Ang Gamayng Kabalyero nga Nag-amerikanag Itom nga Pelus
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA
ANG mga mole ubay-ubay sa Amihanang Inglaterra, apan sa nagtan-aw ako sa kabalilihan saylo sa ganghaan sa koral sa umahan, wala pa gayod ako makakita sukad ug daghan kaayong mga bungdo. Ang gagmay, bag-o pang kinalot nga mga bungdo sa yuta nagtabon sa kabalilihan. Nahibalo ka ba kon unsang matanga sa hayop ang mole ug kon sa unsang paagi kini nagkinabuhi?
Pipila lang ka tawo ang nakakita sukad ug mole, sanglit kini mogugol sa kinadak-ang bahin sa kinabuhi niini sa ilalom sa yuta. Kini usa ka gamay nga linalang, nga mga 14 sentimetros ang gitas-on. Ang laki motimbang lamang ug ubos sa 113 gramos. Ang mole sa Britanya may dagtum nga pagkaabo, halos itom, nga balhibo ug sa kasagaran, sa kamahinangpon, gitawag ang gamayng kabalyero nga nag-amerikanag itom nga pelus.
Ang mga buhok sa balhibo sa mole maoy matul-id; sa ato pa, kini nagatuybo gikan sa panit. Busa bisan asa ang mole molikoliko o moliso sa lungag, mahimo niya kini sa kasayon. Sa katuigang miagi ang mga tigdakop ug mole nagbaligya sa mga panit aron himoong sapot, apan “daghan kaayong panit sa mga mole ang gikinahanglan sa paghimog usa ka kupo,” pinakiswid nga miingon ang usa ka tigdakop ug mole.
Ang lawas sa mole maayo kaayong pagkadesinyo alang sa buluhaton niini sa pagkubkob ug tunel. Ang mga tiil sa unahan maayong pagkapuwesto sa palibot sa atubangan sa lawas niini nga ang mga lapalapa nahapuwesto pagawas. Ang lima ka tudlo ug ang dugang balogong bukog napormang duha ka maayo kaayong mga pala. Ang gamayng mga tiil niini sa likod, nga mahuyang kon itandi sa malig-ong mga tiil sa unahan, motabang sa mole sa katulin niini. Ibutang ang usa ka mole sa ibabaw sa humok nga yuta, ug kini mawala ilalom sa yuta sulod sa lima ka segundo! Kini makapanaw sa ngitngit, basaon nga mga tunel niini, o sa ibabaw sa yuta, sa gikusgon nga gibanabana nga moabot sa lima ka kilometros sa usa ka oras.
Talagsaong mga Igbalati
Ang mole dili bug-os nga buta, ingon sa paghunahuna sa pila ka tawo, apan ang giming nga mga mata niini, nga natabonan sa balhibo, lagmit naghatag ug igo nga panan-aw sa linalang sa pag-ila sa kahayag gikan sa kangitngit. Samtang ang mole maglungag sa yuta, ang tag-as nga mga buhok magtabon sa mga mata sa pagpanalipod niini. Ang labaw nga hinungdanon kay sa panan-aw, hinunoa, mao ang sensitibo kaayong panimaho ug panimati sa mole.
Ang mole sa Uropa adunay libolibong gagmayng mga siwil sa tumoy sa kolor rosas nga simod niini, ang matag usa may kaugalingong buhok nga sensitibo sa pagtandog. Kini usab may tag-as nga mga balhibong nanuskig diha sa nagkalainlaing bahin sa ulo niini ug dugang mga buhok nga igbalati sa tumoy sa ikog niini. Ang mole makamatikod ug nagadugang nga presyon samtang kini naglihok sa tunel niini. Niining paagiha kini makaarang sa pagpangita sa mga babag, sama sa dagkong mga bato o bisan mga manunukob, ug sa paglikay kanila.
Ang mole walay panggawas nga mga dalunggan, apan sensitibo ang pangdungog niini. Kini may katakos sa pagbatyag sa mga pagkurog sa yuta ug molihok nga uyon niana. Ang mga dalunggan sa mole mahimong matak-opan pinaagi sa sphincter nga mga muskulo, nga daw nagsilbi sa pagpugong sa mga partikulo sa yuta nga makasulod sa delikadong mga lungag sa dalunggan.
Pagkaon ug Pinuy-anan
Sa nagtan-aw sa kabalilihan, ako makaila sa agianan, o dalan, ilalom sa yuta nga kanunayng agian sa mga mole. Ang dalan ilalom lang ug gamay sa ibabaw nga yuta ug nakaugdog diyutay. Mailhan usab ang bag-ong bungdo nga yuta, nga naporma sa dihang ipagawas sa mole ang bag-ong kinalot nga yuta. Kining pagbugwal sa yuta maoy usa ka matang sa pagdaro, nga nagatabang sa pagpauga sa yuta ug nagpatunhay sa pagkatabunok niini.
Ang pangunang kan-onon sa mole maoy mga wati, ug kini ang hinungdan sa mga pagkubkob. Ang mga wati, samtang sila nagalihok diha sa yuta, makasulod sa kutaykutayng mga agianan sa mole. Dayon ang mole, nga magdalidali sa pagsulod sa ngitngit nga mga kinalotan, sa dili magdugay makakaplag sa pagkaon niini. Apan mokaon usab kinig mga insekto, lakip ang mga leatherjacket ug mga batod. Ang mole kinahanglang mokaon matag duha ka oras, kay kon dili kini mamatay.
Ang gagmayng mga bungdo sa yuta sa mole dili pakasaypon nga mga pinuy-anan sa mole. Kini mas dako, nga mga 30 sentimetros ang gihabogon ug usa ka metro ang gilapdon. Kini sagad nga makita duol sa balay—sa ilalom sa usa ka kahoy o tapad sa mga kasagbotan diin ang mga materyales sa paghimog salag sama sa mga sagbot, mga sangasanga, ug mga dahon dali nga mabatonan.
Sa sayong tingpamulak ingon ka daghan sa pito ka anak ang ipanganak. Ang bag-ong gipanganak nga mga mole buta ug walay balhibo sa pagkapanganak ug motimbang nga menos sa tres gramos. Human sa lima ka semana sila mabuhi na sa ilang kaugalingon ug mobalhin, tingali ingon ka layo sa usa ug tunga ka kilometros. Human sa siyam ka bulan sila andam na sa pagsanay. Ang kasarangang gitas-on sa kinabuhi sa mole maoy tulo ka tuig. Bisan pa niana, tukbon sa mga manunukob ang kadaghanan kanila sa dili pa maabot kanang tulo ka tuig.
Tinuod, ang usa ka mole makahatag ug mga problema sa dihang mangubkob sa pagpangitag pagkaon niini diha sa maayong pagkagalam nga laguwerta o diha sa usa ka dulaanan sa golp, apan ang atong gamayng kabalyero nga nag-amerikanag itom nga pelus nagpabiling makaiikag nga bahin sa banikanhong kinabuhi.