Ang Kusgang Lammergeier
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA
ANG lammergeier maoy usa ka kusgang langgam, nga may sukod nga kapin sa 120 ka sentimetros gikan sa sungo ngadto sa ikog. Makita kini nga molupad uban sa kasayon sa tres metros nga gilapdong pako niini ibabaw sa kabukiran sa Uropa ug Aprika ug, usahay, sa gihabogong kutob sa otso kilometros sa kabukiran sa Himalaya. Kining ambongang linalang, nga orens ug dughan ug liog ug puti-ug-itom nga ulo, adunay taas nga mga bungot nga nagbitay sa ubos nga sungo niini. Niining mga kinaiyahana nagagikan ang ubang ngalan niini, ang bungotong buwitri. Nagpuyo sa hilit ug umaw nga mga lugar, unsang pagkaon ang makita niini aron makakaon kini?
Ang ubang reperensiyang mga libro nag-ingon nga ang lammergeier manukob ug buhing mga linalang—chamois, mga nati nga karnero, mga nating kanding, mga kuneho, ug gagmayng upat-ug-tiil nga mga mananap—apan ang ubang mga awtoridad wala mouyon. “Walay napamatud-ang asoy nga kining langgama nangatake ug buhing mananap sukad,” nag-ingon ang The World Atlas of Birds, bisag nailhan kini nga mokaon ug mga tibugol nga mga balhibo sa mananap nga dinigwa sa ubang mga langgam, diin ang tanang unod nahilis na. Nan unsay kaonon niini?
Dalhon sa lammergeier sa habog kaayong mga lugar ang mga bukog sa mga mananap nga napatay sa mga manunukob o namatay sa ubang mga paagi ug ihulog ang mga bukog diha sa mga bato sa ubos. Dugay nang gituohan nga iyang dugmokon ang mga bukog niining paagiha aron lamang makuha ang utok sa bukog. Karon, human sa detalyadong pagsusi sa buhi ug sa patayng mga espesimen sa langgam, ang mga tigdukiduki sa Glasgow University sa Scotland nakahatag ug lahi nga pagpatin-aw, nagtaho ang The Economist.
Ang lammergeier motulon ug pirasong mga bukog nga ingon ka dakoa sa diyes ka pulgada por usa ug tunga ka pulgada. Bisan pa, ang mga tigdukiduki, sa ilang katingala, nakakaplag nga ang langgam walay linain nga sistema sa paghilis, sama sa batikolon, sa paghilis sa dili-mahilis nga pagkaon niini. Ang talagsaong bahin lamang mao ang tilaokan nga moinat ug maayo nga makaagi ang mga tipak sa mga bato. Apan, dugang pa ang gipadayag sa tiyan sa lammergeier.
Ang mga siyentipiko nakurat sa pagkakita diha sa tiyan ug daghan kaayong mga selula nga nagpaagos ug isog kaayo nga asido—mas isog pa kay sa asido sa bateriya—nga mohilis sa kalsiyum sa bukog, busa nagpagawas sa protena ug sa tambok sa utok sa bukog. Kining pagkaona nagtaganag daghan kaayong kaloriya kay sa pagkaon sa samang timbang nga unod. Mas katingalahan pa mao nga adunay nakitang mga enzyme sa paghilis diha sa asidohon kaayo nga palibot. Busa karon ang misteryo kon sa unsang paagi kining kusgang linalang mabuhi sa gamayng pagkaon nga 90 porsiento mga bukog nasulbad—laing katingalahan sa kalalangan.
[Picture Credit Line sa panid 25]
© Nigel Dennis, Photo Researchers