Unom ka Paagi sa Pagpanalipod sa Imong Panglawas
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NIGERIA
SUMALA sa World Health Organization (WHO), mga 25 porsiyento sa mga tawo nga nagpuyo sa nagakaugmad nga kalibotan wala makapahimulos ug hilwas nga tubig. Kapin sa 66 porsiyento—labing menos 2.5 bilyong tawo—ang nakulangan ug igong sanitasyon. Ang mga sangpotanan alang sa daghan mao ang sakit ug kamatayon.
Sa maong mga kahimtang, ang pagmentinar sa maayong pagpanghindik maoy usa ka hagit. Bisan pa niana, kon himoon nimo ang personal nga pagpanghindik nga usa ka paagi sa kinabuhi, mapanalipdan nimo ang imong kaugalingon batok sa daghang sakit. Niay unom ka tikang nga mahimong imong buhaton sa pagpanalipod sa imong kaugalingon ug sa imong pamilya gikan sa mga kagaw nga mahimong mosulod sa imong lawas ug makapahinabog dili-maayong panglawas.
1. Panghunaw ginamit ang sabon ug tubig human mokamkam ug tai ug una mohikap sa pagkaon.
Ang usa ka hinungdanong paagi sa pagpanalipod sa balatian mao ang pagtino nga ang sabon ug tubig kanunayng mabatonan aron ang tanan diha sa imong pamilya makapanghunaw. Ang sabon ug tubig magtangtang sa mga kagaw gikan sa mga kamot—mga kagaw nga mahimong mosagol sa pagkaon o mosulod sa baba. Sanglit ang mga bata sagad mobutang sa ilang mga tudlo sa ilang mga baba, hinungdanon nga hunawan sila kanunay, ilabina sa dili pa mohatag kanila ug pagkaon.
Ilabinang hinungdanon nga sabonan ang imong kamot human mogamit sa kasilyas, una mohikap ug pagkaon, ug human maghugas sa sampot sa masuso o bata nga mao pa lay pagkalibang.
2. Gamit ug kasilyas.
Aron masanta ang pagkaylap sa kagaw, hinungdanon ang hustong paagi sa paglabay sa tai. Daghang sakit, ilabina ang kalibanga, naggikan sa mga kagaw diha sa tai sa tawo. Kining mga kagawa mahimong mosagol sa tubig imnonon o pagkaon, motapot sa mga kamot, o sa mga kasangkapan ug mga lamesang andamanan o dulotanan ug pagkaon. Sa dihang mahitabo kana, ang mga tawo makatulon sa mga kagaw ug masakit.
Aron makatabang sa pagsanta niini, gamit ug kasilyas. Ang mga tai sa mga mananap kinahanglang ipalayo sa mga balay ug mga tuboran sa tubig. Tingali matingala ka sa pagkasayod nga ang tai sa mga masuso ug gagmayng mga bata mas peligroso kay nianang sa mga hamtong. Busa bisan ang mga bata kinahanglang tudloan nga mogamit ug kasilyas. Sa dihang ang mga bata malibang sa laing dapit, ang ilang tai kinahanglang kuhaon ug ibutang dayon sa kasilyas o ilubong.
Ang mga kasilyas kinahanglang huptang hinlo ug tinabonan.
3. Gamit ug hinlo nga tubig.
Ang mga pamilya nga adunay daghang abiyo sa hinlo, gipaagi-sa-tubo nga tubig dili kaayo subsob nga masakit kon itandi niadtong wala niana. Kadtong walay gipaagi-sa-tubo nga tubig makapanalipod sa ilang panglawas pinaagi sa pagtabon kanunay sa mga atabay ug pagpalayo sa hugaw nga tubig gikan sa tubig nga gigamit sa pag-inom, pagkaligo, o pagpanghugas. Hinungdanon usab nga dili pasudlon ang mga hayop sa balay ug dili paduolon sa tubig imnonon.
Ang laing paagi sa pagpanalipod sa imong kaugalingon batok sa sakit mao ang paghupot nga hinlo kutob sa maarangan sa mga balde, mga pisi, ug mga banga nga gamiton sa pagkuha ug pagpondo ug tubig. Pananglitan, mas maayo nga ibitay ang balde inay biyaan kana diha sa yuta.
Ang tubig imnonon nga anaa sa balay kinahanglang ibutang sa hinlo, tinabonang sudlanan. Ang pagkuha ug tubig gikan sa maong sudlanan kinahanglang himoon ginamit ang limpiyo nga luwag o tasa. Ayaw tugoti ang mga tawo nga mobutang sa ilang mga kamot diha sa tubig imnonon o moinom nga direkta gikan sa gipondohan sa tubig.
4. Pabukala ang tubig imnonon gawas lang kon naggikan kana sa hilwas nga abiyong gipaagi sa tubo.
Ang labing hilwas nga tubig imnonon kasagarang naggikan sa abiyong gipaagi sa tubo. Ang tubig gikan sa ubang mga tinubdan mas lagmit nga adunay kagaw, bisan tuod ug hinlo tingali kanang tan-awon.
Ang pagpabukal ug tubig mopatay sa mga kagaw. Busa kon ikaw magkalos ug tubig gikan sa mga danaw, mga sapa, o mga tangke, maalamon nga pabukalon kana ug unya pabugnawon kana sa dili pa kana imnon. Ang walay kagaw nga tubig imnonon ilabinang hinungdanon alang sa mga masuso ug mga bata, sanglit menos ang ilang resistensiya sa mga kagaw kay sa mga hamtong.
Kon dili mahimong pabukalan ang tubig, ipondo kana sa tinabonang sudlanan nga hinimo sa tin-awng plastik o bildo. Unya ibulad ang sudlanan sa adlaw sulod sa duha ka adlaw una gamiton ang tubig.
5. Hupting hinlo ang imong pagkaon.
Ang mga pagkaon nga kaonong hilaw kinahanglang hinloan pag-ayo. Ang ubang mga pagkaon kinahanglang lutoon pag-ayo, ilabina ang karne ug manok.
Labing maayo nga kaonon ang pagkaon human kana lutoa; nianang paagiha dili na kana maabtag kapan-os. Kon kinahanglang tipigan nimo ang linutong pagkaon sulod sa kapin sa lima ka oras, kinahanglang huptan nimo kanang init o ibutang sa repridyeretor. Sa dili pa kana kaonon, kinahanglang initon nimo kana sa bug-os.
Ang hilaw nga karne kasagarang adunay mga kagaw, busa dili nimo kana tugotan nga modapat sa pagkaon nga imong giluto. Human mahikay ang hilaw nga karne, hinloi ang mga kasangkapan ug bisan unsang mga lamesa nga nadapatan niana.
Ang mga lamesang andamanan ug mga pagkaon kinahanglang huptang hinlo kanunay. Ang pagkaon kinahanglang tabonan ug ipalayo sa mga langaw, ilaga, minyak, ug ubang mga hayop.
6. Sunoga o ilubong ang mga basura sa balay.
Ang mga langaw, nga maoy magkaylap sa kagaw, gustong mosanay diha sa basura sa pagkaon. Busa ang mga basura sa balay kinahanglang dili ilabay sa yuta. Adlaw-adlaw, kinahanglang ilubong, sunogon, o ilabay kana sa laing paagi.
Pinaagi sa pagpadapat niining maong mga giya, makatabang ka sa pagpanalipod sa imong kaugalingon ug sa imong pamilya gikan sa kalibanga, kolera, tipos, impeksiyon sa bitok, pagkahilo sa pagkaon, ug daghang ubang mga sakit.
[Credit Line]
Tinubdan: Facts for Life, duyog nga gipatik sa United Nations Children’s Fund, United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, ug WHO.