Buot ba Nimong Mahimamat ang Kobra?
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa India
AW, BUOT ka ba? Kadaghanan sa mga hamtong motubag tingalig dili. Apan dili ang usa ka bata. Ang pagkahadlok ug mga bitin, lakip sa kobra, dili maoy kinaiyanhong taras sa mga bata o bisan sa mga mananap. Ang pagkahadlok sa mga bitin mahimong gipahinabo sa impormasyon nga dili kasaligan, gipasobrahan nga mga sugilanon, mga tumotumo, ug sayop nga mga pagsabot.
Siyempre, sa dihang dapiton namo kamo sa paghimamat sa usa ka kobra, among gipasabot nga diha sa luwas nga distansiya! Ang mga kobra lala kaayo, ug dili kami buot nga moduol sa usa niana ug huwaphuwapon kana. Ni ang kobra tingali maghulat aron makighimamat kanato; inigkadungog sa atong pag-abot, kini modalidali pagkamang ngadto sa usa ka luwas nga tagoanan. Busa matagbaw na kita sa paghimamat sa kobra pinaagi lamang sa pagtuon sa pipila ka katingalahang mga kamatuoran bahin niining makaiikag nga linalang.
Ang mga kobra maoy mga reptilya sa suborder nga Serpentes ug sa pamilyang Elapidae, usa ka ngalan nga gihatag sa lalang mga bitin nga tinudlingan ang mga tango. Adunay mga 12 ka espesye sa kobra nga nagkatag gikan sa Australia latas sa mga tropika sa Asia ug Aprika ngadto sa Arabia ug sa Bugnawng mga Dapit. Hangtod karon ang labing makahahadlok sa mga kobra mao ang haring kobra, o hamadryad. May gitas-ong tulo ngadto sa lima ka metros, kini mao ang kinadak-ang malalang bitin sa kalibotan. Magpalabi sa baga nga kabugangan sa lasang o kalamakan, diin daghan ang ulan, makaplagan kini sa habagatang Tsina, sa Pilipinas, Indonesia, Malaysia, Myanmar, ug mga bahin sa India. Ang itom kaayong ikog, nga nabaksan ug mga kolor sa berdehong-dalag nga lawas, nga mahimong lugom nga olibo sa magkahamtong na, ug mga pundok sa gagmayng mga puntik diha sa silik niini maghimo niana nga matahom kaayong tan-awon.
Ang ubang mga espesye sa kobra moaberids ug gikan sa usa ngadto sa duha ka metros ang gitas-on. Ang lumad sa India ug daghan didto, mao ang daw nag-antiyohos nga kobra nga may talagsaong mga marka sa silik niini, nga kaamgid sa usa ka parisan nga antiyohos. Mahimo kining itom, lugom nga kape, o dalagong-puti nga may lapad, lugom nga bakosbakos sa liog ug may puntikpuntik nga puti ug dalag nga mga bakosbakos sa gitas-on sa lawas niini. Ang daw usag-antiyohos nga kobra, nga makita sa Sri Lanka maingon man diha sa sidlakan ug amihanan-sidlakang India, dili kaayo hayag ug bulok nga adunay mas gamay, mas linginong silik nga adunay usa ka puti nga lingin, nga naghatag sa ngalan niini. Sa amihanan-kasadpang India ug sa Pakistan, makita nato ang itom kaayong kobra. Ang Aprika adunay, lakip sa ubang mga kobra, mga ringhal, o ang nagaluwa nga kobra, ug ang Ehiptohanong kobra. Ang ulahi, usa ka lugom ug gamayg silik nga bitin, lagmit ang bitin nga maoy nakaingon sa kamatayon ni Raynang Cleopatra.
Ang mga bitin mosanay lamang uban sa ilang kaugalingong espesye, kay madani sa talagsaong baho nga musk. Ang kobra magpakita nga mas interesado sa pamilya kay sa ubang mga bitin, nga ang laki ug baye sagad magpabiling magkauban. Ang baye nga haring kobra maoy usa sa pipila ka mga bitin nga nailhang mohimog salag. Siya magtapok ug mga dahon sa gitas-on nga mga 30 sentimetros ug mangitlog ug 20 ngadto sa 50 ka itlog diha niana. Unya iyang lukoon ang iyang lawas libot sa bungdo ug magpabilin didto, nga walay pagkaon, sulod sa duolan sa duha ka bulang paglumlom, nga ang laki sagad anaa ra usab sa duol. Ang ubang mga kobra, nga dili maghimog salag, magpabilin duol sa ilang mga itlog sa pagpanalipod niana.
Ang wala pa mapusa nga mga bitin mogamit ug egg tooth, nga matangtang ra sa ulahi, sa pag-abli sa tipaka ug mogawas. Iniggawas sila bug-os nga independente nga may bug-os nga pagkapormang mga glandula sa lala ug mga tango. Kanunay nilang ipagawas ang ilang mga dila, tilawan ang palibot, ug magbalhin ug kemikal nga impormasyon sa gitawag nga organong Jacobson sa atop sa baba. Kini nalangkit sa igbalati sa pagsimhot; ang kombinasyon sa pagtilaw ug pagsimhot makatabang sa bitin sa pagsubay sa iyang tukbonon, pagkaplag ug kapikas, o pagkalagiw gikan sa mga mununukob.
Ang bata pa nga bitin kusog nga modako ug sulod sa mubong panahon mangluno ug matangtang ang ibabaw nga bahin sa panit niini, nga nahimong hugot na kaayo. Kining talagsaong hitabo regular nga gisublisubli, sanglit ang kobra padayon nga motubo sa tibuok niining kinabuhi, nga mahimong mokapin sa 20 ka tuig. Sulod sa usa o duha ka semana una pa sa pagluno, ang bitin magduka, ang panit niini mahimong pughaw, ug ang mga mata niini mahimong lubog nga pagkaasul. Unya, sa kalit lang, motin-aw ang mga mata, ug pinaagi sa pagbag-id sa ulo niini diha sa mga bato, laksion sa bitin ang panit diha sa baba niini. Karon kini literal nga mokamang gawas sa panit niini samtang kini mapaksit, gikan sa sihag nga tabon sa mga mata hangtod sa ikog. Karon ang lagsik, sinaw, bag-o ug dagway nga bitin andam nang mopadayon sa naandan niining kalihokan.
Ang temperatura sa hangin makaapektar ug dako sa mga kobra. Sa dihang mobugnaw ang panahon, kini sila magkaluya ug mahimo gani nga dili maglihok, molihok lamang kon moinit ang temperatura. Ang sobrang kainit makapatay kanila. Gawas sa haring kobra, nga mokaon ug mga bitin, ang ilang pagkaon mao ang mga ilaga, mga minyak, mga baki, mga tabili, mga langgam, ug ubang mas gagmayng mga mananap. Human madakpan ang tukbonon, ang pag-indyeksiyon sa lala dili makapalihok niini. Kini lamyon nga tibuok, sanglit ang kobra walay sangkap sa pag-usap sa pagkaon. Ang pagkamainat-inat sa panit ug ang pagkalubay sa apapangig magtugot sa kobra sa paglamoy sa usa ka mananap nga duha o tulo ka beses nga mas dako kay sa kaugalingong ulo niini. Samtang ang baba bug-os nga nabarahan sa biktima, ang bitin moginhawa pinaagi sa pagduot sa entrada sa tutunlan saylo sa babag, sama gayod sa paggamit sa manglalangoy ug snorkel. Karon iduso sa mga linya sa bawog-palikod nga mga ngipon ang tinukob ngadto sa lawas sa bitin. Kini mopahulay sa usa ka mingaw nga dapit aron hinayhinayng hilison ang pagkaon, lagmit dili mokaon pag-usab sulod sa daghang adlaw. Ang kobra mahimong mabuhi sulod sa daghang bulan nga walay kaonkaon, nga gamiton ang pondong tambok sa lawas niini.
Ang mga bitin mabinantayon. (Tan-awa ang Mateo 10:16.) Ang panalipod sa kobra mahimong pinaagi sa pag-ikyas, tingali pagkamang ilalom sa usa ka bato o sa gibiyaang lungag sa ilaga nga balay niini, o sa dili paglihok, sa ingon dili mamatikdan. Kon harongon, kini motuyhakaw ug mopatingkag sa silik niini, nga mopagula ug alingisngis nga tingog sa paghadlok sa kaaway. Ang pagpaak maoy kataposang kapaingnan.
Paak sa Bitin
Ang paak sa bitin sa banikang Aprika ug Asia sagad wala ikataho, apan sa tibuok kalibotan morag mga usa ka milyong tawo ang napaakan sa malalang mga bitin matag tuig. Ang India nanguna sa kinadaghanan sa nangamatay—duolan sa 10,000 matag tuig—lagmit ang kadaghanan gumikan sa daw nag-antiyohos nga kobra. Mga 10 porsiento sa mga paak sa kobra ang makamatay.
Ang kobra mas hinay kay sa daghang bitin; ang abtik nga mongoose, nga usa sa pangunang mga kaaway niini, mahimong makapiog niini. Luksoan ang bitin, unya lihaylihayan kanunay ang pag-atake sa kobra, mapaluya ug mapawad-ag gana sa mongoose ang kobra. Moatake sa likod sa silik, iyang balion ang liog niini. Daghang bitin moatake nga nagluko, nga lisod mahibaloan kon unsa ka taas ang ilang maabot, apan ipatuyhakaw sa kobra ang lawas niini ug moatake direkta sa ubos. Ang gilay-on mabanabana, ug ang usa ka tawo mahimong makapalayo sa medyo hinay nga lihok.
Ang ubang mga kobra, sama sa mga ringhal, sa itom-ug-liog nga kobra sa Habagatang Aprika, ug mga kobra sa amihanan-sidlakang India, manalipod sa ilang kaugalingon pinaagi sa pagbuga ug luwa. Motuyhakaw ug magpunting sa mga tango niini ngadto sa biktima, ang bitin, nga may gibugang hangin, makapasidlit ug duha ka gagmayng espri sa lala nga kapin sa duha ka metros. Kon madapat sa panit kini dili makadaot, apan kon mosulod kini sa mata, makapahinabo kini ug temporaryong pagkabuta ug, kon dili dayon hilam-osan, permanenteng pagkabuta. Katingalahan, ang bitin daw makapunting sa mga mata.
Ingnon ta nga mapaakan ka ug kobra, unsay imong buhaton? Ang lala pug-on gikan sa mga sudlanan ug lala diha sa mga aping sa bitin pinaagi sa duha ka mubo, mabaw, lig-ong mga tango sa atubang nga mga apapangig sa bitin. Kining mga tangoha motusok sa panit ug mopasulod sa lala sama sa mahimo sa usa ka heringgilya. Ang bugtong seguradong tambal sa paak sa bitin mao ang kontra-lala nga ginama gikan sa lala sa upat ka lalang mga bitin. Sa unang mga tuig sa ika-20ng siglo, ang India mao ang unang nasod nga kaylap nga migamit ug kontra-lala. Ang pulbos nga kontra-lala epektibo sulod sa lima ka tuig nga dili ibutang sa repridyeretor; kon sagolan kini ug likido kini ikaindyeksiyon.
Ang mga simtoma sa paak sa kobra mao ang kaul-ol ug paghubag sa pinaakan, hanap nga panan-aw, mawad-ag panimbang, paralisis sa tutunlan, ug paghinay sa pagginhawa. Mosunod ang kamatayon sulod sa mga duha ka oras kon daghang lala ang napasulod ug walay tambal nga ihatag.
Ang Tiglamat ug Bitin
Ang paglamat ug bitin maoy karaan na kaayong dagway sa kalingawan. Ginahimo kasagaran sa Sidlakan, ang pipila ka sirko sa Kasadpan naglakip niini diha sa ilang programa. Tungod sa talagsaon niining silik ug nerbiyosong kinaiya, ang daw nag-antiyohos nga kobra mao ang labing popular nga bitin nga gigamit, apan ang ubang matahom-tan-awong mga bitin, sama sa harianong bitin ug ang pula nga sand boa, gigamit usab. Sa dihang tugtogon sa tiglamat, nga usa ka batid nga tigpasundayag, ang iyang plawta, ang kobra motuyhakaw gikan sa basket niini ug mopabukad sa silik niini ngadto sa normal nga posisyon sa pagdepensa. Ang mga lihok sa tiglamat ug bitin makapahinabog reaksiyon diha sa bitin samtang magbantay kini kaniya, andam kanunay sa pag-atake. Ang kadaghanang kobra nga gigamit sa mga tiglamat ug bitin gikuhaan ug mga tango, apan ang pipila ka tawo mangahas sa pagtrabaho uban sa lalang mga bitin.
Sa karaang India ang maglalakbay nga tiglamat ug bitin maoy tig-asoy usab ug relihiyosong mga ideya ug mga tumotumo, nga nakapadani kaniya sa mga tawo. Karong adlawa mas dako ang kita nga adunay mopasundayag sa gawas sa mga hotel nga duawanan kanunay sa mga turista nga gusto kaayo mokuhag letrato. Ang pipila ka tiglamat ug bitin moduaw sa kabalayan ug pahibaloon ang tagbalay nga ang iyang dakong tanaman lagmit adunay mga bitin. Sa gikasabotang kantidad, motanyag siya nga dakpon kana sila. Mawala siya diha sa mga kasagbotan, ug paglabay sa pipila ka panahon, nga nianang panahona madungog ang tingog sa iyang mga plawta, siya mobalik dala ang usa ka bag nga puno sa mga bitin. Siyempre, maalamong bantayan siya sa tagbalay o kaha susihon kay basin nagdala siyag usa ka bag nga bitin!
Mga Parke sa Bitin Makaedukar
Ang mga parke sa bitin nagdasig ug kaikag sa mga reptilya. Sila naggasto sa mga panukiduki, naghatag ug impormasyon bahin sa pagsanta aron dili mapaakan sa bitin ug sa tambal sa pinaakan, ug naningkamot aron mapanalipdan ang mga bitin gikan sa kahakog ug kawalay alamag sa tawo. Ang mga kobra gipamatay gumikan sa ilang maanindot nga mga panit, nga himoong mga bakos, mga pitaka, mga sapatos, ug ubang maluhong mga butang. Sa usa ka tuig kapin sa napulo ka milyong bitin ang gipamatay sa India alang sa industriya sa panit. Ang mga bitin pamatyon ug unya panitan dayon. Ang mga tina gikan sa utanon gigamit sa India aron sa pagtina sa panit, ug kini pasinawon ug usahay esprihan ug barnis aron mosinaw kini ug dili masuphag tubig.
Ang kobra bililhon kaayo. Natipigan niini ang mga toneladang lugas pinaagi sa pagpatay sa mga ilaga ug ubang mga hayop nga mokaon ug lugas. Ang lala niini magtagana ug mga kontra-lala, mga ighuhupay sa kasakit, ug ubang mga tambal. Ang Tata Memorial Cancer Institute sa Bombay nagtuon sa epekto sa lala sa kobra diha sa mga selula sa kanser.
Nalingaw ka ba sa pagpakighimamat sa kobra? Matahom, mapuslanon, mabinantayon, nasangkapan pag-ayo sa pagpanalipod sa kaugalingon niini. Ang pagkasinati niini pag-ayo makatabang kanato sa pag-apresyar sa labing gipasipad-ang membro sa gingharian sa mga kahayopan.
[Kahon sa panid 19]
Pagsimba sa Kobra ug Patuotuo
ANG pagsimba sa kobra naglungtad sukad pa sa karaang kapanahonan. Ang desinyo sa kobra makita diha sa mga selyo sa Mohenjo-Daro, usa sa kinakaraanang sibilisasyon nga nakalot sa mga arkeologo. Gikan sa ikatulong milenyo W.K.P. hangtod karong adlawa, giisip sa milyonmilyon sa India ang mga kobra nga may matuotuohong pagtahod. Makaiikag, daghan sa mga sugilanon bahin sa kobra mailhan nga tinuis nga mga tumotumo nga gibase sa aktuwal nga makasaysayanhong mga hitabo.
Ang “sugilanon” bahin sa paglalang nagtug-an bahin sa usa ka panahon diin wala pay kahayag ang uniberso. Gikan sa mangitngit nga katubigan sa uniberso ang madan-agong diyos nga si Vishnu maoy unang gilalang, unya ang langit, yuta, ug ang kalibotan sa kailadman. Gikan sa salin nga materyales, ang higanteng kobra nga gitawag ug Shesha (nagkahulogang nahibiling bahin) gilalang. Sumala sa mga tumotumo si Shesha may 5 ngadto sa 1,000 ka ulo, ug ang mga hulagway nagpakita kang Vishnu nga nag-irag sa nagluko nga Shesha, nga gipandongan sa nagtingkag nga mga silik sa daghang ulo ni Shesha. Ang mga linog gihunahunang gipahinabo sa pagpanghuy-ab ni Shesha, ug ang kalayo gikan sa iyang baba o ang iyang lala maglaglag sa kalibotan sa kataposan sa usa ka panahon.
Ang Hindung mitolohiya naglarawan sa rasa sa mga kobra nga gitawag ug Nagas, kinsa nagpuyo sa kalibotan sa kailadman, nga Nagalok o Patala. Ang aliwas-nga-diyos nga si Hanuman miangkon nga sa “Hingpit nga Kapanahonan,” ang tanang tawo maoy balaanon, dihay usa lamang ka relihiyon, ug walay mga demonyo o Nagas. Ang mga serpente nahimong mga guwardiya sa bahandi sa yuta ug nakabaton ug dakong kahibalo ug mga gahom sa salamangka. Si Shesha, nga usahay ginganlag Vasuki, gigamit sa mga diyos sa pagkutaw sa dagat sa gatas aron sa pagpatungha ug amrit, usa ka dugos nga maghatag ug imortalidad. Ang kalibotan sa kailadman, nga gimandoan sa mga Nagas, gihulagway ingon nga labing tilinguhaong dapit; ang mga manggugubat nga mangamatay panahon sa gubat gisaaran ug dili-mahandurawng kalipay didto.
Bisan pa niana, dili tanang tinumotumo nga mga kobra giisip nga buotan. Usa ka “sugilanon” nag-asoy bahin sa panagtagbo tali ni Krishna, ang nagpakatawong si Vishnu, ug ni Kaliya, ang dako kaayo, daotan nga demonyong-kobra. Ang mga larawan nagpakita sa madaogong Krishna nga nagtamak sa ulo sa dakong serpente.
Si Manasa, o Durgamma, ang rayna sa mga Nagas, gisimba sa kababayen-an aron sa pagpanalipod sa ilang mga anak gikan sa paak sa bitin. Panahon sa piyesta sa Nagapanchami, ang mga debotos sa bitin mobubo ug gatas ug bisan dugo diha sa mga imahen sa mga kobra ug sa mga lungag pa sa bitin. Ang bato ug plata nga mga imahen sa mga kobra ginasimba ug gihalaran diha sa mga templo sa kababayen-an nga naglaom nga manganak ug anak nga lalaki.
Ang Kobra Diha sa mga Pelikula
Ang kobra diha sa mitolohiya maoy popular kaayo nga ulohan sa mga pelikula nga hinimo sa India—kapin na sa 40 ang nagama sukad niadtong 1928. Kasagaran ang kobra ihulagway ingong magbalantay sa pagkamaayo, tigtabang sa mga debotos niana, ug tiglaglag sa mga daotan. Popular ang tinumotumong sugilanon bahin sa Icchadari nga mga kobra, nga gikaingong adunay gahom nga magpakatawo. Kini sila gikaingon nga maunongon sa ilang kapikas. Kon ang kapikas mamatay, ang kobra makakita sa dagway sa mamumuno diha sa mga mata sa namatayng bitin, ug kini magsugod sa pagpangita aron manimalos. Kini mahimong bibong basehanan sa daghang pelikula. Nagdaghan diha sa sugilanon mao ang mga sayaw sa bitin; nga may musika nga sama nianang sa tiglamat ug bitin, ang mga mananayaw mosundog sa lihok sa bitin, nga moaginod pa gani sa yuta.
Usa ka salida nga gibase sa matuod nga panghitabo, ang Shakti, gihimoan ug pelikula panahon sa piyesta sa Rajasthan, India, diin matag Agosto gatosan ka libong tigsimbag bitin magtigom diha sa disyerto. Ilalom sa naglagiting nga kainit sa adlaw ug sa mga temperaturang moabot ug kapin sa 50 grado Sentigrado, ilang latoson ang ilang mga kaugalingon pinaagig mga bara ug mokamang pinaagi sa ilang mga tiyan ug kapin sa 2 ka kilometros diha sa makapagbang balas padulong sa templo sa diyos nga bitin, si Gogha. Usa ka hari sa kasaysayan sa ikanapulong siglo K.P., si Gogha gikaingon nga nagluwas sa iyang katawhan gikan sa nanulong nga mga Muslim pinaagi sa pagtultol sa kaaway ngadto sa dapit nga puno ug mga bitin, diin daghang kasundalohan nangamatay tungod sa mga pinaakan sa bitin.
[Kahon sa panid 20]
Giluwas sa Kobra
Duha ka pamilya sa balangay sa Sastur sa India adunay katarongan nga magmapasalamaton sa kobra. Sila gipukaw sa mga alas 3:50 s.b. sa Septiyembre 30, 1993, sa alingisngis sa usa ka kobra samtang mipadailos kini pagawas sa ilang balay. Gigukod nila kini paingon sa umahan aron patyon. Sa pagka alas 4:00 s.b., ang kusog kaayong linog sa sentro sa India nagpahapla sa ilang balangay nga mipatay sa halos tanan. Ang duha ka pamilya naluwas—tungod sa sayong pagpasidaan nga sistema sa kobra!
[Mga hulagway sa panid 16, 17]
Likod ug atubang nga mga dagway sa kobra sa Asia
Gisal-ot: Usa ka itom nga kobra nagpatingkag sa silik niini samtang kini nagpabulad sa adlaw diha sa usa ka mainit nga bato
[Credit Line]
Mga letrato sa mga panid 16 hangtod 20: A. N. Jagannatha Rao, Trustee, Madras Snake Park Trust
[Mga hulagway sa panid 18]
Atubang ug likod nga mga dagway sa itom nga kobra