Tasmania—Gamayng Isla, Talagsaong Sugilanon
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA
“KINING yutaa sanglit mao ang unang yuta nga among nakita sa South Sea, ug kay wala mahibaloi sa bisan unsang nasod sa Uropa, among hatagan kinig ngalan nga Anthoony van Diemenslandt, agig pasidungog sa [among] Talahorong Gobernador-Heneral.” Mao kini ang mga pulong sa taga-Olandes nga si Abel Tasman sa Nobyembre 25, 1642, sa adlaw human nga iyang nakita ang isla sa Tasmania, ang ikaduha sa labing karaang estado sa Australia.a Si Tasman wala makakitag tawo, apan siya nakakita sa aso sa lagyong mga kalayo ug mga hakhak sa punoan sa mga kahoy sa duol nga 1.5 metros ang gilay-on sa matag hakhak. Kon kinsa may naghakhak niadto, siya nagsulat, siya may tagsaong paagi sa pagkatkat o kaha mga higante! Sa pagkamatuod, ang mga hakhak maoy alang sa sayon nga pagkatkat.
Human niadto, ang Van Diemen’s Land nawagtang sa ruta sa mga eksplorador sa dagat sa 130 ka tuig, hangtod nga miduaw ang Pranses nga si Marion du Fresne ug Ingles nga si Tobias Furneaux. Si Kapitan James Cook miabot sa 1777 ug, sama kang Du Fresne, nakaila niya ang talagsaong mga tawo sa isla, ang mga Aborigine. Apan, ang iyang pagduaw maoy sinugdanan sa usa ka trahedya: “Alang sa ubang mga nasod gibuksan [ni Cook] ang dalan sa sibilisasyon ug relihiyon,” matod pa ni John West sa The History of Tasmania, “[apan] ngadto niini nga rasa [mga Aborigine] siya mao ang mag-uuna sa kamatayon.” Unsay nakaagak sa maong makasubong sangpotanan?
Tasmania Nahimong “Prisohan sa Imperyo”
Ang paghingilin, o pagdestiyero, mao ang silot sa Britanya, ug ang Tasmania nahimong usa sa penal nga mga kolonya sa Britanya. Gikan sa 1803 ngadto sa 1852, duolan sa 67,500 ka kalalakin-an, kababayen-an, ug bisan kabataan—ang uban siyete pay edad—gihinginlan gikan sa Inglaterra ngadto sa Tasmania alang sa mga krimen gikan sa pagpangawat ug mga libro sa pangadye ngadto sa panglugos. Apan, ang kadaghanan sa mga kriminal nagtrabaho alang sa mga bag-ong molupyo o sa mga proyekto sa gobyerno. “Walay 10 porsiyento . . . ang nakakita sukad sa sulod sa penal nga puy-anan,” nag-ingon ang The Australian Encyclopaedia, “ug daghan niadtong gipadala didto nakaestar lag kadiyot.” Ang Port Arthur, sa Tasman Peninsula, mao ang kinadak-ang penal nga puy-anan, apan ang labing banggiitang mga kriminal gipadala ngadto sa Macquarie Harbour, nga gipreserbar agig pagdumdom ingong lugar nga gipahinungod sa pagsakit. Ang hiktin nga entrada sa dunggoanan nakabaton sa makahahadlok nga ngalang Ganghaan sa Impiyerno.
Diha sa librong This Is Australia, si Dr. Rudolph Brasch naghisgot ug laing hinungdanong bahin niining bag-o pang kolonya—ang espirituwalidad niini, o ang pagkakulang niini. Siya nagsulat: “Sukad pa sa sinugdan, ang relihiyon sa Australia [lakip sa Tasmania, siyempre] napasagdan ug wala hatagig pagtagad ug, sa labing dako, gigamit ug giabusohan sa mga lider sa politika alang sa kaugalingong bentaha niini. Ang kolonya natukod nga wala gayod kaampoi ug ang unang relihiyosong serbisyo sa yuta sa Australia daw usa ka ideya nga ulahi nang mitungha.” Samtang ang mga peregrino sa Amihanang Amerika nagtukod ug mga simbahan, “gisunog sa unang mga molupyo sa habagatang kalibotan,” nag-ingon ang The History of Tasmania, “ang ilang unang simbahan aron makaikyas sa kalaay sa pagtambong.”
Kining masakiton na nga moralidad nadaot ug samot tungod sa pagkadaghan sa rum. Alang sa mga sibilyan ug sa mga sundalo, ang rum mao “ang seguradong dalan paingon sa bahandi,” matod pa sa magsusulat sa kasaysayan nga si John West.
Apan, nihit usahay ang pagkaon. Niining mga panahona ang gihatagag kagawasan nga mga kriminal ug ang bag-ong mga molupyo migamit ug mga pusil sa pagpangayam ug mga hayop nga gipangayam usab sa mga Aborigine pinaagig mga bangkaw. Masabtan, midako ang tensiyon. Karon idugang ngadto sa bumubuto nga kahimtang ang pagkamapalabilabihon sa puting rasa, ang pagkadaghan sa rum, ug ang dili-mahusayng kalainan sa kultura. Ang mga Uropanhon nang-ugsok ug mga utlanan ug nanagtukod ug mga koral; ang mga Aborigine nangayam ug nagapanigom bisan asa. Dangilag lang ang gikinahanglan niining kahimtanga.
Usa ka Rasa sa Katawhan Nawagtang
Ang dangilag miabot sa Mayo 1804. Girakrakan sa pundok sa puwersa sibil nga gipangulohan ni Tenyente Moore, nga walay hinungdan, ang dakong panon sa mga Aborigine nga mga lalaki, mga babaye, ug kabataang nangayam—daghan ang nangamatay ug nasamdan. “Ang Itom nga Gubat”—mga bangkaw ug mga bato batok mga bala—nagsugod.
Daghang Uropanhon ang gingilngigan sa pagpamatay sa mga Aborigine. Ang naguol pag-ayo mao ang gobernador, si Sir George Arthur, nga iyang gipadayag ang iyang pagkaandam sa paghimog bisan unsa nga gikinahanglan aron ‘mabayran ang mga kadaot nga gipaagom sa kagamhanan nga supak sa ilang kabubut-on diha sa mga Aborigine.’ Busa, iyang gisugdan ang usa ka programa sa “pagsikop” ug sa “pagpasibilisado” kanila. Diha sa kampanya nga gitawag ug “Itom nga Linya,” duolan sa 2,000 ka sundalo, bag-ong mga molupyo, ug mga kriminal misulong sa kabagnotan sa pagsulay sa pagdakop sa mga Aborigine ug sa pagpapuyo kanila sa luwas nga dapit. Apan ang misyon maoy usa ka makauulawng kapakyasan; sila nakadakop ug usa ka babaye ug usa ka batang lalaki. Dayon, si George A. Robinson, usa ka iladong Wesleyano, nanguna sa mas makigdaitong paagi, ug kini milampos. Ang mga Aborigine misalig kaniya ug midawat sa iyang tanyag sa pagpapuyo kanila diha sa Flinders Island, amihanan sa Tasmania.
Diha sa iyang librong A History of Australia, si Marjorie Barnard nag-ingon bahin sa nahimo ni Robinson: “Sa pagkatinuod, bisan siya tingali wala mahibalo niini mismo, ang iyang paningkamot may gamayng pagka-Judas. Ang alaot nga mga nitibo gilain diha sa Flinders Island sa Bass Strait uban kang Robinson ingong ilang tigbantay. Sila nangaluya ug nangamatay.” Ang pinugos nga kausaban sa paagi sa kinabuhi ug pagkaon maoy nakapatay kanila imbes sa mga pusil. Usa ka libro nag-ingon nga “ang kataposang lunsayng Aborigine sa Tasmania mao si Fanny Cochrane Smith, kinsa namatay sa Hobart sa 1905.” Ang mga awtoridad lainlain ug mga opinyon bahin niini. Ang uban mipunting kang Truganini, usa ka babaye nga namatay sa Hobart sa 1876, ang uban mipunting sa usa ka babaye nga namatay sa Kangaroo Island sa 1888. Ang mestisong mga kaliwat sa mga Aborigine sa Tasmania buhi ug maayog kahimtang karon. Dugang sa nagpadayong listahan sa mga pag-abuso sa mga tawo, kining hitaboa tukmang gitawag nga “ang kinadak-ang trahedya sa Estado.” Dugang pa, kini nagpalig-on sa kamatuoran sa Bibliya nga ang “tawo nagamando sa tawo sa iyang kadaot.”—Ecclesiastes 8:9.
Ang Makitang mga Kalainan sa Tasmania
Karong adlawa, gawas kon moadto ka ug mga museyo, mga librarya, o mga kagun-oban sa prisohan, halos dili nimo mamatikdan ang naagomang bawtismo sa kalayo niining matahom nga isla. Ang Tasmania halos parehas ra kalay-a sa habagatan sa equator maingon nga ang Roma, Sapporo, ug Boston anaa sa amihanan sa equator. Ug sama sa kasaysayan niini, ang geograpiya maoy usa nga lahi kaayo, bisan pag walay dapit diha sa isla nga kapin ug 115 ka kilometros gikan sa dagat.
Sa bug-os nga luna sa Tasmania, 44 porsiyento maoy lasang ug 21 porsiyento maoy nasodnong parke. Talagsaon kaayo kini nga proporsiyon! Sumala sa The Little Tassie Fact Book, “Ang panulondon sa kalibotan nga luna diha sa Kasadpang Tasmania maoy usa sa kataposang labing dako wala-kahilabting kasarangang klima nga kagulangan sa kalibotan.” Ang mga linaw nga ginapuno sa ulan ug yelo, mga suba, ug mga busay—puno sa isdang trout—nagpatambok sa kalasangan sa kahoyng pencil pine, yukaliptos, myrtle, blackwood, sassafra, leatherwood, celery-topped pine, ug Huon pine, sa paghisgot lamang ug pipila. Dili ikahibulong nga ang talan-awong makita nga nahatag sa tag-as nga mga kapatagan sa sentro-sa-kasadpang tagaytay ug ang kanunayng natabonag-yelong mga taluktok niini nakadani sa mga mahigugmaon sa kinaiyahan sa pagbalikbalik ug duaw.
Apan ang pagpanalipod sa “Panulondon sa Kalibotan” wala makab-ot nga wala kombatihi. Ug ang mga tawo nga may kaikag sa kalikopan nagbukalbukal gihapon sa pagsupak sa mga intereses sa pagmina, paghimog papel, ug mga planta sa koryente nga gipaandar sa tubig. Ang samag-bulan nga nawong sa yuta sa Queenstown, usa ka minahan nga lungsod, maoy mangil-ad nga pahinumdom sa mga sangpotanan sa walay-pagpanumbaling nga pagpahimulos sa mga kahinguhaan.
Ang lumad nga mga mananap nag-antos usab—ilabina ang thylacine, o tigre sa Tasmania, nga dagtomong pagkaorens ang kolor, samag-iro nga marsupial. Nanganlan siya ug tigre tungod sa itom nga badlis niini sa bukobuko ug sa sampot. Sa pagkaalaot, kinaham niining yagpison, maulawong tigkaog karne ang mga manok ug mga karnero. Kay may ganting salapi nga ihatag sa makapatay niini, kini napuo sa 1936.
Ang laing talagsaong marsupial sa Tasmania, ang Tasmanian devil, layo pa nga mapuo. Pinaagi sa iyang kusgang mga apapangig ug ngipon, malamoy niining maskulado sayis ngadto sa otso kilos nga mangungugad ug hugaw ang tibuok lawas sa patayng kangaroo, bagolbagol ug ang tanan.
Ang Tasmania ilado usab sa mubog-ikog nga langgam nga shearwater, o muttonbird. Human magsugod sa paglalin gikan sa Tasmanian Sea ug sa paglibot halos sa tibuok Pasipiko, kini mobalik matag tuig sa mao gihapong balason nga lungag—usa ka kalaki nga tinuod gayod nga ikapasidungog sa Tigdisenyo ug Maglalalang niini.
Duol sa kaugalingong batoganan niini magabii nagpuyo ang laing langgam—usa nga “nagalupad” sa ilalom sa tubig—ang maanindot, usa-ka-kilo, gamayg-sungo nga putos sa mga balhibo nga gitawag ug fairy penguin. Kining kinagamyan sa tanang penguin mao usab ang kinasabaan! Ang awit ug mga lihok niini magkalahi sa kakusgon, nga ang tingog ug lihok sa lawas usahay hilabihang kusoga. Kon mobatig pagkaromantiko, ang usa ka parisan magduyog pa sa pag-awit sa pagpamatuod sa ilang pagkasuod sa usag usa. Apan, ikasubo nga daghan ang nangamatay tungod sa mga baling sa mga mangingisda, sa mga pagyabo sa aseite, sa plastik nga mga butang nga nasaypan nga pagkaon, o sa mga iro ug mga iring.
Ang Mas Malinawong Bahin sa Isla
Tan-aw sa amihanan o sa sidlakan gikan sa ngilit sa sentro nga tagaytay ug imong makita ang mas maanindot nga bahin sa Tasmania, nga may kultibado, kolor tsokolateng kaumahan, naglikolikong mga suba ug mga sapa, mga dalan nga gilinyahan sa mga kahoy, ug lunhawng mga sibsibanan nga gikatagan sa mga karnero ug mga baka. Duol sa amihanang lungsod sa Lilydale, sa Enero, ang kolor lila nga namulak nga kaumahan sa lavender nakadugang sa lainlaing kolor sa banika nga nangalimyon sa kahumot.
Nagbanday sa Derwent River, dili layo sa plantasyon sa mansanas nga nakaani sa Tasmania sa ngalang Ang Isla sa Mansanas, mao ang kaulohang siyudad nga Hobart, nga may populasyon nga duolan sa 182,000. Nagbantaaw niini ang habog kaayong madulom nga Mount Wellington, nga 1,270 ka metros ang gihabogon. Sa tin-aw nga adlaw, maumbaw diha niining kanunayng may yelo nga taluktok ang siyudad sa ubos. Ang Hobart dako na kaayog kausaban sukad sa 1803, sa dihang si Tenyente John Bowen ug ang iyang kauban nga 49, lakip sa 35 ka kriminal, unang mitaak sa Risdon Cove. Tinuod, ang mga layag nga lona ug nag-igot-igot nga mga tablang kahoy nangawagtang na, apan kas-a sa usa ka tuig ang malisod kaayong lumba sa yacht gikan sa Sydney ngadto sa Hobart nagpahinumdom sa tawo niadtong unang mga panahon samtang ang mabulokong trayanggulong mga layag ug hapsayg-pormang mga kasko nagsagirit agi sa mga tawong namalakpak, paingon ngadto mismo sa sentro sa Hobart.
Gikan sa Yuta sa Paglutos Ngadto sa Espirituwal nga Paraiso
Si Geoffrey Butterworthy, usa sa 2,447 ka delegado sa 1994 nga “Diyosnong Kahadlok” Distritong Kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Launceston, miingon: “Nahinumdom ako sa panahong mga 40 pa ang mga Saksi sa tibuok Tasmania.” Karon aduna nay duolan sa 26 ka kongregasyon ug 23 ka Kingdom Hall.
“Apan ang mga kahimtang niadto dili kanunay maayo,” midugang si Geoff. “Pananglitan, balik sa 1938, si Tom Kitto, Rod McVilly, ug ako, tanan nagsul-ob ug mga plakard, nga nag-anunsiyo sa publikong pakigpulong sa Bibliya nga ‘Atubanga ang Kamatuoran.’ Kadto maoy masakit nga pagyagyag sa bakak nga relihiyon nga igasibya gikan sa London pinaagig radyo. Sa dihang miduyog ako sa akong mga kauban, sila gibun-og sa panon sa mga batan-on. Ug ang mga polis nagtan-aw lang! Midagan ako aron sa pagtabang ug kalit nga nasuntokan. Apan gisakmit ako sa usa ka lalaki sa likod sa akong polo ug giguyod ako palayo. Imbes suntokon ako, ang tawo misinggit: ‘Pasagdi sila!’ Dayon, ngadto kanako, siya hinayng miingon: ‘Nahibalo ako kon sama sa unsa ang pagalutoson, bay, kay ako taga-Irlandia.’”
Gipanalanginan ni Jehova kadtong unang mga payunir, kay karon ang maayong balita sa Gingharian sa Diyos nakaabot na sa tanang bahin niining isla nga may 452,000 ka tawo. Daghang kaliwat sa unang mga kriminal ug mga Aborigine nagapaabot sa pag-abiabig balik diha sa nahinloang yuta sa tanan—mga itom ug puti—nga nangamatay nga walay hustisya niadtong mapintas nga unang mga adlaw, kay ang Bibliya nagsaad ug “pagkabanhaw sa mga matarong ug sa mga dili-matarong.” (Buhat 24:15) Bug-os nga tul-iron kining kahimtanga nga “ang unang mga butang dili [gani] mahinumdoman.”—Isaias 65:17.
[Footnote]
a Ang ngalang Tasmania opisyal nga gidawat sa Nobyembre 26, 1855. Ang labing karaang estado mao ang New South Wales.
[Mapa/Hulagway sa panid 25]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Ibabaw: Cradle Mountain ug Lake Dove
Ibabawng tuo: Tasmanian devil
Ubos nga tuo: Tropikal nga lasang sa Habagatang Tasmania
Australia
TASMANIA
[Credit Line]
Tasmanian devil ug mapa sa Tasmania: Department of Tourism, Sport and Recreation - Tasmania; Mapa sa Australia: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.