Pagpaniid sa Kalibotan
TB—“Tibuok-Yutang Emerhensiya”
Matag tuig ang tesis (TB) mopatay sa mas daghang hamtong kay sa AIDS, malarya, ug tropikanhong mga sakit nga gitingob, matod sa World Health Organization (WHO). Matag segundo, usa ka tawo sa usa ka dapit ang nataptan ug TB. Ang kagaw sa TB mahimong ipasa pinaagi sa pag-ubo o pag-atsi. Ang WHO nagdahom nga sulod sa mosunod nga napulo ka tuig, 300 ka milyong tawo ang mataptan ug TB ug 30 ka milyon ang mamatay gumikan niana. Mas grabe pa, ang pagtungha sa mosukol-sa-tambal nga mga matang sa TB naghulgang himoon ang sakit nga dili maayo. Sumala sa WHO, “5-10% lamang sa mga tawo nga nataptan sa TB ang sa aktuwal nasakit o nahimong mananakod, tungod kay ang imyun nga sistema mopukgo sa mga organismo sa TB.” Bisan pa niana, ang pandemiya grabe kaayo nga ang WHO nagdeklarar niana nga usa ka “tibuok-yutang emerhensiya”—ang unang pagdeklarar sa kasaysayan sa WHO.
Pagkubkob sa Sodoma ug Gomora
Ang Swekong mga arkeologo nag-angkon nga nakakaplag sa karaang Sodoma ug Gomora. Sa pakigtambayayong sa Department of Antiquities sa Amman, ang mga siyentipiko naghimo sa ilang mga kaplag sa El Lisan, sidlakan sa Patayng Dagat, sa Jordan. Ang Swekong mantalaan nga Östgöta-Correspondenten mipatin-aw nga ang pagkakaplag sa mga nahibilin sa mga tinukod nga nalaglag mga 1,900 ka tuig una kang Kristo maoy kahibulongan. Ang mga arkeologo kombinsido nga ilang nakaplagan ang Sodoma ug Gomora. Tapos sa pag-analisar sa mga kolon, mga pader, mga lubong, ug santik, ang ilang panghinapos mao nga ang mga siyudad nalaglag pinaagi sa kinaiyanhong katalagman. Bisan pa niana, gipadayag sa Bibliya nga ang Diyos mismo ang nagpahinabo sa kalaglagan tungod sa tumang imoralidad sa maong mga siyudad.
Ang Kapeligrohan sa Kusog nga Musika
Ang mga konsiyertong rock mahimong makapahinabog permanenteng pagkabungol, nagtaho ang magasing New Scientist. Ang Pranses nga espesyalista sa pandungog nga si Christian Meyer-Bisch nagtuon sa 1,364 ka tawo tali sa mga panuigong 14 ug 40 ug nakadiskobre nga dakong porsiyento sa regular nga mga tigtambong ug konsiyerto nag-antos sa temporaryong pagkabungol. Si Meyer-Bisch nagpasidaan nga tungod sa popularidad sa mga konsiyertong rock, kining makapadaot nga mga epekto “dili na suliran alang sa indibiduwal kondili sa panglawas sa publiko.”
Pag-uswag sa Daotang Panggawi Taliwala sa Kababayen-an
• Ang Sunday Mail sa Brisbane nagtaho nga nagakadaghan ang batan-ong mga babaye sa Australia ang nagagamit ug law-ayng pinulongan. Si Propesor Max Brandle, direktor sa Australian Institute of Modern Languages, misaysay: “Makaplagan nimo nga ang mga babaye karon moinom ug dugang, manigarilyo ug dugang kay kaniadto kon itandi sa mga lalaki. Sila labi pang nagagamit usab ug hilas nga mga pinulongan. Ikasubo, usa ka resulta mao nga ang pipila sa tradisyonal nga mga katahoran tali sa mga lalaki ug babaye mius-os. Sa dihang ang duha ka matang sa sekso maggamit ug hilas nga pinulongan, ang romantikong espiritu sa nangagi mahanaw dayon. Ang pinulongan sa panaghigugmaay nga gigamit sa unang mga kaliwatan wala nay luna karon sa katilingban. Akong nakaplagan nga ang labing ngil-ad nga pinulongan maoy komon kaayo taliwala sa mga batan-on karong adlawa.”
• Sa Brazil ang gidaghanon sa krimen nga gihimo sa mga babaye midoble sulod sa 1995. Sumala sa opisyal sa polis nga si Francisco Basile, mas daghang babaye ang nalangkit sa mga pag-atake, pagpangawat, ug bisan sa pagbaligyag droga, nagtaho ang mantalaang O Estado de S. Paulo. Daghang babaye magsugod sa ilang kriminal nga kinabuhi pinaagi sa pagtabako ug lunsayng cocaine diha sa mga salusalo diin ang mga tigbaligyag droga maghatag sa lunsayng cocaine. Ang mga babaye dili lamang makaugmad ug pagdepende sa droga kondili kasagarang mahimong mga tigbaligyag droga mismo. Sumala sa mantalaan, ang hepe sa kapolisan nga si Antônio Vilela misaysay: “Makapatingala kon sa unsang paagi ang gidaghanon sa mga babaye nga nagbaligyag mga droga miuswag . . . , ug walay tino ang pangedaron.” Daghan ang batan-ong mga babaye nga nag-edad ug 20 anyos, apan ang uban nag-edad na ug 50 anyos.
Pipila ka Dili-Hinimba Nag-ampo Gihapon sa Pribado
Sumala sa The Sydney Morning Herald, ang Australia sa linangkob giisip ingong usa ka sekular nga katilingban nga nagakamenos sa hilabihan ang mga tigsimba matag tuig. Bisan pa niana, ang usa ka bag-ong pagtuon nagpadayag nga pipila ka Australiano ang regular gihapong nag-ampo. Ang surbi nagpakita nga 1 sa 5 ka hamtong nag-ampo labing menos kausa sa usa ka adlaw ug, dugang pa, 11 porsiyento ang nag-ampo labing menos kausa sa usa ka semana. Sa taho niini bahin sa relihiyon sa katuigang 1990, ang Christian Research Association misaysay nga bisan tuod ang tigsimba nagakamenos pag-ayo, “daghang tawo ang aduna gihapon ing espirituwal nga bahin sa ilang kinabuhi,” matod sa The Herald.
Ang Ikaduhang-Kinadak-ang “Industriya” sa Kalibotan
Nga may tinuig nga kita nga kapin sa $400 bilyon (T.B.), ang di-legal nga negosyo sa droga nagatubo, nag-ingon ang World Health, ang magasin sa World Health Organization. Kini naghimo niana nga labing kusog mouswag nga “industriya” sa kalibotan. Mao usab kini ang ikaduhang-kinadak-ang industriya sa kalibotan—ikaduha sa negosyo sa armas apan mas dako kay sa petrolyo. Sulod sa milabayng 30 ka tuig, ang pagdaghan sa di-legal nga mga droga miuswag ug unom ka pilo. Ang pag-abuso sa di-legal nga mga substansiya, sama sa solvent, mga tambal nga gireseta, ug alkoholikong ilimnon, nagauswag sa susamang gikusgon.
Bawtismo Ibaligya
Sulod sa kapin sa 300 ka tuig, ang Swekong Luteranong Iglesya nagpahimulos ug Simbahan-Estado nga relasyon uban sa gobyerno. Di pa dugay, hinunoa, ang mga opisyal sa simbahan mipahibalo nga sa Enero 1, 2000, kining Simbahan-Estado nga relasyon taposon na. Sulod sa kasiglohan ang tanang Sweko awtomatikong kaanib sa simbahan sa dihang nahimugso. Apan, sukad sa sinugdanan sa 1996, ang membro sa iglesya gipasikad sa bawtismo. Ang mantalaan nga Dagens Industri nagtaho nga ang arsobispo nagpahibalo sa usa ka lisod nga programa sa pagbaligya, nga maglakip sa pagpamalaybalay sa mga klerigo nga ‘ibaligya ang bawtismo.’ Usa ka babayeng klero sa Stockholm gikatahong naghimo ug “usa ka agresibong pangampanya sa pagpamaligya” nga niana “usa sa iyang labing-himalitan mao ang bawtismo.” Ang magasing Må Bra nagtaho nga ang usa ka parokya mohatag sa matag masuso nga gidala aron magpabawtismo ug libro de bangko nga may depositong 100 ka Swekong kronor ($15, T.B.).
Ahat nga Pagkainahan
Sa Brazil niadtong 1994, sumala sa Brazilianhong Institute of Geography and Statistics, 11,457 ka dalagita nga ubos sa 15 anyos ang nanganak. Ang maong ahat nga pagkainahan miuswag ug 391 porsiyento sa milabayng 18 ka tuig, samtang ang pagtubo sa populasyon miuswag lamang ug 42.5 porsiyento sulod sa samang yugto. Ang gidaghanon sa mga dalagita tali sa 15 ug 19 anyos nga nanganak miuswag ug 60 porsiyento. Si Dr. Ricardo Rego Barros sa Federal University sa Rio de Janeiro misaysay nga “ang ahat nga seksuwalidad gidasig sa palibot, telebisyon, mga libro, ug mga magasin,” matod sa magasing Veja. Ang laing eksperto mikomento nga ang mga ginikanan ug mga eskuylahan sa gihapon nalisdan sa pag-edukar sa kabataan sa maong mga butang.
Mius-os ang mga Sukdanan sa TV
Ang mga tigtan-aw ug telebisyon mas matugoton sa sekso ug paghubo diha sa TV kay sa ilang gipakita napulo ka tuig kanhi, nagtaho ang mantalaang Independent sa London. Sumala sa usa ka surbi alang sa British Broadcasting Corporation, miuswag ang pagkamatugoton sa edarang kababayen-an sa sekso ug paghubo diha sa TV. Mga 41 porsiyento sa gulanggulang nga kababayen-an ang dili supak karon niining matanga sa programa sa TV. Taliwala sa mga batan-on, mga 75 porsiyento ang dili supak sa law-ayng pinulongan kon itandi sa 69 porsiyento usa ka dekada kanhi. Ang kinadak-ang kausaban sa tinamdan maoy bahin sa homoseksuwalidad. Kuwarenta porsiyento sa kababayen-an kapin sa 55 anyos, 56 porsiyento sa mga lalaki nga nag-edad ug 35 ngadto sa 55 anyos, ug 70 porsiyento sa batan-ong mga lalaki nga 18 ngadto sa 34 anyos karon dili ngil-aran sa pasundayag sa homoseksuwal nga estilo sa kinabuhi diha sa telebisyon—20 porsiyentong pag-uswag sa milabayng napulo ka tuig.
Obispo Nagduhaduha sa Kaalam sa Bibliya
Samtang nagpakigpulong sa usa ka seminar sa India bahin sa “Mga Balaod nga Nagmando sa Kaminyoon ug Diborsiyo Taliwala sa mga Kristohanon,” ang Nestorian nga obispo nga si Poulose Mar Poulose miingon nga ang usa dili mahimong modangop sa Bibliya ingong kodigo sa pamatasan. Ingon sa gitaho sa Indian Express, siya miingon nga ang pag-insistir nga ang Biblikanhong pagtulon-an bahin sa diborsiyo dili mausab maoy paglimod sa kauswagan nga nahimo sa modernong tawo diha sa iyang pagsabot sa relasyon tali sa bana ug asawa. Sumala sa Express, ang obispo mikutlo sa usa ka Hindu nga eskolar nga nag-ingon nga ang matag kasulatan adunay duha ka bahin, usa ka temporaryo ug mahanaw, nga iya sa mga hunahuna sa katawhan sa yugto ug sa nasod nga kini sila gisulat, ug ang lain maoy dumalayon ug dili-mahanaw ug mapadapat sa tanang panahon ug kanasoran. “Sa Bibliya,” matod sa obispo, “kinahanglang atong ilhon ang labing hinungdanong bahin. Atong susihon ang dumalayong kamatuoran ug kultural nga pagpihigpihig . . . ug mohukom sa direksiyon sa atong kaugalingong kinabuhi.”