon. Ang mga orkid sa kalasakan sama sa Dactylorhiza incarnata, pananglitan, motubo lamang sa mga dapit diin ang tubig sa ilalom sa yuta naundan sa igong gidaghanon sa apog. Kini ang hinungdan kon nganong ang pila ka espisye mas nihit kay sa uban. Ang usa ka espisye sa orkid nga nagkinahanglag tinong mga kahimtang aron makatubo makita sa pila lang ka mga dapit kay sa usa nga makatubo sa dili kaayo kinutohang mga kahimtang.

Kon maghimo kitag hinandurawng panaw latas sa Uropa, gikan sa Netherlands ngadto sa habagatang Italya, ang kadaghanang rehiyon nga atong maagian adunay mga orkid. Magsugod kita sa Netherlands. Niining ubos nga nasod sa Kasadpang Uropa, makakita gihapon kitag halapad nga mga kalasakan, umogong mga hulpa sa dal-as, ug mga kasagbotan. Sa Mayo ug Hunyo, ang bahin sa yuta gibugkan sa bulok nga rosas ug lila sa mga orkid sa matang nga Dactylorhiza. Ang usa ka matahom, halangdong espisye mao ang Dactylorhiza praetermissa. Kining tanoma makaabot sa gitas-ong usa ka metro ug maundan sa ingon ka daghan sa 60 ka bulak. Ang mga bahin sa kalasakan ug ang mga kapatagan sa heather maoy tuboanan usab sa mga orkid. Sa ilabinang umogong mga kapatagan sa heather, ang bagang Dactylorhiza maculata makaplagan usahay. Sa kalasakan kita angayng mohimog mainampingong pagpangita aron makaplagan ang gagming berdeng mga bulak sa Hammarbya paludosa. Kining gamayng orkid nagatubo diha sa mga dapit nga lisod kaayong taakon.

Mopanaw kitag layo pa, ngadto sa tunga sa mga kutay sa kabukiran sa Alemanya. Dinhi, sa kinatung-an sa nagkadaiyang mga kahoy nga laragon ug mga dahon, makaplagan ang ubay-ubayng mga hawas sa matang nga Epipactis. Samtang ang uban niini motubo diha sa nalandongan pag-ayong mga dapit, ang uban, sama sa Epipactis muelleri, gusto sa hawan nga kilid sa lasang. Ang pagpamulak sa mga espisye nga Epipactis sa hinapos ang ting-init ug tinghunlak magtapos sa panahon sa orkid sa Uropa. Nahimutang sa mga bakilid sa kabungtoran nga daghag apog mao ang linaing matang sa ugang kasagbotan, apogong kasagbotan, nga daghag mga orkid. Sa Mayo ug Hunyo, kita mahimong makakita dinhi ug dinosenang mga espisye, nga lakip niana mao ang maanindot nga Orchis militaris ug Orchis ustulata.

Sa habagatang bahin sa Alemanya, kita makaabot sa Alps. Ang kasagbotang alpino bantog sa ilang mga pasundayag sa mga bulak. Ang mga orkid sagad nakaamot niini nga palibot. Ang ubang kasagbotan sa kabukiran sa alpino, sama niadtong sa Dolomites sa Italya, gidayandayanan sa sigang pagkapula sa mga orkid sa bulan sa Hulyo. Ang mga pasundayag sa Nigritella nigra mahitabo dinhi sa nagkadaiya kaayong mga kolor. Ang Nigritella mopagulag isog banilya nga baho, nga magpahinumdom kanato nga ang banilya maoy gikan sa bunga sa tropikonhong orkid.

Ang mga orkid makaplagan sa gihabogong kapin ug tulo ka libo ka metros. Niana nga gihabogon mahimo ka pang makakita sa lagmit kinagamyang orkid sa kalibotan, ang Chamorchis alpina. Ang mga bulak niining matanga mosukod ug menos sa lima ka milimetro. Sanglit kini berde ug kolor, kining mga bulaka dili kaayo makakuhag dakong pagtagad. Bisan pa, kining matanga adunay iyang kaugalingong tinong obra sa sistema sa ekolohiya sa rehiyong alpino.

Kay mipanaw saylo pa sa Alps, kita nakaabot sa Mediteranyo nga rehiyon sa Uropa. Nakita nato ang daghang mga espisye sa mga orkid dinhi kay sa laing dapit sa Uropa, ug ang ilang panagkadaiya makapahingangha. Ang gustog-init nga mga espisye nga manubo dinhi mamulak lamang sa sayong tingpamulak. Sa panahon sa ugang ting-init, ang tanang tanom, lakip ang orkid, mapagba, ug halos walay nagapamulak nga tanom ang makaplagan. Inigkatapos lamang sa unang mga ulan sa tinghunlak nga makita pag-usab ang lunhawng mga tanom.

Ang mga orkid mosanong niini nga pag-ulan. Nianang panahona daghang espisye ang makapormag mga dahon ug makalahutay sa tingtugnaw ingong bulakbulak. Sa sayong tingpamulak lamang nga ilang igapasundayag ang ilang maanindot kaayong mga bulak. Ang mga espisye sa matang nga Ophrys maoy kasagaran sa mga tanom sa Mediteranyo. Aron mamaluan daghan niini nga mga espisye nagasalig sa laking mga insekto nga masayop sa bulak, nga morag usa ka insekto, ingong bayeng insekto. Ang ubay-ubay sa mga espisye ginganlan sa mga insekto nga morag dagway niini, sama sa lawalawa nga orkid, langaw nga orkid, ug buyog nga orkid (Ophrys sphegodes, insectifera, ug bombyliflora). Human magkasag-id dalhon sa insekto ang tibugol nga polen ug maghatod niini nga wala-tuyoa ngadto sa laing bulak sa samang espisye. Ang pamalu mahitabo, ug mosugod pagturok ang binhi. Kining paagiha sa pamalu makapahingangha sa katukma.

Lakip sa pila ka espisye sa Ophrys, ang lahing matang mailhan. Ang matag usa mamaluan sa tinong espisye sa insekto. Sa pagpamalu ang mga insekto sa usa ka matang maladlad ngadto sa mga bulak nga lahi apan susama-tan-awong matang, dili sila mamalu niini. Usahay mahitabo ang “mga aksidente,” ug ang laing espisye mamaluan, nga moresultag mga mestiso. Usahay, kining mga mestiso makapatunghag maayong binhi ug makapaliwat ug daghan.

Ang laing kinaiya sa Mediteranyo nga matang mao ang dila nga orkid (Serapias). Kini nga espisye mamaluan sa mga insekto nga matulog diha sa tubohong lungag sulod sa bulak. Inigmata sa insekto, ang tibugol sa polen mamilit mismo sa lawas sa insekto, mao nga laing bulak ang mamaluan sa sunod nga gabii.

Samtang kita mopanaw latas sa Uropa, makita nato ang daghang maanindot kinaiyanhong mga dapit nga tugob sa mga orkid. Ugaling, daghan ang nahanaw. Sa industriyalisado, dasok nga populasyon, ug abante sa agrikultura nga Uropa, halos ang matag natural nga mga lasang maladlad ngadto sa daghang nagahulgang mga sirkumstansiya. Ang ulang asido, hulaw, mga yutang tamnanan nga sobrang pagkaugba, turismo, ug pag-uswag sa siyudad, ang tanan adunay makadaot nga epekto sa mga orkid. Ang daghang espisye nahimong nihit na. Sa ubay-ubayng nasod ang pila ka mga espisye protektado sa balaod.

Ugaling, ang pahayag lamang nga gidili-sa-balaod ang usa ka butang dili kaayo makatabang. Angayng tagdon sa tawo ang kalalangan nga may pagtahod. Niining presente, dili-hingpit nga sistema sa mga butang, nga kulang ang pagtahod alang sa Maglalalang ug sa iyang kalalangan, dili nato pagadahomon nga molambo ang kinaiyahan. Sa bag-ong sistema sa Diyos lamang mahimong posible nga matagamtam sa mga tawong matarong ang kaharmoniya sa kinaiyahan. (Isaias 35:1) Nianang panahona unya nga ang daghang matang sa mga orkid hustong mapabilhan kon unsa sila.

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

Niining duha ka panid mao ang mga orkid gikan sa (1) Italya, (2) Netherlands, (3) kasagbotang alpino, (4) apogong kasagbotan, ug (5) mga kapatagang heather. (6) Ang alibangbang nga orkid