Ang mga Katakomba—Unsa ba Kadto Sila?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ITALYA

Sa ngiob nga mga agianan, nga natago sa kahiladman sa karaang Roma, mao ang mga katakomba. Unsa sa tukma kini sila? Ngano mang kini sila natukod?

SA PANGUNA, ang mga katakomba maoy mga tunil nga kinubkob gikan sa kabatoan aron gamitong mga menteryo. Gihunahuna nga ang pulong “katakomba,” nga ang kahulogan wala matino (lagmit, “diha sa mga lungag”), maoy ngalan sa dapit nga nagbatbat sa usa ka linaing menteryo sa Apiano nga Dalan duol sa Roma. Sa kadugayan, gipadapat kini sa tanang menteryo ilalom sa yuta. Bisan pag adunay mga katakomba sa daghang bahin sa kanasoran nga naglibot sa Mediteranyo, ang mga anaa sa Roma ang labing inila ug kinadagkoan usab​—ang kinatibuk-ang gitas-on niini gibanabanang ginatos ka milya. Abot ug 60 ang nailhan, ang tanan pipila ka milya sa gawas sa makasaysayanhong sentro sa siyudad ubay sa dagkong kadalanan nga gipatukod sa Romanong mga konsul nga maoy nagkonektar sa Roma ngadto sa mga probinsiya niini.

Mopatim-aw nga sa unang siglo, wala makabaton ang Romanong mga Kristohanon ug ilang kaugalingong mga menteryo apan naglubong sa ilang mga patay tupad sa mga pagano. Sa tungatunga sa ikaduhang siglo, sa dihang ang nag-angkong mga Kristohanon naimpluwensiyahan nag paganong ideya, ang datong mga kinabig mipagamit ug yuta alang sa “Kristohanong” mga menteryo. Aron masulbad ang suliran bahin sa luna nga dili kaayo magpalayo sa siyudad, gisugdan ang pagkubkob.

Kasaysayan sa mga Katakomba

Ang unang pagkubkob lagmit gihimo ubay sa kiliran sa mga bungtod o sa biniyaang mga kuhaanan ug bato. “Dayon,” misaysay si Ludwig Hertling ug Engelbert Kirschbaum diha sa ilang libro bahin sa mga katakomba, “gisugdan ang trabaho sa usa ka ilalom-sa-yutang agianan nga lapaw ug diyutay sa tawo. Ang mga tunil sa kilid gikubkob patuo ug pawala, nga sa ulahi nasumpay sa ilang isigkatumoy pinaagig laing agianan nga buyon sa una. Sa ingong paagi naporma ang yano dayon inanayng midako ug mas kuti nga sistema.”

Ang kinadak-ang kaugmaran nahitabo sa ikatulo ug ikaupat nga mga siglo; niadtong panahona, ang giingong Kristohanong relihiyon sa bug-os natakdan nag paganong mga pagtulon-an ug mga tulomanon. Duyog sa pagkakabig kono ni Constantino niadtong 313 K.P., ang mga katakomba nahimong propiedad sa Iglesya sa Roma, ug sa kadugayan ang pipila ka katakomba nahimong labihan ka dagko. Tanantanan, ang Romanhong mga katakomba naundag ginatos ka libong lubong, kon dili man minilyon.

Sulod sa maong yugto giadornohan ug gipadak-an ang mga menteryo, ug ang bag-ong mga hagdan gitukod aron sayon nga maabot sa nagkadaghang bisita. Ang kabantog sa gituohang mga lubnganan sa mga papa ug mga martir nabaniog pag-ayo (ilabina sa amihanang Uropa) nga ang mga katakomba gihimong tumong sa balaang mga pagpanaw sa kadaghanan. Tungod sa pagkapukan sa Roma ug sa unang mga pagsulong sa mga barbaro sa sinugdan sa ikalimang siglo, ang katibuk-ang dapit nahimong kuyaw kaayo, ug ang paggamit sa mga katakomba ingong mga menteryo nahunong.

Sulod sa ikawalong siglo, ang mga lubnganan nadaot pag-ayo kay kana gilungkab ug gitulisan dili lamang sa nanulong nga mga kasundalohan kondili usab, sumala ni Hertling ug Kirschbaum, sa “mapanunotong Romanong mga tigpataliwala” usab nga nanghatag ug labihan ka daghang sagradong mga handumanan ngadto sa “Aleman ug Frankish nga mga pangulo sa mga monghe nga mas naikag sa mga relikiya” aron idugang sa kadungganan sa ilang mga katedral ug mga monasteryo. Kay dili makapasig-uli o makapanalipod sa mga katakomba, si Papa Paulo I nagdala sa kadaghanan sa nahibiling mga bukog ngadto sa dili-peligrosong dapit sulod sa mga paril sa siyudad, diin sa ulahi gitukod ang dagkong mga basilika ibabaw sa gituohang mga bukog sa “balaang mga martir.” Ang mga katakomba mismo gibiyaan na ug nakalimtan.

Ang karaang mga sinulat nga giya sa ikalima hangtod sa ikasiyam nga siglo, nga gibuhat aron magagiya sa mga bisita ngadto sa bantogang mga lubnganan, naghatag ug bililhong mga timaan alang sa mga eskolar nga, sa ika-17ng siglo ug dayon sa ika-19, nagsugod pagpangita, pag-ila, ug pagsusi sa mga menteryong natabonan sa kagun-oban ug mga tanom. Sukad niadto, ang dakong panukiduki ug pag-ayo gihimo, ug karong adlawa posible na ang pagduaw sa ubay-ubay niining makapukaw-sa-panumdoman nga mga dapit.

Pagduaw sa Usa ka Katakomba

Kami didto sa Apiano nga Dalan, ang dalang gisubay ni apostol Pablo sa dihang siya gidala ngadto sa Roma isip binilanggo. (Buhat 28:​13-16) Bisan pag tulo lang ka kilometros sa gawas sa mga paril sa karaang siyudad, didto na kami sa luag nga kabanikanhan, nga gilibotan ug tag-as nga kakahoyang pino ug sipres nga nagtubo taliwala sa mga monyumento ug kagun-oban niining okupadong dalan kanhi.

Human makapalit sa among tiket sa pagsulod, nanaog kami sa titip nga hagdan paingon sa mga 12 metros nga giladmon. Gisaysay sa giya nga ang maong katakomba gihikay sa lima ka lainlaing mga hut-ong, nga moabot sa giladmong 30 metros, nga sa ubos niana nakaplagan ang tubig. Ngani, ang Roma gilibotan ug daghan kaayong deposito sa tuff, humok ug masuhopan bolkanikong bato, nga sayong kubkobon apan sa samang panahon malig-on ug solido.

Gisubay namo ang usa ka piot nga koridor, nga usa ka metro ang gilapdon ug mga dos-imedia metros ang gihabogon. Ang dugom brawon nga mga paril gansalon ug umog ug sa tin-aw nagdala pa ug mga timaan nga gibilin sa mga piko sa mga tigkubkob, ang mga obrerong nagkubkob niining piot nga mga tunil. Ang mga lubnganan sa duha ka kiliran dugay nang gibuksan ug gikawatan, apan ang pipila duna pay mga tipik sa bukog. Samtang padayon kaming misubay sa kangitngitan, kami nakaamgo nga kami gilibotag libolibong mga lubnganan.

Ang labing barato ug praktikal nga paagi sa paglubong sa mga patay mao ang pagkubkob ug rektanggular nga mga lungag ubay sa mga paril, nga maglut-oranay. Ang maong mga lungag sagad nasudlag usa ka lawas apan usahay duha o tulo. Kana gitakpan ug mga tisa, marmol nga mga papan, o mga baldosang binuhat sa yutang-kolonon, nga binulitan ug apog. Ang daghan walay sinulat. Kini mailhan pinaagi sa gagmayng mga butang nga gibutang sa gawas​—usa ka sensilyo o kabhang sa kinhason nga giduot sa basang apog o, sama sa Katakomba ni Priscilla, usa ka gamayng monyeka nga binuhat sa bukog, lagmit gibilin sa magul-anong mga ginikanan nga nagbangotan sa ahat nga kamatayon sa ilang anak babaye. Ang daghang lubnganan gagmay kaayo, nga igo lang sa bag-ong gipanganak nga mga bata.

“Sa unsang paagi hisayran nato ang edad sa mga katakomba?” kami nangutana. “Dili kana panaghapon,” tubag sa among giya. “Inyo bang nakita kining markaha?” Kami mitikubo aron susihon ang usa ka senyal nga gitimbre sa usa ka dakong baldosang ginama sa yutang-kolonon nga gigamit sa pagtak-op sa usa sa mga lungag nga lubnganan. “Kining patik sa tisa gitimbre sa dihang ang tisa gigama. Ang mga pabrika, nga daghan niana maoy propiedad sa empiryo, nagpatik ug impormasyon diha sa mga tisa ug mga baldosa nga ilang gigama nga nagpaila sa kubkoban nga gikuhaan sa yutang-kolonon, sa ngalan sa buhatan, sa kapatas, sa mga konsul (pangulong mga mahistrado) nga nangatungdanan nianang tuiga, ug uban pa. Kini mapuslanon kaayong elemento sa pagtino sa eksaktong petsa sa mga lubnganan. Ang labing karaan may petsang tungatunga sa ikaduhang siglo K.P., ug ang labing bag-o maoy mga 400 K.P.”

Nagsagol nga mga Ideya

Ang pipila niadtong migamit niining mga dapita lagmit may kahibalo sa Balaang Kasulatan, kay ang ubay-ubayng mga lubnganan giadornohan ug mga esena sa Bibliya. Hinuon, walay ilhanan sa pagsimba kang Maria o sa ubang mga tema nga kasagaran kaayo sa ulahing “sagradong” arte, sama sa gitawag nga paglansang sa krus.

Makakita usab kitag mga pigura nga walay kalangkitan sa Bibliya. “Tinuod,” miadmitir ang giya. “Ang daghang esena niini ug sa ubang mga katakomba gihulaman gikan sa paganong arte. Makita nimo ang Grego-Romanong diyosdiyos ug bayani nga si Orpheus; si Kupido ug Psyche, kinsa naghawas sa kahimtang sa kalag niining kinabuhia ug sa sunod; ang pag-ani sa parras ug sa ubas, usa ka ilado kaayong Dionysian nga simbolo sa tumang kalipay sa kinabuhi luyo sa kamatayon. Kinuha sa bug-os gikan sa idolatrosong arte, sumala sa usa ka Heswitang eskolar, si Antonio Ferrua, mao ang mga personipikasyon sa abstraktong mga butang: ang upat ka yugto sa panahong gihawasan sa mga kupido; mas makutihong mga esena nga naghulagway sa upat ka yugto sa panahon sa tuig, Ting-init nga gikoronahan sa mga poso sa mais ug sa mga liryo; ug uban pa.”

Ang gabalikbalik nga mga tema mao: ang paboreal, simbolo sa imortalidad, sanglit ang unod niini giisip nga dili madunot; ang langgam sa sugilambong, nga nagsimbolo usab sa imortalidad, kay giingon nga namatay kini sa nagdilaab nga kalayo nga unya nabuhi pag-usab gikan sa mga abo niini; mga kalag sa mga patay, nga gilibotan ug kalanggaman, kabulakan, ug prutas, nga nagbangkete sa kinabuhi luyo sa kamatayon. Tinuod nga panagsagol sa pagano ug Biblikanhong mga ideya!

Ang pila ka sinulat maoy makapatandog nga mga pahayag sa pagtuo, nga morag nagpabanaag sa pagtuo nga ang mga patay maoy nangatulog, nga nagpaabot sa pagkabanhaw: “Si Aquilina malinawong natulog.” (Juan 11:​11, 14) Kasukwahi sa Kasulatanhong mga pagtulon-an, ang ubang mga sinulat nagpabanaag sa ideya nga ang mga patay makatabang o makakomunikar sa mga buhi: “Hinumdomi ang imong bana ug mga anak”; “Iampo mo kami”; “Iampo ko ikaw”; “Ako nagmalinawon.”

Apan nganong anaa kining panagsagol sa Kasulatanhon ug paganong hunahuna? Ang historyanong si J. Stevenson nag-ingon: “Ang Kristiyanidad sa pipila ka Kristohanon nasuhopan sa mga ideya nga naggikan sa ilang paganong kagahapon.” Tin-aw, ang mga Kristohanon sa ngalan sa Roma wala na maglihok nga nahiuyon sa kahibalong gipasa sa matuod nga mga tinun-an ni Jesus.​—Roma 15:14.

Samtang gipadayon namo ang among pagduaw, labi pang natin-aw ang impluwensiya nga gipahinabo sa di-kasulatanhong debosyon ngadto sa mga patay. Daghan ang nagtinguha nga ilubong duol sa lubnganan sa usang giisip nga martir, tungod sa panghunahuna nga gikan sa iyang posisyon sa langitnong himaya, ang martir makahangyo, nga motabang sa usang ubos aron makabaton sa samang ganti.

Daghan ang naghunahunang ang mga katakomba anaa mismo sa ilalom sa siyudad, apan kana dili tinuod. Kini silang tanan maoy pila ka kilometros sa gawas sa sentro sa siyudad. Ngani, ang Romanhong kabalaoran nagdili sa paglubong sulod sa mga paril sa siyudad. Ang Balaod sa Napulog-Duha ka Lamesa, nga gipailaila sa ikalimang siglo W.K.P., nag-ingon: Hominem mortuum in urbe ne sepelito neve urito (Ang mga patay dili mahimong ilubong o sunogon sulod sa siyudad).

Ang sinulat nga giya nag-ingon: “Kining mga menteryoha ilado kaayo sa mga awtoridad, nga labihan ka ilado nga panahon sa paglutos ni Emperador Valerian, sa dihang ang mga Kristohanon gidid-an sa pagsulod sa mga katakomba, si Papa Sixto II gipatay sa dihang siya nakaplagan didto (258 K.P.).”

Sa pagliko pa sa laing eskina sa makalilibog nga mga agianan, nakit-an namo ang diyutayng kahayag sa adlaw nga midan-ag sa halayong tumoy sa koridor, ug nakaamgo kami nga ang among pagduaw duol nang matapos. Nanamilit kami sa among giya, nga nagpasalamat kaniya tungod sa makaiikag nga impormasyon, ug samtang misaka kami sa laing titip nga hagdan aron mobalik ngadto sa ibabaw, kami natandog sa pagpalandong sa among nakit-an.

Kini ba ang mga bilin sa matuod nga Kristiyanidad? Dili. Ang Kasulatan nagtagna nga dili madugay human mamatay ang mga apostol, motungha ang paghugaw sa mga doktrina nga gitudlo ni Jesus ug sa iyang mga tinun-an. (2 Tesalonica 2:​3, 7) Sa pagkatinuod, ang ebidensiya nga among nakita, sa kulto sa mga patay ug sa mga martir ug sa ideya sa dili-mamatay nga kalag, maoy tin-awng pamatuod, dili sa pagtuo nga gipasukad sa mga pagtulon-an ni Jesus, apan hinunoa sa kusganong paganong impluwensiya nga diha taliwala sa apostatang Romanong mga Kristohanon sa ikaduha hangtod sa ikaupat nga mga siglo sa atong Komong Panahon.

[Blurb sa panid 18]

Ang gituohang mga lubnganan sa mga papa nahimong tumong sa balaang mga pagduaw sa kadaghanan

[Blurb sa panid 19]

Ang usa ka katakomba adunay lima ka lainlaing mga hut-ong, nga moabot sa giladmong usa ka gatos ka tiil

[Blurb sa panid 20]

Ang mga katakomba nagpadayag sa impluwensiya sa gitagnang pagbulag sa kamatuoran sa Bibliya

[Mga hulagway sa panid 17]

Tuo: Ang pila ka langgam gigamit nga mga simbolo sa imortalidad

[Credit Line]

Archivio PCAS

Halayong tuo: Makutihong plano sa pila ka Romanhong mga katakomba

Ubos sa tuo: Patik nga tisa, mapuslanon sa pagpetsa sa mga lubnganan

[Credit Line]

Soprintendenza Archeologica di Roma

Ubos: Lubnganan sa mga papa