Nagkadaghan ang mga Kagiw

ANG dakong bahin sa tawhanong kasaysayan namansahan sa mga gubat, mga gutom, ug paglutos. Tungod niini, kanunay gayod nga may mga tawo nga nagkinahanglag lugar nga kadangpan. Sa panahong nangagi, ang mga nasod ug mga katawhan midawat sa mga tawong nanginahanglag kadangpan.

Ang mga balaod nga nagtaganag lugar nga kadangpan giila sa karaang mga Aztec, mga Asiryanhon, mga Grego, mga Hebreohanon, mga Muslim, ug uban pa. Si Plato, ang Gregong pilosopo, misulat kapin sa 23 ka siglo kanhi: “Ang langyaw, nga napalayo gikan sa iyang kataginasod ug sa iyang pamilya, kinahanglang pakitaan ug mas dakong gugma sa mga tawo ug sa mga diyos. Busa ang tanang mga panagana kinahanglang himoon aron walay daotang mabuhat batok sa mga langyaw.”

Sa ika-20ng siglo, ang gidaghanon sa mga kagiw kalit nga misaka. Sa usa ka paningkamot sa pag-atiman sa 1.5 milyones ka kagiw nga nahibilin sa Gubat sa Kalibotan II, ang United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) gitukod sa 1951. Gibanabana nga molungtad kini ug tulo ka tuig, pinasukad sa ideya nga ang naglungtad nga mga kagiw sa dili madugay masagol ra diha sa mga katilingban diin sila nakakita ug kadangpan. Human niana, maoy pagtuo niadto, ang organisasyon mahimo nang bungkagon.

Apan, sa milabay ang mga dekada, ang gidaghanon sa mga kagiw misaka nga walay-puas. Sa pagka-1975 ang ilang gidaghanon nakaabot ug 2.4 milyones. Sa 1985 ang numero maoy 10.5 milyones. Sa pagka-1995 ang gidaghanon sa mga tawo nga nakadawat ug proteksiyon ug tabang gikan sa UNHCR misulbong ngadto sa 27.4 milyones!

Daghan ang naglaom nga ang panahon tapos sa Bugnawng Gubat maoy mobukas sa dalan sa pagsulbad sa problema labot sa kagiw sa tibuok kalibotan; apan napakyas kini. Hinunoa, ang mga nasod nagkawatakwatak sa makasaysayanhon o sa etniko nga bahin, nga misangpot ug panag-away. Samtang gisangka ang mga gubat, ang mga tawo nangalagiw, nahibalo nga ang ilang kagamhanan dili makapanalipod o dili manalipod kanila. Niadtong 1991, pananglitan, halos duha ka milyong mga taga-Iraq namakwet ngadto sa silingang mga nasod. Sukad niadto, gibanabana nga 735,000 ka kagiw ang milayas sa Yugoslavia niadto. Unya, sa 1994, ang giyera sibil sa Rwanda nagpugos sa kapin sa katunga sa 7.3 milyong tawo sa nasod sa pagkalagiw gikan sa ilang mga balay. Hapit 2.1 milyones ka mga taga-Rwanda midangop sa silingang mga nasod sa Aprika.

Nganong Nagkagrabe ang Problema?

Adunay daghang hinungdan nga nakaamot sa pagsaka sa gidaghanon sa mga kagiw. Sa pipila ka dapit, sama sa Afghanistan ug Somalia, ang mga kagamhanan sa nasod nangahugno. Gipalakaw ang mga kagamhanan sa nasod sa mga kamot sa armadong mga lalaki nga nagapanglungkab sa kabanikanhan nga walay-kutokuto, nga nagpahinabog kaguliyang ug pagpanagan.

Sa ubang mga dapit, ang panag-away gipahinabo sa komplikadong etniko o relihiyosong mga kasungian, diin ang pangunang tumong sa naggubatay nga mga partido mao ang pagbugaw sa sibilyan nga mga populasyon. Mahitungod sa gubat sa Yugoslavia niadto, ang usa ka hawas sa HK nagmulo sa tungatunga sa tuig 1995: “Alang sa kadaghanang tawo malisod kaayo ang pagsabot sa mga hinungdan niining gubata: kinsay naggubatay, ang mga katarongan sa paggubatay. May nagpanon nga nanglayas gikan sa usa ka kiliran ug unya tulo ka semana sa ulahi adunay nagpanon nga nanglayas gikan sa laing kiliran. Lisod kaayong sabton kini bisan sa mga tawo nga kinahanglang mosabot niana.”

Ang malaglagon kaayong modernong mga hinagiban​—multiple-launch rockets, mga missile, artileriya, ug ang susama niini​—nakadugang sa pagpamatay ug nagpasangkad sa luna sa panaggubat. Ang resulta: mas nagkadaghan ang mga kagiw. Sa panahong dili pa dugay mga 80 porsiyento sa mga kagiw sa kalibotan milayas gikan sa nagakaugmad nga mga nasod ngadto sa silingang mga nasod nga nagakaugmad usab ug dili-makasustiner sa pag-atiman niadtong nangitag lugar nga kadangpan.

Diha sa daghang panaggubat ang kakulang sa pagkaon nakadugang sa problema. Sa dihang gutmon ang mga tawo, tingali tungod kay ang komboy sa mga hinabang gipugngan sa pagsulod, sila mapugos sa pagbalhin. Ang The New York Times nag-ingon: “Sa mga dapit sama sa Horn of Africa, ang kombinasyon sa hulaw ug gubat nagdaot pag-ayo sa yuta nga kini dili na makataganag pangabuhian. Kon kaha ang ginatos ka libong namakwet nanglayas tungod sa kagutom o sa gubat kini dili importante.”

Ang Sinalikway nga Minilyon

Samtang ang ideya sa pagdangop sa usa ka lugar gidawat sa pulong apan dili sa buhat, ang hilabihan ka daghang kagiw makapalisang sa mga nasod. Ang kahimtang kaamgid sa karaang Ehipto. Sa dihang si Jacob ug ang iyang pamilya midangop sa Ehipto aron makalingkawas sa grabeng mga epekto sa pito-ka-tuig nga gutom, sila gidawat. Gihatagan sila ni Paraon ug “labing maayo nga yuta” nga pagapuy-an.​—Genesis 47:1-6.

Apan, sa milabay ang panahon, ang mga Israelinhon midaghan, “mao nga napuno nila ang yuta.” Ang mga Ehiptohanon karon nagmapintas na, apan “sa labi pa nga gidaogdaog sila [sa mga Ehiptohanon], labi pa usab hinuon nga midaghan [ang mga Israelinhon] ug labi pa sila nga mikaylap sa halayo, busa nahadlok pag-ayo sila sa mga anak sa Israel.”​—Exodo 1:7, 12.

Sa susama, ang mga nasod karon “nahadlok pag-ayo” samtang nagpadayon ang pagdaghan sa mga kagiw. Ang dakong katarongan sa ilang kabalaka mao ang panalapi. Nagkinahanglag daghang kuwarta ang pagpakaon, pagpabesti, pagpabalay, ug pagpanalipod sa milyonmilyong mga kagiw. Tali sa 1984 ug 1993, ang tinuig nga gasto sa UNHCR misaka gikan sa $444 milyones ngadto sa $1.3 bilyones. Ang kadaghanan sa salapi hinatag sa bahandianong mga nasod, nga ang pipila niini nagbaguod sa ilang kaugalingong mga problema sa panalapi. Ang mga nasod nga nanghatag usahay moreklamo: ‘Kami naglisod sa pagtabang sa walay mga balay sa among kaugalingong nasod. Sa unsang paagi kami ang may kaakohan alang sa daghang walay mga balay sa tibuok nga planeta, ilabina kon ang problema malagmit magkadako imbes magkagamay?’

Unsay Nagpakomplikar sa mga Butang?

Ang mga kagiw nga nakaabot sa adunahang nasod sagad makakita nga ang ilang kahimtang misamot tungod sa daghang libolibong tawo nga nanglalin ngadto sa mao ra nga nasod alang sa mga katarongan sa panalapi. Kini nga mga lalin tungod sa panalapi dili mga kagiw nga mikalagiw sa gubat o paglutos o kagutom. Hinunoa, sila nangabot sa pagpangitag mas maayong kinabuhi​—usa ka kinabuhi nga libre sa kakabos. Tungod kay sila sagad magpatuo ingong mga kagiw, nga nakahatag ug problema sa dangpanang mga organisasyon nga may bakak nga mga pangangkon, sila nakahatag ug dugang kalisod sa tinuod nga mga kagiw nga makabaton ug makataronganong higayon nga madunggan.a

Ang paghugop sa mga kagiw ug sa mga lalin gipaamgid sa duha ka sapa nga nagtapad sa pagdagayday paingon sa bahandianong mga nasod sa daghang tuig. Apan, ang dugang nga nagkaestriktong mga balaod sa paglalin nakasampong sa sapa sa mga lalin tungod sa panalapi. Busa, sila nangahimong usa ka bahin sa sapa sa kagiw, ug kining sapaa miawas nga nakamugnag dakong pagbaha.

Kay nahibalo nga mokabat ug daghang tuig aron masusi ang ilang hangyo sa pagdangop, ang mga lalin tungod sa panalapi nangatarongan nga walay mapildi kanila. Kon dawaton ang ilang hangyo sa pagdangop, sila nakadaog, sanglit sila makapabilin diha sa mas bahandianong palibot. Kon ang ilang hangyo dili dawaton, sila usab nakadaog, sanglit nakakita na silag kuwarta ug nakakat-on na ug pipila ka kahanas nga madala nila sa ilang nasod.

Samtang nagsaka ang gidaghanon sa mga kagiw, uban sa mga mini, paingon sa ubang mga nasod, daghan niining mga nasora dili na modawat ug mga kagiw. Gisira sa uban ang ilang mga utlanan alang niadtong namakwet. Ang ubang mga nasod naghimog mga balaod ug mga paagi nga puwersadong nagdili sa pagpasulod sa mga kagiw. Gipugos sa uban pang mga nasod ang mga kagiw sa pagpauli ngadto sa kayutaan nga ilang gigikanan. Miingon ang usa ka basahon sa UNHCR: “Ang walay hunong nga pagsaka sa gidaghanon​—sa tinuod nga mga kagiw ug sa mga lalin tungod sa panalapi​—nakahatag ug dakong kabug-at sa 3,500-ka-tuig nga tradisyon sa pagdawat niadtong nangitag lugar nga kadangpan, nga hapit nang magpahugno niini.”

Pagdumot ug Kahadlok

Nakadugang sa mga problema sa mga kagiw mao ang makatugaw sa hunahuna nga xenophobia​—kahadlok ug pagdumot sa mga langyaw. Diha sa daghang nasod ang mga tawo nagtuo nga ang mga tagagawas nagpameligro sa ilang nasodnong ilhanan, kultura, ug mga trabaho. Ang maong mga kahadlok usahay mapadayag diha sa kapintasan. Ang magasing Refugees nag-ingon: “Ang kontinente sa Uropa makakitag usa ka pag-atake batok sa rasa matag tulo ka minutos​—ug ang mga sentro nga maoy temporaryong sak-anan sa mga kagiw sagad nahimong target sa kapintasan.”

Usa ka poster sa sentral nga Uropa nagpahayag ug dulot nga pagdumot, usa ka pagdumot nga dugang nga makita diha sa daghang nasod sa yuta. Ang mensahe niini nga malala nagpuntirya sa mga langyaw: “Sila maoy makaluod ug masakit nga hubag sa lawas sa atong nasod. Usa ka etnikong grupo nga walay bisan unsang kultura, moral o relihiyosong mga mithi, mga tawong magubtanon nga walay pirming puy-anan nga nagapanulis ug nagapangawat lamang. Mahugaw, kutoon, ilang giokupar ang mga dalan ug mga estasyon sa tren. Pasagdi silang manghipos sa ilang mahugaw nagkagidlayng mga sinina ug dili na gayod mobalik!”

Sa pagkatinuod, ang kadaghanang kagiw gusto nang mopauli nga “dili na gayod mobalik.” Nangandoy silang mopauli. Ang ilang kasingkasing gimingaw sa pagpuyog malinawon, normal nga kinabuhi uban sa pamilya ug mga higala. Apan sila walay balay nga kapaulian.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 6]

Ang Kahimtang sa mga Kagiw

“Nahibalo ba kamo nga ginatos ka linibong mga kagiw nga kabataan mangatulog nga gutom matag gabii? O nga usa lamang ka kagiw nga bata gikan sa walo ang nakaeskuyla? Ang kadaghanan niining mga bataa wala pa gayod makaadto ug sine, o parke, ilabina sa usa ka museyo. Daghan ang nagdako sa likod sa koral nga barbed wire o sa hilit nga mga kampo. Wala pa gayod sila makakitag baka o iro. Daghan kaayong kagiw nga kabataan nagtuo nga ang lunhawng sagbot makaon, dili lugar nga kaluksoluksoan ug kadaganan. Ang kagiw nga kabataan mao ang labing makasubong bahin sa akong trabaho.”​—Sadako Ogata, United Nations High Commissioner for Refugees.

[Credit Line]

Letrato sa U.S. Navy

[Kahon/Hulagway sa panid 8]

Usa ka Kagiw si Jesus

Si Jose ug Maria nagpuyo sa Betlehem uban sa ilang anak, si Jesus. Ang mga astrologo gikan sa Sidlakan miabot nga may dalang mga gasa nga bulawan, insenso, ug mira. Human sila nakagikan usa ka manulonda mipakita kang Jose, nga nag-ingon: “Bangon, dad-a ang bata ug ang inahan niini ug kalagiw ngadto sa Ehipto, ug pabilin didto hangtod nga ako maghatag ug pulong kanimo; kay si Herodes mangita na sa bata aron laglagon kini.”​—Mateo 2:13.

Dihadiha silang tulo midangop sa usa ka langyawng nasod​—sila nahimong mga kagiw. Si Herodes nasuko nga wala moreport kaniya ang mga astrologo bahin sa nahimutangan sa Usa nga gitagna nga mahimong hari sa mga Hudiyo. Sa walay kapuslanang pagsulay sa pagpatay kang Jesus, iyang gisugo ang iyang mga sundalo sa pagpatay sa tanang batang lalaki sa sulod ug sa palibot sa Betlehem.

Si Jose ug ang iyang pamilya nagpabilin sa Ehipto hangtod mipakita na usab ang manulonda sa Diyos kang Jose diha sa usa ka damgo. Ang manulonda miingon: “Bangon, dad-a ang bata ug ang inahan niini ug adto sa yuta sa Israel, kay patay na ang mga nangita sa kalag sa bata.”​—Mateo 2:20.

Dayag, nagtinguha si Jose sa pagpuyo sa Judea, nga maoy ilang gipuy-an sa wala pa mokalagiw sa Ehipto. Apan siya gipasidan-an diha sa damgo nga peligroso ang pagbuhat niana. Busa ang hulga sa kapintasan sa makausa pa nakaimpluwensiya sa ilang mga kinabuhi. Si Jose, Maria, ug Jesus mipanaw sa amihanan ngadto sa Galilea ug mipuyo sa lungsod sa Nasaret.

[Mga hulagway sa panid 7]

Sa katuigang di pa dugay milyonmilyong kagiw mikalagiw alang sa ilang mga kinabuhi ngadto sa ubang mga nasod

[Credit Lines]

Ibabaw nga wala: Albert Facelly/Sipa Press

Ibabaw nga tuo: Charlie Brown/Sipa Press

Sa ubos: Farnood/Sipa Press

[Picture Credit Line sa panid 4]

Batang lalaki sa wala: UN PHOTO 159243/J. Isaac