Pagpaniid sa Kalibotan

Kon Nganong ang Kabataan Mabuyo sa mga Droga

“Sa unsang paagi mapugngan nato ang atong kabataan nga malangkit sa mga droga ug alkoholikong ilimnon, ug nganong masayon sa pipila ka mga batan-on ang ‘pag-ingon lamag dili’ kay sa uban?” Kanang mga pangutanaha gipatugbaw di pa dugay sa magasing Parents, nga nakakaplag ug pipila ka posibleng mga tubag sa usa ka pagtuon nga gihimo sa mga tigdukiduki sa University of Arizona, T.B.A. Ang pagtuon nagsusi sa duolan sa 1,200 ka bata sa siksto ug septimo grado ug nagtunong sa pagtagad diha sa napulo ka lainlaing mga hinungdan nga gidudahang nag-impluwensiya sa kabataan nga mag-abuso sa droga ug alkoholikong mga ilimnon. Ang duha ka pangunang mga hinungdan mao ang “pagkadaling madala sa pagpit-os sa isigkaingon, ug may mga higala nga naggamit ug alkoholikong ilimnon o mga droga.” Sa laing bahin, ang pagtuon nakakaplag nga ang akademikanhong kalamposan mahimong makapanalipod​—tingali tungod kay magpauswag kini sa pagtamod sa kaugalingon ug talagsa rang magpasugod sa pagpakighigala uban sa mga tig-abuso sa mga substansiya.

Pagkadani sa Makalilisang

“Ang mga tin-edyer giyanon sa makalilisang,” nagtaho ang The Globe and Mail sa Canada. Ang mantalaan nag-ingon nga “adunay makalilisang nga mga kard alang sa mga tigkolekta, mga komiks, buhat sa arte, mga salida sa sine ug bisan musika, nga ang tanan popular sa mga batan-on.” Sa pagtagbaw sa maong makapakurat nga pagkagusto sa mga balasahon, gipadaghan sa usa ka magpapatik ug libro ang paggamag makalilisang nga mga libro alang sa mga tin-edyer gikan sa upat sa usa ka tuig ngadto sa usa sa usa ka bulan. Ang uban nagpatik ug duha ka makalilisang nga mga libro sa usa ka bulan. Nganong dunay ingon nianang pagkadani sa makalilisang? Sumala sa awtor nga si Shawn Ryan, “gikan sa makasaysayanhong panglantaw, ang makalilisang popular kanunay diin adunay kaluya o kawalay-kalipay.” Sumala sa The Globe, si G. Ryan miingon: “Sa katuigang 1990, kita dayag nga wala matagbaw sa gobyerno, dili-malipayon ug nahadlok sa krimen. Mao kini ang mga panahon nga popular ang makalilisang.”

Hustong Paagi sa Pagpanghunaw

Ang mga doktor nag-ingon nga ang yanong buluhaton sa regular nga pagpanghunaw “makatabang sa pagwagtang sa mga kagaw ug virus nga magpahinabog sip-on, trangkaso, karat nga tutonlan, mga sakit sa tiyan ug mas grabeng mga sakit,” nagtaho ang The Toronto Star. Ang mantalaan midugang: “Usa ka . . . pagtuon sa epidemiologo sa Montreal nga si Dr. Julio Soto nagpakita nga ang hustong paagi sa pagpanghunaw makapakunhod pag-ayo sa pagkaylap sa mananakod nga mga sakit nga ipahinabo sa virus ug bakterya​—hangtod sa 54 porsiento sa mga sakit sa ibabaw nga bahin sa respiratoryo ug 72 porsiento sa mga kaso sa kalibanga.” Ang Canadian Paediatric Society nagsugyot nga ang hustong paagi sa pagpanghunaw kinahanglang mag-apil sa pagbasa sa mga kamot tungod sa nag-agas nga tubig, pagkuskos niana nga may sabon sa gidugayon nga makaihap ka ug 30, nga hinawhinawan kana tungod sa nag-agas nga tubig sa gidugayong makaihap ka ug 5, ug, sa kataposan paughon kana ginamit ang limpiyo nga tualya nga wala magamit sa uban o papel nga trapo o makina nga tigpauga sa kamot. Ang mga tig-andam ug pagkaon diha sa mga restawran, mga tindahan ug hot dog, ug mga kan-anan diha sa dagkong tindahan ilabinang magkinahanglan ug maampingong pagtagad sa pagpanghunaw.

Dili-Maayong Kahimtang sa mga Kabos

Ang mga kabos sa baryo sa tibuok kalibotan tinuod gayod nga naglisod, sumala sa World Summit for Social Development, usa ka bag-ohayng komperensiya sa HK nga gihimo sa Copenhagen, Denmark. Gitaho didto sa komperensiya nga kapin sa usa ka bilyong tawo ang nagkinabuhi sa tumang kakabos ug nga kapin sa katunga niini nila magutman kada adlaw. Nakadugang sa suliran ang kawalay-trabaho. Ang mga banabana sa katibuk-ang gidaghanon sa katawhan nga walay trabaho o walay igong trabaho may gidaghanon nga ingon ka taas sa 800 ka milyon. Sa katibuk-an, mga 30 porsiento sa mahimong motrabaho sa kalibotan walay maayong trabaho. Gikan sa 1.1 bilyon ngadto sa 1.3 bilyon ka tawo ang nagpuyo sa kinitaan nga menos sa usa ka dolyar (T.B.) sa usa ka adlaw. Ang iliterasiya, nga seguradong nagpasamot sa suliran, nag-apektar karon sa 905 ka milyong tawo. Ang ilang gidaghanon dili daling mous-os; 130 ka milyong kabataan dili motungha bisan tuod angayan na, ug ang ilang gidaghanon gidahom nga mousbaw ngadto sa 144 ka milyon pagkatuig 2000.

Pagbayad sa Bili sa Pagkahubog Diha sa Eskuylahan

Ang paghuboghubog sa mga estudyante sa kolehiyo nagpahamtang ug taas nga bili niining mga adlawa​—bisan taliwala niadtong dili maghuboghubog, sumala sa U.S.News & World Report. Sa pagsumaryo sa mga resulta sa usa ka pagtuon sa 140 ka tunghaan sa kolehiyo, nga gipatik sa The Journal of the American Medical Association, ang magasin nagtaho nga 44 porsiento sa mga estudyante sa kolehiyo nga gisurbi maoy mga palahubog​—sa ato pa, sa usa ka panahon sa miaging duha ka semana, ang mga lalaki nakainom ug lima ka sunodsunod nga tagay ug ang mga babaye nakainom ug upat. Disenuybe porsiento ang kanunayng mahubog; nakainom sila labing menos tulo ka beses sulod sa samang yugto. Ang taas nga mga porsiento sa mga palahubog nahiagom sa mga epekto nga madahom sa usa​—sila naluya gumikan sa kahubog, nalangkit sa wala planohang pakigsekso, nakapalta sa mga klase, nahiagom sa mga kadaot, nangdaot ug kabtangan, ug uban pa. Apan ang ubang mga estudyante nag-antos usab. Sa mga tunghaan nga adunay grabeng paghuboghubog, 9 sa 10 ka estudyante ang kinahanglang mosagubang sa pipila ka mga suliran nga gipahinabo sa pag-inom sa uban, sama sa wala kinahanglanang seksuwal nga pagpanghasi, kadaot sa kabtangan, natugaw nga pagkatulog, ug makauulawng mga insulto.

Nahiloang Yuta sa Britanya

Sa dili pa dugay, ang Ministri sa Depensa sa Britanya di pa dugayng miangkon nga nanag-iya kini ug pipila ka luna sa yuta nga nahugawan pag-ayo sa nalangkit sa hinagiban nga polusyon nga ang mga propiedad dili na mahalin, nagtaho ang magasing New Scientist. Ang Ministri nanag-iyag 3,400 ka luna sa Britanya, nga nagkobre ug 242,000 ka ektarya. Dos tersiya sa mga luna gigamit ingong mga dapit bansayanan ug praktisanan sa pagtiro. Tungod sa pagkunhod sa badyet sa militar, ang Ministri napugos sa pagbaligya sa pipila niining mga yutaa apan dayag nga wala masayod kon pila sa mga propiedad ang nahugawan pag-ayo nga dili mapuy-an ug tawo. Labing menos walo sa mga luna ang gihunahunang nahugawan sa radioaktibidad gikan sa mosiga nga pintura nga gigamit kanhi sa mga kompas sa militar ug mga tungtonganan sa mga instrumento. Daghang praktisanan sa pagtiro ang napuno sa peligrosong wala pa mobuto nga mga bomba sa gubat. Ug labing menos usa ka luna sa yuta ang gituohang nahugawan sa mga kasangkapan sa Gubat sa Kalibotan I nga adunay mustard gas nga wala idispatsar sa hustong paagi balik niadtong 1918.

Mga Suga sa Trapiko Alang sa Kahayopan?

Ang kahayopan nga motabok sa mga karsada dugay nang nahimong potensiyal nga kapeligrohan sa mga motorista ug sa kahayopan. Ang Pranses nga magasin sa kinaiyahan nga Terre Sauvage nagtaho nga ingong sangpotanan sa daghang aksidente nga gipahinabo sa kahayopan nga motabok sa mga karsada sa kalasangan sa gabii, ang mga teknisiyan sa French National Office of Forests nakahimog katingalahang kaplag. Ang kahayopan mohunong sa pula nga mga suga! Ang mga eksperimento nagpakita nga ang frequency sa pulang suga adunay epekto nga temporaryong magparalisar sa kahayopan. Ubay sa mga karsada sa kalasangan sa Pransiya, ang pula nga mga reflector nga mobanaag sa kahayag gikan sa mga suga sa dulong sa nagdangadangang mga sakyanan gitaod na karon, apan inay ipabanaag ang kahayag balik ngadto sa mga motorista, ipabanaag kini ngadto sa lasang. Una molukso nganha sa dalan, ang mga mananap maghulat na karon hangtod ang kahayag mahanaw.

Mga Ilo sa Romania Gumikan sa AIDS

Sa Romania, 93 porsiento sa tanang kaso sa HIV nga impeksiyon nga mitultol sa AIDS maoy tali sa kabataang ubos sa 12 anyos ang panuigon, misulat ang tigbalita nga si Roxana Dascalu alang sa Reuters nga serbisyo sa pamalita. Siya miingon nga ang kinatas-ang gidaghanon sa positibo sa HIV nga kabataan sa Uropa maoy sa dunggoanang siyudad sa Constantsa, diin adunay 1,200 nga ingon nianang mga bataa, nga 420 kanila nangamatay na. Katunga niining mga bataa gikataho nga natakdan pinaagi sa pag-abuno ug dugo ug sa hugaw nga mga heringgilya una pa mahugno ang karaang rehimen niadtong 1989. Kadaghanan sa nahugawan sa AIDS nga dugo gibaligya sa kabos nga mga marinero ug dad-on diretso ngadto sa mga ospital ug sa balay sa mga ilo. Sa mga asilo diin giatiman ang natakdan sa HIV nga kabataan, ang taho nag-ingon nga ang kalamposan “wala sukda sa gidaghanon sa nangabuhi kondili kon giunsa sa kabataan paggugol sa ilang kataposang mga adlaw ug kon giunsa nila pag-atubang ang kamatayon.” Miingon ang usa ka trabahante sa asilo: “Dili namo pasagdan nga mamatay ang mga bata nga mag-inusara diha sa ilang katre. Kugoson sila sa usa ka nars, molingkod niining tuwangtuwang ug duyanon sila.”

Bag-ong Paglaom Alang sa Dili-Makapanganak nga mga Magtiayon?

Ang usa ka bag-ong medikal nga paagi nagatabang sa dili-makapanganak nga mga magtiayon nga mabuntog ang ilang pagkadili-makapanganak, nagtaho ang Pranses nga buhatan sa balita nga France-Presse. Ang paagi, nga nagsugod sa Denmark, naglangkit sa paggamit ug pino kaayong bildong dagom aron ibutang ang usa ka binhi sa lalaki diha sa binhi sulod sa babaye. Bisan tuod ang paagi makuti ug nagkinahanglag dakong kahanas (ang usa ka binhi sa lalaki may gidak-on nga duha sa usa ka libo nga bahin sa usa ka milimetro; ang binhi sa babaye, usa sa napulo ka bahin sa milimetro), ang paagi napamatud-ang malamposon. Aduna kanay dugang bentaha nga mahitabo sulod sa lawas sa babaye ug sa paggamit sa binhi sa iyang bana imbes sa ubang wala-hiilhing tigdonar​—sa ingon malikayan ang sensitibong moral ug relihiyosong mga isyu. Tungod kay ang menos-ug-kalidad nga binhi sa lalaki mao ang hinungdan sa pagkadili-manganak sa un-tersiya sa tanang dili-makapanganak nga mga magtiayon, usa ka doktor nga naggamit sa paagi nagtuo nga daghang magtiayon ang makabaton karon ug nabag-ong paglaom sa pagsugod ug usa ka pamilya.