Oh, Pagkamaayo Unta kon Adunay Preskong Hangin!

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA

INIGGINHAWA nimo, mahanggab mo ba ang preskong hangin? Ang polusyon karon sa hangin maoy “mas dakong kaaway kay sa pagpanabako,” miadmiter ang usa ka doktor nga gikutlo sa The Times sa London. Sa Inglaterra ug sa Wales, ang nahugawang hangin nagapatay ug gibanabanang 10,000 ka tawo kada tuig. Sa tibuok-kalibotan, ilabina sa dagkong mga siyudad, ang kahimtang maoy grabe.

Gibasol sa daghan ang industriya sa sakyanan sa paghugaw sa atmospera. Aron makunhoran ang peligrosong binuga sa sakyanan, ang bag-ong mga sakyanan karon sa daghang nasod gitaorag mga catalytic converter, nga magpakunhod sa polusyon. Ang mga hydrocarbon sa binugang mga gas mius-os sa 12 porsiento sa gidaghanon sa 1970, nga may samang pag-us-os sa mga nitrogen oxide ug carbon monoxide. Ang mga batang ginasakay sa mga estroler mao ang daling maapektohan tungod kay sila ginasakay nga katupong sa mga kotse nga nagbugag mga aso. Apan ang polusyon sa hangin nagpameligro usab sa mga nagsakay sa kotse. Gikataho, ang polusyon maoy tulo ka pilo nga mas daghan sa sulod sa mga kotse kay sa gawas. Ang dugang kapeligrohan maoy gikan sa paghanggab sa benzene nga inalisngaw gikan sa gasolina samtang nagtobil ka sa tangke sa gasolina sa imong kotse.

Karon ang labing kaylap nga matang sa polusyon sa hangin sa tibuok-yuta mao ang “Mga Anuos nga Naglutawlutaw sa Hangin,” nag-ingon ang 1993-94 nga taho sa impormasyon bahin sa kalikopan sa Hiniusang Kanasoran. Dayag, ang gagming nga mga anuos, o mga abog-abog, makasulod sa kinailadman sa mga baga ug didto mapundo ang makadaot nga mga kemikal.

Ang pagnipis sa ozone layer sa ibabaw sa globo nakadanig daghang komento sa prensa. Sa yuta, hinunoa, ang silaw sa adlaw nakaapektar sa mga nitrogen oxide ug uban pang moalisngaw nga mga elemento sa polusyon sa hangin nga makapatunghag labihan ka daghang ozone. Kining gidaghanona midoble sa Britanya niining sigloha. Kini nga mga gas modaot sa mga pintal ug ubang mga materyales sa pagtukod, mopahinabog sakit sa mga kahoy, mga tanom, ug mga tanom sa uma, ug makahatag ug mga sakit sa respiratoryo diha sa pipila ka mga tawo. Bisag ang kadaghanang polusyon sa ozone anaa sa kalungsoran, sa katingalahan ang kabaryohan mao ang nag-antos ug dako sa mga epekto. Sa mga siyudad, suphon sa nitrogen oxide ang sobrang ozone, apan sa dapit nga nihit kini nga mga oxide, ang ozone libre kaayo sa paghatag ug dakong kadaot.

Dugang pa, ang polusyon sa hangin “moabot sa 70 ka pilo nga mas taas sa sulod sa mga balay kay sa gawas,” nagtaho ang The Times. Dinhi ang inalisngaw gikan sa mga air freshener, mga naptalina, ug bisan sa mga sinina nga gi-dry-clean paglaba makahugaw sa hangin. Ang aso sa sigarilyo sa ingon usab makadugang sa mga risgo sa panglawas sulod sa balay.

Nan, unsay mahimo nimo sa pagpanalipod sa imong pamilya? Ang The Times sa London nagtanyag sa mosunod nga mga sugyot.

• Menosi ang imong paggamit ug kotse. Kon mahimo, sakay sa ubang sakyanan. Magmahapsay sa pagmaneho. Kon mabara sa trapiko o kaha mag-urong ang trapiko nga sobra sa dos minutos, patya ang makina. Kon mahimo, sa mainit nga mga adlaw iparking ang imong kotse sa landong aron makunhoran ang polusyon nga ipatungha sa pag-alisngaw sa gasolina.

• Pilia ang pag-ehersisyo sayo sa buntag sa dihang diyutay pa ang gidaghanon sa ozone sa gawas.

• Idili ang pagtabako sa balay.

• Buksig diyutay ang mga bintana sa lawak katulganan inigkagabii aron makunhoran ang kaumog ug mapagawas ang mga hinungdan sa alerdyi.

Walay duhaduha ikaw mouyon: Oh, pagkamaayo unta kon adunay preskong hangin!