Pagpadayong Buhi sa Usa ka Dalo nga Kalibotan

“SA UNSANG paagi ako makapadayong buhi?” Giatubang ni James Scott kanang pangutanaha sa dihang nasaag siya pag-ayo sa Kabukiran sa Himalaya. Nameligro gayod siya nga mokaging sa kabugnaw o kurawon hangtod mamatay. Nahinumdom siya nga nakakitag mga tawo sa mga bangga sa karate “nga inanayng nawad-an sa ilang kusog, nga ang matag hapak naghurot sa ilang kabaskog, hangtod . . . sa bug-os dili na sila makapanagang.” Siya miingon: “Kanay akong gibati samtang akong gibira pataas ang siper sa akong bag nga katulganan ug luyang mihungit ug diyutayng niyebe. Ang akong kadasig naut-ot ug ang tanang tinguha nga mabuhi nahanaw. Wala pa sukad masukad ako mobati sa maong dakong kapildihan.”​—Lost in the Himalayas.

Sa usa ka diwa, daghan ang pareho niya karong adlawa​—natanggong sa usa ka kalibotan nga gigamhan sa kadalo. Mahimong imong gibati nga ikaw inanayng nawad-an sa kusog ug napildi. Pipila ra ka tawo ang hingpit makaikyas sa dihadihang mga epekto sa kadalo. Depende kon asa kamo magpuyo sa kalibotan, ang mga suliran nga inyong atubangon magkalain gayod kaayo​—lahi kaayo ang epekto sa kadalo diha sa katawhan sa nagkaugmad nga kanasoran kay sa niadtong anaa sa datong kanasoran. Ugaling, bisan kon unsa ang mga kalisdanan, tingali makakat-on ka kon unsaon pagpadayong buhi nga walay kadaot sa lawasnon, emosyonal, ug espirituwal nga paagi hangtod moabot ang tabang. Sa unsang paagi? Pinaagi sa pagsunod sa paninugdang tambag nga gihatag sa mga eksperto bahin sa pagpadayong buhi.

Duha ka punto ang molutaw sa ilang tambag. Ang una mao ang paglikay sa pagpagrabe sa lisod nang kahimtang. “Ang imong estratehiya,” nag-ingon ang The Urban Survival Handbook, “kinahanglang mao ang paglikay sa way-hinungdang mga risgo . . . ug pagpamenos sa kadaot nga ipahinabo sa mga risgo nga dili nimo malikayan.” Ang ikaduha​—ug tingali ang mas hinungdanon​—maoy kabahin sa tinamdan. “Ang pagpadayong buhi,” matod sa The SAS Survival Handbook, “maoy tinamdan sa kaisipan ingon man lawasnong pag-agwanta ug kahibalo.”

Buhata Kon Unsay Imong Mahimo Ubos sa mga Kahimtang

“Sa Tinipong Bansa adunay pagapatyon kada 22 minutos, tulison kada 47 segundo ug grabeng atakehon matag 28 segundo,” taho sa Staying Alive​—Your Crime Prevention Guide. Sa mga kahimtang nga sama niana, unsay imong mahimo? Labing menos, makasulay ka sa paglikay nga mahimo kang dayag nga puntirya o sayon nga biktima. Magmaalisto ug magmaalamon. Buhata ang imong maarangan sa pagpamenos sa kapeligrohan.a

Pananglitan, ayawg daota ang imong kahimtang pinaagi sa pagtuo dayon. Ang The New York Times nagtaho nga 18 porsiyento sa mga Amerikano miadmitir nga nahimong mga biktima sa pangilad​—nga gitikasan ug libolibong dolyares sa way-konsensiyang mga tawo nga mangitag daling-matontong mga biktima. Kasagarang ang mga biktima maoy mga tigulang nga sama sa 68-anyos nga biyuda nga gikawatag $40,000. Ang iyang kasinatian midasig sa ulohang-balita: “Kon Puti ang Buhok, ang mga Mangingilad Makakitag Berde [nga nagpasabot sa berdeng mga kuwarta, o dolyares].”

Apan dili kinahanglang ikaw mahimong lain lamang nga inosentehon, way-mahimong biktima nga nagpaabot nga pahimuslan. Ang Staying Alive nagpasidaan kanato: “Pagbantay sa lobo nga nagpakakarnero.” Usa ka 70-anyos nga lola namati niining tambaga. Gitanyagan siyag bug-os nga pagkobre sa insyurans alang sa mga bayranan sa medisina, sa bayad nga $10 lamang matag bulan. “Ang kinahanglang himoon lamang ni Lola,” matod sa taho, “mao ang paghatag sa ahente ug $2,500 nga paunang bayad.” Wala siya mobayad. Pinaagi sa pagtelepono sa kompaniya sa seguro, iyang nadiskobrehan nga ang ahente maoy mini. “Samtang giipisan niya ang ahente sa iyang ikaduhang tasa sa kape, miabot ang mga polis ug siya gidakop.”

Ang pagbuhat sa imong maarangan aron panalipdan ang imong kaugalingon matin-aw sa tambag nga gihatag sa Bibliya. “Si bisan kinsang way-kasinatian motuo sa matag pulong, apan ang maalamon magapalandong sa iyang mga tikang.” (Proverbio 14:​15; 27:12) Daghan ang dili motuo sa Bibliya ingon nga kinaraan na kono ug dili praktikal. Apan ang praktikal nga tambag niini makatabang kanimo nga magpadayong buhi. Ang maalamong Haring Solomon misulat: “Ang kaalam [sama nianang hikaplagan diha sa Bibliya] maoy alang sa panalipod maingon nga ang salapi maoy alang sa panalipod; apan ang kaayohan sa kahibalo mao nga ang kaalam mismo magatipig nga buhi sa mga nanag-iya niini.”​—Ecclesiastes 7:12.

Daghang magbabasa sa Pagmata! ang nakadiskobre nga tinuod kini. Pananglitan, ang pipila nakaangkon ug usa ka sukod sa panalipod pinaagi sa pagsinggit ug kusog sa dihang nameligro sa panglugos o sa ubang kapintasan, nga nahiuyon sa gihisgotan sa Deuteronomio 22:​23, 24. Ang uban nagtuman sa tambag sa Bibliya nga likayan ang bisan unsa “nga magahugaw sa lawas o sa espiritu.” (2 Corinto 7:​1, The Twentieth Century New Testament) Sa ingon napanalipdan nila ang ilang kaugalingon gikan sa mga tigbaligyag tabako ug mga droga, nga nagpadato sa ilang kaugalingon sa kapildihan sa panglawas sa katawhan. Daghang magbabasa ang nakalikay usab sa mga lit-ag sa hinapi nga mga magwawali sa TV ug gutom-sa-gahom nga mga politiko. (Tan-awa ang kahon, panid 7.) Basaha ang Bibliya. Tingali matingala ka kon unsa ka daghang praktikal nga tabang ang ginahatag niini.

Likayi nga Matakdan sa Kadalo

Siyempre, adunay laing kapeligrohan gikan sa kadalo​—ikaw basin mahimong dalo. Kini maghikaw kanimo sa maayong mga kinaiya nga nagpalahi kanimo gikan sa mga mananap. Sa pagbatbat sa usa ka komersiyal nga karambola diin ang mga negosyante nagpahimulos sa tanang higayon aron makasapi, usa ka maniniid nakutlo nga nag-ingon: “Ang mga baboy nanghabhab. Ang sukod sa kadalo . . . dili na gayod mapugngan.” Lagmit kana labaw nga insulto sa mga oportunista sa negosyo kay sa mga baboy! Mipatim-aw gayod nga wala nila panumbalinga ang maayong tambag nga gihatag ni Jesu-Kristo: “Pabiling bukha ang inyong mga mata ug pagbantay batok sa tanang matang sa hakog nga kaibog.”​—Lucas 12:15.

Gihatag ni Jesu-Kristo ang maong tambag tungod kay siya nasayod kon unsa ka dako nga ikaw madaot kon ikaw hakpon sa kadalo. Ang hingaping tinguha alang sa materyal nga mga butang​—ug usab, siyempre, hingaping tinguha sa gahom o sekso​—mamahimong maut-otong pagbati sa imong kinabuhi, nga maghikaw kanimo sa bisan unsang panahon o hilig nga tingali imong nabatonan sa pagkabalaka bahin sa mga tawo o sa espirituwal nga mga prinsipyo. “Ang salapi,” matod ni Anthony Sampson diha sa iyang librong The Midas Touch, “nakasagop sa daghang kinaiya sa relihiyon.” Sa unsang paagi matuod kana? Ang salapi nahimong diyos. Ang tanang ubang butang gisakripisyo ibabaw sa halaran sa kadalo ug ganansiya. Ang dugokan mao ang ganansiya. Kon mas dako ang ganansiya, mas maayo. Ugaling, ang tinuod mao nga bisan kon unsa ka dakong panahon ang imong ihatag niini, ang kadalo alang sa materyal nga mga butang dili gayod bug-os matagbaw. Matod sa Ecclesiastes 5:​10: “Ang maghihigugma lamang sa salapi dili matagbaw sa salapi, ni si bisan kinsang maghihigugma sa bahandi sa kinitaan.” Sa samang paagi, “ang maghihigugma lamang” sa gahom, mga kabtangan, o sekso dili gayod matagbaw, bisan kon pilay iyang maangkon.

Ayaw Gayod Wad-a ang Paglaom sa Tabang

Usa ka hinungdanong yawi sa pagpadayong buhi mao ang padayong paghupot sa malaomon ug positibong panglantaw. Usahay diyutay ra ang imong mahimo aron makalikay sa epekto sa mga tawong dalo. Pananglitan, ang mga tawong gigutom diyutay ra kaayog mahimo sa paglikay sa ilang dihadihang kahimtang. Bisan pa niana, ayawg angka; ayawg surender. “Sayon nga magpadaog, nga mahugno ug mahupong sa pagkaluoy-sa-kaugalingon” sa dihang maladlad sa mabatokon o peligrosong palibot, matod sa The SAS Survival Handbook. Ayawg padaog sa negatibong mga kaisipan ug mga emosyon. Mahimong matingala ka kon unsa ka dako ang imong pag-agwanta. “Ang mga lalaki ug mga babaye nagpadayag nga sila makalahutay sa labing daotang mga kahimtang,” matod sa samang giyang-basahon. Giunsa nila paghimo kini? Sila nakalahutay, kini nag-ingon, “tungod sa ilang determinasyon nga molahutay.” Magmadeterminado nga dili magpadaog niining dalo nga sistema.

Si James Scott, nga gihisgotang unauna, sa kadugayan naluwas gikan sa mahimo unta niyang lubnganan sa Himalaya. Siya miingon nga ang iyang panlimbasog nga mabuhi nagtudlo kaniyag labing menos usa ka hinungdanong leksiyon. Unsa ba kana? “Walay hagit sa kinabuhi nga lisod kaayong atubangon,” matod niya. Si Tim Macartney-Snape, usa ka eksperyensiyadong tigkatkat ug bukid nga natingala nga si James Scott nakaagwanta hangtod nga siya nakaplagang buhi, nakakat-on usab ug usa ka leksiyon. Matod niya: “Samtang adunay diyutayng timailhan sa paglaom, kinahanglang dili ka gayod moangka.” Busa, bisan pag mopatim-aw nga ngiob kaayo ang kahimtang, mas daoton lamang nimo ang kahimtang kon imong wad-on ang paglaom. Ayaw gayod wad-a ang paglaom sa tabang.

Apan aduna bay bisan diyutayng “timailhan sa paglaom,” realistikong purohan nga maluwas gikan sa usa ka kalibotang nahupong sa kadalo? May panahon ba gayod nga mawagtang ang mga tawong dalo nga nagagun-ob niining planetaha ug nagadaot sa kinabuhi sa binilyon? Sa tinuoray, adunay seguradong kalaoman sa tabang. Tagda ang tubag sa Bibliya sa sunod artikulo.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 7]

Ang Tukma-Panahong mga Pasidaan sa Bibliya

Proverbio 20:23 “Ang duha ka matang sa mga timbangan maoy butang nga dulumtanan alang kang Jehova, ug ang limbongang timbangan dili maayo.”

Jeremias 5:26, 28 “Taliwala sa akong katawhan may nakaplagan nga mga tawong tuman-kadaotan. Nagpadayon sila sa pagsud-ong, sama sa dihang ang mga mananakop ug langgam manghupo. Nagbutang silag makapalaglag nga lit-ag. Mga tawo ang ilang ginasikop. Nangatambok sila; nagsinawsinaw sila. Sila naghingapin usab sa daotang mga butang. Sila wala mopasaka sa legal nga kaso, bisan ang legal nga kaso sa ilo nga batang lalaki, aron sila makaangkon untag kalamposan; ug ang paghukom sa mga kabos wala nila dawata.”

Efeso 4:17-19 “Busa, kini akong isulti ug ipanaksi diha sa Ginoo, nga kamo dili na magpadayon sa paglakaw sama usab sa paglakaw sa kanasoran diha sa pagkawalay-pulos sa ilang mga kaisipan, samtang sila anaa sa kangitngit sa kaisipan, ug nahimulag gikan sa kinabuhi nga iya sa Diyos, tungod sa kawalay-alamag nga anaa kanila, tungod sa pagkakubol sa ilang mga kasingkasing. Nga nawad-an na sa tanang moral nga pagbati, ilang gitugyan ang ilang kaugalingon sa malaw-ayng panggawi sa pagbuhat sa tanang matang sa pagkadili-hinlo uban ang pagkadalo.”

Colosas 3:5 “Busa, patya ang inyong mga sangkap sa lawas nga anaa sa yuta maylabot sa pakighilawas, pagkadili-hinlo, seksuwal nga gana, makadaot nga tinguha, ug hakog nga pangibog, nga maoy idolatriya.”

2 Timoteo 3:1-5 “Apan hibaloi kini, nga sa kataposang mga adlaw moabot ang makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon. Kay ang mga tawo unya maoy mahigugmaon sa kaugalingon, mga mahigugmaon sa salapi, mapasiatabon-sa-kaugalingon, mapahitas-on, mga tigpasipala, dili-masinugtanon sa mga ginikanan, dili-mapasalamaton, dili-maunongon, walay kinaiyanhong pagbati, dili ikasabot sa bisan unsa, mga tigbutangbutang, walay pagpugong-sa-kaugalingon, mabangis, walay gugma sa pagkamaayo, mga mabudhion, gahig-ulo, managburot sa garbo, mga mahigugmaon sa kalipayan inay nga mga mahigugmaon sa Diyos, managbaton ug dagway sa diyosnong pagkamahinalaron apan nagapanghimakak sa gahom niini; ug gikan niini nila magpahilayo ka.” 2 Pedro 2:3 “Uban ang hakog nga kaibog sila magpahimulos kaninyo pinaagig mini nga mga pulong. Apan bahin kanila, ang paghukom sukad sa kakaraanan wala magahinayhinay, ug ang paglaglag kanila wala mahitagpilaw.”