Ang “Didgeridoo” ug ang Makalingawng mga Ritmo Niini
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA
UBAN kanamo sa usa ka Aborihinal nga piyesta sa Amihanang Teritoryo sa Australia, pipila ka oras lamang nga biyahe gikan sa Darwin, ang kaulohang siyudad niini. Inay himoon ingong pasiuna sa tribonhong pakiggubat, daghang modernong-adlaw nga mga piyesta ginahimo ilabina alang sa mga turista. Mao kini ang matang nga atong tambongan.
Ang mga mananayaw, kansang mga lawas gipintalan ug hayag nga mga kolor, hilom nga nagbarog samtang naghulat sila sa musika nga maghatag ug ilhanan nga mosugod na sila sa ilang sayaw. Sa kalit lang ang musika misugod, ug ang kahilom sa sawumsom sa banika nabuak sa kusog, nagtagubtob nga ritmo. Ang dugang duyog gitagana pinaagi sa pagakpak sa mga lipak—duha ka mugbong mga lipak nga gihapak sa usag usa duyog sa ritmo sa musika nga gitugtog diha sa didgeridoo o trompetang hinimo sa kahoy.
Tingali diyutay lang sa gawas sa Australia ang nakadungog sa didgeridoo, usa ka instrumento sa musika nga iya lamang sa Australianong Aborigine. Kasagaran hinimo kini sa gilungagang sanga sa kahoyng yukaliptos, ug ang gipiling gitas-on maoy gikan sa 1 ngadto sa 1.5 metros. Ang musikero maglingkod sa yuta sa daplin sa pangunang dapit nga sayawanan, nga maghuyop sa iyang didgeridoo—usa ka yano tan-awon apan makaiikag nga instrumento.
Usa ka Talagsaong Tunog
Bisan tuod ang didgeridoo nagpatungha ug poparehong tono—kini haom nga gihubit ingong “nagyagobyob nga trompeta”—kini makapatungha ug komplikadong mga ritmo ug lainlaing mga tono. Sa usa ka yugto may tunog kini sa usag-tunog nga instrumento, apan sa sunod, mahimong mokusog kini ug mahimong tugob sa pagbati, sama sa bug-os nga orkestra.
Sa wala pa moabot ang mga Uropanhon sa Australia mga 200 ka tuig kanhi, ang didgeridoo nailhan lamang sa mga Aborigine kinsa naglaaglaag sa amihanang mga dapit sa islang kontinente. Diha sa mga piyesta, nagtagana kini ug duyog nga musika sa mga sayaw nga nagsubli sa mga kalihokan sa Aborihinal nga mitolohiya mahitungod sa paglalang. Sa maong panahon, kadtong maayong motugtog sa didgeridoo gitamod pag-ayo, ug bisan karong adlawa ang usa ka batid nga manunugtog isipon ingong iladong membro sa tribo.
Ang hanas nga mga manunugtog kasagarang magsapaw sa pasikaranang mga nota sa didgeridoo pinaagig binaba nga pagsundog sa tingog sa kahayopan ug kalanggaman. Ang katawa sa kookaburra; ang uwang sa ihalas nga iro sa Australia, o dingo; ang mananoy nga tawag sa usa ka salampati; ug daghang ubang mga tingog maoy bahin sa ilang inantigong pagsumaysumay.
Ang The New Grove Dictionary of Music and Musicians namulong bahin sa manunugtog sa didgeridoo: “Lakip sa iyang mga hiyas mao ang tukma ug abtik nga paggamit sa dila, episyenteng pagkontrolar sa pagginhawa, usa ka hingpit nga pagtak-om sa mga ngabil diha sa tumoy sa tubo ug usa ka ekselenteng panumdoman sa musika. . . . Bisan tuod nakulangan siya sa teknolohiya ug materyales, ug walay ideya bahin sa bokilya, turotot, eslayd o mga lungag nga tapoyanan, bisan pa niana [ang Aborigine] nag-usab sa usa ka yanong instrumento ngadto sa usa ka maanindot nga instrumento sa musika pinaagi sa paggamit ug ekselenteng paghanduraw sa musika ug pisikal nga mga katakos.”
Sa walay duhaduha ang labing talagsaong bahin sa musika sa didgeridoo mao ang mapinadayonong nota niini, o yagubyob. Ang manunugtog maghatag ug impresyon nga adunay walay-kinutobang kapasidad sa baga, sanglit mahimong walay hunong ang musika hangtod sa napulo ka minutos sa usa ka panahon.
Paghimo sa Usa ka Didgeridoo
Uban sa nabansay nga mata, ang lumad nga artesano mosuhid sa kalibonan sa pagpangitag angayang gahi nga kahoy, ilabina ang yukaliptos. Bisan tuod mahimong gamiton ang mas humok nga kahoy, ang gahi nga mga kahoy magpatungha ug maayo kaayong tono. Ang kahoy kinahanglang nahimutang nga may igong gilay-on sa mga bungdo sa anay tungod kay ang mga anay mao ang mga tigdisenyo sa didgeridoo. Ilang lungagan ang mga sanga nga gigamit alang niining instrumento sa musika.
Human pilia ang sanga, putlon kini ngadto sa gitinguhang gitas-on. Ang gitas-on nga gipili magtino sa tono sa hinimong instrumento. Dayon panitan kini, ang humok nga bahin sa gawas sa kahoy sapsapon aron malikayan ang pagpangliki, ug ang sulod lungagan. Kon ang uyok nakutkot na pag-ayo sa mga anay, kinahanglang posible nga paligiron niana ang igoigog gidak-on nga sensilyo. Ang mosunod mao ang pagdayandayan, nga mahimong maanindot kaayo. Apan ang didgeridoo dili pa mahimong huyopon.
Ang panit palibot sa baba sa manunugtog sa dili madugay mangatol sa kanunayng pagbag-id sa kahoy. Busa bulitan ug talo ang palibot sa baba sa didgeridoo, nga magpahamis niana nga dili makapakatol sa panit sa manunugtog. Apan, karon, daghang didgeridoo ang hinimo sa pabrika, kasagaran gikan sa humok nga mga kahoy. Apan ang hinimo-sa-pabrika nga mga didgeridoo kasagarang menos ug kalidad kay sa talagsaong tunog ug tibuok nga tingog sa hinimo sa natural nga gahing kahoy.
Busa, samtang talitapos na ang piyesta ug ang among gabii diha sa tropiko ilalom sa kabituonan hapit nang matapos, wala na namo isipa ang didgeridoo ingong talagsaon lamang. Sa pagkatinuod, ang balikbalik nga ganay sa didgeridoo nagpasidungog sa mahigugmaon-sa-musika nga mga lumad sa Australia.
[Hulagway sa panid 24]
Ang didgeridoo mahimong pintalan ug lainlaing mga bulok
[Hulagway sa panid 25]
Usa ka Aborihinal nga piyesta
[Picture Credit Line sa panid 25]
Mga panid 24-5 mga Aborigine: Kortesiya sa Australian Northern Territory Tourist Commission