6 Ka Paagi sa Pagpanalipod sa Imong Panglawas

Usa ka Problema sa Kabos nga Kayutaan

DAKO kaayong trabaho alang sa kadaghanan karon ang pagpabiling hinlo, ilabina sa kayutaan diin nihit ang limpiyong tubig ug sanitasyon. Bisan pa niana, ang pagpabiling hinlo takos hagoan. Gibanabana nga kapin sa katunga sa mga sakit ug kamatayon sa mga bata gipahinabo sa mga kagaw nga mosulod sa ilang mga baba pinaagi sa hugawng mga kamot o hugawng pagkaon o tubig. Daghang sakit, ilabina ang kalibang, mapugngan pinaagi sa pagsubay sa mosunod nga mga sugyot nga gipakita diha sa Facts for Life, nga usa ka basahon sa United Nations Children’s Fund.

1 Ayohag dispatsar ang kinalibang

Daghan kaayog kagaw ang kinalibang. Sa dihang ang kagaw nga makahatag ug sakit motapot sa tubig ug pagkaon o diha sa mga kamot, mga gamit sa kosina, o sa mga talad nga gamiton sa pagpreparar ug pagdalit sa pagkaon, kini mahimong masulod sa baba ug matulon, nga moresultag sakit. Ang labing maayong paagi sa pagsanta sa pagkaylap sa mga kagaw mao ang pagdispatsar sa tanang kinalibang. Kinahanglang sa kasilyas o sa pansayan lamang malibang. Paneguroa nga walay kinalibang sa mananap diha duol sa mga balay, dalan, o sa mga dapit nga dulaanan sa mga bata.

Kon walay mga kasilyas o pansayan, ilubong dayon ang kinalibang. Hinumdomi nga ang tanang kinalibang dunay mga kagaw nga makahatag ug sakit, bisan ang kinalibang sa masuso. Ang kinalibang sa bata kinahanglang ilabay usab diha sa pansayan o ilubong.

Limpiyohi kanunay ang pansayan ug mga kasilyas. Taklobi ang pansayan ug ipataban sa tubig ang kinalibang diha sa kasilyas.

2 Panghunaw sa imong kamot

Panghunaw kanunay. Ang paghunaw pinaagig sabon ug tubig o abo ug tubig makawala sa kagaw. Ang paghunaw pinaagig tubig dili igo​—ang duha ka kamot kinahanglang kuskosan ug maayo sa sabon o abo.

Kinahanglang manghunaw human malibang ug human manghugas sa sampot sa masuso o sa bata nga bag-o pang nalibang. Dugang pa, panghunaw human maghikaphikap ug mga mananap, sa dili pa magkapot ug pagkaon, ug sa dili pa magpakaon sa mga bata.

Ang paghunaw makatabang sa pagpanalipod sa mga tawo batok sa mga kagaw nga makahatag ug sakit. Kining mga kagawa gagmay kaayo nga dili arang makita kon walay mikroskopyo. Kini nagpuyo diha sa mga kinalibang o ihi, ibabaw sa tubig ug yuta, ug diha sa hilaw o dili maayong pagkaluto nga karne. Ang pangunang paagi sa pagsanta sa kagaw nga dili makasulod sa lawas mao ang paghunaw. Dugang pa, pinaagi sa pagsul-ob ug sapatos kon duol ka sa usa ka pansayan, mapugngan nimo ang mga kagaw nga anaa dinha sa pagsulod sa imong lawas agi sa panit sa imong tiil.

Kasagarang ibutang sa mga bata ang ilang mga kamot diha sa ilang baba, busa hunawi sila kanunay, ilabina human nga sila malibang ug sa dili pa sila mokaon. Tudloi sila sa paghunaw ug dili magdula duol sa pansayan, kasilyas, o sa lugar nga kalibangan.

3 Panghilam-os kada adlaw

Aron dili maimpeksiyon ang mga mata, panghilam-os kada adlaw pinaagig sabon ug tubig. Ang nawong sa mga bata kinahanglang hilam-osan usab. Ang hugawng nawong dugokon sa mga langaw, nga nagdalag mga kagaw. Kining mga kagawa makahatag ug grabeng mga impeksiyon sa mata ug makapabuta pa gani.

Susiha kanunay ang mga mata sa imong mga anak. Ang himsog nga mga mata basabasa ug nagsinawsinaw. Kon ang mga mata nag-uga, nagpula, o naghubag o kon kini nagmuta, ang bata kinahanglang ipahiling sa tig-atiman sa panglawas o sa doktor.

4 Limpiyong tubig lang ang gamita

Ang mga pamilya dili kaayo magsigeg sakit kon sila mogamit ug limpiyong tubig ug bantayan kini nga dili mataptan ug kagaw. Ang imong tubig lagmit limpiyo kon kini gikan sa maayong pagkahimo ug pagkamentinar nga sistema sa tubo o gikan sa mga atabay o mga tubod nga wala mahugawi. Ang tubig nga gikan sa mga lim-aw, suba, ug bukas nga mga tangke o mga atabay lagmit dili limpiyo, apan pabukala kini aron makaseguro nga kini limpiyo.

Ang mga atabay kinahanglang tabonan. Ang mga balde, pisi, ug mga tadyaw nga gamiton sa pagkuha ug pagpondo sa tubig kinahanglang hugasan kanunay ug ibutang sa usa ka hinlo nga dapit, dili sa yuta. Ang mga mananap kinahanglang ipahilayo gikan sa mga tuboran sa tubig ilimnon ug gikan sa mga dapit nga gipuy-an sa pamilya. Ayaw paggamit ug mga pangpatay sa insekto o mga kemikal duol sa tuboran sa tubig.

Diha sa balay, ang tubig kinahanglang ibutang sa limpiyo, may tabon nga sudlanan. Labing maayo nga ibutang ang tubig diha sa sudlanan nga dunay ipisanan. Kon walay ipisanan, ang tubig kinahanglang kaboon gikan sa sudlanan pinaagi sa usa ka limpiyo nga kabo o tasa. Ang tubig ilimnon dili gayod angayng tandogon sa hugawng mga kamot.

5 Panalipdi ang kalan-on nga dili mataptan ug kagaw

Pinaagi sa paglutog maayo sa pagkaon, mapatay nimo ang mga kagaw. Ang pagkaon, ilabina ang karne ug manok, kinahanglang lutoon ug maayo. Ang kagaw dali kaayong modaghan sa init nga pagkaon. Busa, ang pagkaon kinahanglang kaonon dayon human kini maluto. Kon kinahanglang magbilin ka ug pagkaon kapin sa duha ka oras, paneguroa sa pagbutang niini sa usa ka dapit nga init o kaha bugnaw. Dugang pa, kon kinahanglang magbilin ka ug linutong pagkaon alang sa laing panahon, taboni kini. Proteksiyon kini batok sa mga langaw ug mga insekto. Sa dili pa kan-on ang pagkaon, inita kini pag-usab.

Ang gatas sa inahan mao ang labing maayo ug luwas nga gatas alang sa mga masuso ug sa mga bata. Ang gatas sa hayop nga bag-o pang gipabukal o giesterilisar mas luwas kay sa wala pabukali nga gatas. Ayawg gamit ug beberon, gawas kon limpiyohan nimo kini pinaagi sa pinabukal nga tubig matag gamit. Ang beberon kasagaran dunay kagaw nga makapakalibang. Mas maayong pasusohon ang mga bata sa gatas sa inahan o paimnon sila gikan sa limpiyo nga tasa.

Hugasi ang mga prutas ug utanon sa limpiyong tubig. Importante kini ilabina kon ipakaon kining hilaw ngadto sa mga masuso ug gagmayng mga bata.

6 Ilabay ang tanang basura sa balay

Ang mga langaw, uk-ok, ilaga, ug minyak nagdalag kagaw. Kining mga mananapa mabuhi sa basura. Kon walay tighakot ug basura sa dapit nga imong gipuy-an, ibutang ang imong basura diha sa lungag para sa basura diin kini mahimong ilubong o sunogon kada adlaw. Limpiyohi kanunay ang imong balay sa basura ug sa hugawng tubig.

Kon imong sundon sa tanang panahon kining mga sugyota, imong makita sa dili madugay nga kini mahimo nang bahin sa imong adlaw-adlawng rutina. Dili kini lisod buhaton ug dili magkinahanglan ug dakong kantidad, apan makahatag kinig proteksiyon sa imong panglawas ug sa panglawas sa imong pamilya.

[Hulagway sa panid 11]

Kon walay kasilyas o kalibangan, ilubong dayon ang kinalibang

[Hulagway sa panid 11]

Panghunaw kanunay

[Hulagway sa panid 12, 13]

Panghilam-os kada adlaw pinaagig sabon ug tubig

[Mga hulagway sa panid 12]

Ang mga pamilya dili kaayo magsigeg sakit kon sila mogamit ug limpiyong tubig ug bantayan kini nga dili mataptan ug kagaw

[Hulagway sa panid 13]

Kon kinahanglang magbilin ka ug linutong pagkaon alang sa laing panahon, taboni kini

[Hulagway sa panid 13]

Ang basura sa balay kinahanglang ilubong o sunogon kada adlaw