Ang Pakigbisog nga Molungtad ang Pranses nga Bibliya

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA PRANSIYA

KAPIG usa ka gatos ka milyong tawo sa kalibotan ang nagsultig Pranses. Bisan pag dili ka usa kanila, makalingaw ang pagbasa sa pakigbisog sa Pranses nga Bibliya nga molungtad, sa bahin tungod sa kalangkitan niini sa kagawasan sa relihiyon. Latas sa kasiglohan daghang Pranses nga mga Bibliya mapintasong gilaglag sa mga kaaway ug nagpakaaron-ingnong mga higala. Bisan pa sa makalilisang nga pagsupak, ang mga maghuhubad ug mga magpapatik nagpameligro sa ilang mga kinabuhi aron makadaog sa pakigbisog.

Sulod sa ika-12ng siglo, may mga hubad sa mga bahin sa Bibliya diha sa ubay-ubayng lumad nga mga pinulongan, lakip ang Pranses. Ang mga pundok nga giisip nga erehes sa Iglesya Katolika nagdasig sa paggamit niana. Apan sa ika-19ng siglo lamang nagsugod ang kaylap nga pagpanagtag sa Bibliya diha sa Pranses. Kining paglabay sa daghang siglo nagpabanaag sa makuyawng mga pagsulay nga naagian sa Pranses nga Bibliya aron molungtad.

Usa sa unang mga basahon diha sa Pranses maoy usa ka diksiyonaryo sa Bibliya nga gipatik sa mga 900 K.P. Gidisenyo kadto sa pagtabang sa mga magbabasa nga makasabot sa Bibliya diha sa Latin, ang pinulongang gigamit sa Iglesya Katolika. Apan niadtong panahona ang Latin wala na gamita sa kasagarang katawhan, kinsa migamit ug ubay-ubayng diyalekto. Sa ingon sila gihikawan sa pagbasa sa Pulong sa Diyos. Ang pagbasa niana nagpabiling katungod sa batid-sa-Latin nga klero, kinsa makabasa niini.

Sa 842 K.P., mitungha ang unang opisyal nga dokumento sa gobyerno diha sa Pranses. Kadto nagpasabot nga ang kinabag-an sa katawhan wala na magsultig Latin. Ang relihiyosong mga balak diha sa kasagarang pinulongan misugod pagtungha sa Pransiya sa mga 880 K.P. Hinuon, ang mga hubad sa Bibliya wala motungha sulod sa duha pa ka siglo. Lakip sa labing una mao ang mga hubad sa Norman-Pranses sa mga bahin sa Bibliya, nga gihimo sa sinugdanan sa ika-12ng siglo.

Ang Pakigbisog Nagsugod nga Seryoso

Ang unang mapinadayonong paningkamot nga mabatonan sa katawhan sa Pransiya ang Balaang Kasulatan diha sa dagway nga ilang mabasa naggikan ni Peter Waldo, usa ka negosyante sa ika-12ng siglo nga taga-Lyons, sa sentral Pransiya. Si Waldo nagsugo nga hubaron ang mga bahin sa Bibliya ngadto sa Provençal, usa ka diyalektong gigamit sa habagatan-silangang Pransiya. Niadtong 1179, sa Ikatulong Lateran nga Konsilyo, iyang gipresentar ang iyang di-kompletong hubad sa Bibliya kang Papa Alejandro III.

Sa ulahi, ang simbahan nagsaway kang Waldo ug sa iyang mga sumusunod ingong mga erehes, ug ang mga monghe nagsunog sa mga hubad nga iyang gipahimo. Sukad niadto, gisupak sa simbahan ang matag paningkamot nga ang Pulong sa Diyos makaabot sa mga kamot sa kasagarang katawhan.

Ang simbahan naghimo sa iyang estratehiya nga tin-aw niadtong 1211 pinaagi sa pagsunog sa mga Bibliya sa siyudad sa Metz, sa silangan sa Pransiya. Niadtong 1229 ang Konsilyo sa Toulouse dayag nga nagdili sa ginsakpan nga mogamit sa mga Bibliya diha sa bisan unsang diyalekto. Gisundan kadto niadtong 1234 sa Konsilyo sa Tarragona, Espanya, nga nagdili sa pagpanag-iya ug mga Bibliya diha sa bisan unsang Romance nga pinulongan (pinulongan nga naggikan sa Latin), bisan sa klero.

Bisan pa sa maong way-hunong nga pagsupak, ang unang kompletong Pranses-pinulongan nga hubad sa Bibliya mipatim-aw sa ikaduhang katungang bahin sa ika-13ng siglo. Nga gihubad sa wala-magpailang maghuhubad, diyutay ra ang naapod-apod niining Bibliyaha. Sa maong panahon ang Bibliya dili mabatonan sa kasagarang katawhan sa bisan unsang dagway. Ang mga kopya maoy kinamot. Tungod sa mahal nga prisyo ug limitadong gidaghanon ang mga tawong hamili ug ang klero lamang ang makapanag-iya ug Bibliya.

Pagdepensa sa Bibliya Milihok

Tungod sa pag-imbento sa imprentahan ug sa movable type ni Johannes Gutenberg sa mga 1450, ang Pransiya naimpluwensiyahan sa dakong kausaban sa imprenta sa Uropa. Tulo ka Pranses nga siyudad​—ang Paris, Lyons, ug Rouen​—nahimong dagkong mga sentro sa imprenta, mga balwarte sa pagdepensa sa Bibliya.a

Hangtod niining hugnaa sa pakigbisog, ang Pranses nga mga hubad sa Bibliya gipasukad sa Latin Vulgate. Ang Latin nga teksto namansahan sa ubay-ubayng mga sayop human sa usa ka libo ka tuig nga balikbalik nga pagkopya, apan ang simbahan migamit gihapon sa Vulgate. Bisan pa niana, ang Pranses nga Katoliko nga si Jacques Lefèvre d’Étaples mihukom nga ang Bibliya ipaabot sa katawhan. Niadtong 1530 iyang gihubad ang Vulgate ngadto sa Pranses, nga nagtul-id sa pipila sa mga sayop niini pinaagi sa pagkonsulta sa Hebreohanon ug Gregong mga manuskrito nga bag-o pang nabatonan. Gitangtang usab niya ang makalibog nga mga saysay bahin sa doktrina nga gisukip sa simbahan nganha sa teksto.

Ang hubad ni Lefèvre giatake dayon. Ang pipila ka bersiyon kinahanglang iimprenta sa gawas sa Pransiya. Kini gibutang sa listahan sa mga librong gidili sa simbahan. Sa usa ka panahon si Lefèvre midangop sa Strasbourg, nga niadto usa ka independenteng siyudad sa dapit sa silangan sa Pransiya. Bisan pa niana, ang iyang hubad malamposon.

Ang unang Pranses nga hubad sa Bibliya nga gipasukad sa orihinal ug pinulongan nga mga teksto napatik niadtong 1535. Ang maghuhubad mao ang Pranses nga Protestanteng si Pierre-Robert Olivétan, nga ig-agaw sa Repormador nga si John Calvin. Tungod sa pagsupak sa simbahan, kadto wala mapatik sa Pransiya, mao nga kining hubara gipatik sa Neuchâtel, Switzerland, usa ka bag-ong Protestanteng komunidad. Ang Pranses nga hubad sa Bibliya ni Olivétan nagsilbing sumbanan sa daghang misunod nga mga rebisyon ug mga hubad sa Bibliya ngadto sa ubang mga pinulongan.

Usa ka Makuyawng Pakigbisog

Sa Pransiya ang pipila ka maisogong mga tig-imprenta, sama kang Étienne Dolet niadtong 1546, gisunog sa estaka tungod sa pag-imprenta sa Bibliya. Ang Konsilyo sa Trent, sa 1546, nagpalig-on sa “pagkamatuod” sa Vulgate, bisan pa sa mga sayop niini, ug sukad niadto ang simbahan mausbawong nagpalig-on sa baroganan batok sa mga hubad sa diyalekto. Niadtong 1612 ang Katsilang Inkwisisyon misugod sa usa ka mabangisong kampanya nga puohon ang mga Bibliya diha sa diyalekto.

May mga panahong ang paglutos misangpot sa bag-ong mga mugna. Ang “pinangko,” o “pinungos,” nga mga Bibliya nagama, nga maoy gamay nga igong itago sa pinungos nga buhok sa usa ka babaye. Ug niadtong 1754, ang mga pinupo sa Hebreohanon ug Gregong Kasulatan giimprenta sa usa ka basahong may sukod nga tres por singko sentimetros.

Mga Sumbalik-Atake

Apan, sa nahaigong panahon nahitabo ang dagkong kausaban. Human sagubanga sa Bibliya ang kasiglohan sa mapintasong mga pag-atake, ang tinuyong mga sumbalik-atake gipahamtang pabor niini. Ang bag-ong mga ideya ug kagawasan sa pagsimba, nga gitugot human sa Pranses nga Rebolusyon, mihapak sa sentro sa pagsupak sa simbahan. Busa, niadtong 1803 ang usa ka Protestanteng Bag-ong Testamento gipatik sa Pransiya, ang una sa 125 ka tuig!

Ang tabang miabot usab gikan sa mga sosyedad sa Bibliya. Niadtong 1792 ang Pranses nga Sosyedad sa Bibliya naporma sa London, Inglaterra, “aron makabaton, kutob sa mahimo, ug Pranses nga mga Bibliya alang sa mga Pranses nga wala makapanag-iya niining balaang bahandi diha sa pinulongan nga ilang hisabtan.” Ang ubang sosyedad sa Bibliya miduyog sa pakigbisog. Ang ilang tumong nga makagama ug makapanagtag sa Bibliya diha sa Pranses nagmalamposon.

Ang Panapos nga Hapak

Ang Iglesya Katolika misukol sa bisan unsang kausaban sa mga taktika niini, apan kini nagkapildi. Sa tibuok ika-19ng siglo, ang mga papa miluwat ug sunodsunod nga mga dekreto nga nagsupak nga way-hunong sa mga Bibliya diha sa diyalekto. Hangtod pa sa 1897, si Papa Leo XIII nagpahayag na usab nga “ang tanang bersiyon sa Balaang mga Basahon nga gibuhat ni bisan kinsang dili-Katolikong magsusulat ug diha sa bisan unsang kasagarang pinulongan gidili, ilabina kadtong gipatik sa mga sosyedad sa Bibliya, nga gisaway sa Papa sa Roma sa daghang higayon.”

Bisan pa niana, tungod kay diha nay baratohong Protestanteng mga Bibliya nga gipatik sa mga sosyedad sa Bibliya, ang Iglesya Katolika nagtugot sa Katolikong mga eskolar nga hubaron ang Bibliya diha sa Pranses. Ang hubad ni Augustin Crampon, nga unang gipatik sa pito ka tomo (1894-1904) ug unya sa usa ka tomo (1904), mao ang unang Pranses nga Katolikong hubad nga gipasukad sa orihinal nga mga teksto. Himatikdan ang ubay-ubayng matulon-anong mga potnot ug ang kamatuorang subsob gigamit ni Crampon ang Jéhovah, ang Pranses nga dagway sa ngalan sa Diyos.

Nga mibali, ang Batikano, diha sa ensiklikal niini nga Divino Afflante Spiritu, sa 1943, sa kataposan naghatag ug mga lagda alang sa paghubad sa Bibliya ngadto sa mga diyalekto. Daghang Katolikong mga hubad ang napatik sukad niadto, lakip ang popular nga Jerusalem Bible, nga unang napatik sa Pranses ug sa ulahi gihubad ngadto sa ubay-ubayng laing mga pinulongan, apil ang Ingles.

Usa ka Bibliya nga nakatabang sa tigsultig-Pranses nga katawhan sa tibuok kalibotan mao ang Pranses nga edisyon sa New World Translation of the Holy Scriptures. Unang gipatik sa kompletong dagway niini niadtong 1974, kini girebisar niadtong 1995. Sa daghang pinulongan nga sa pagkakaron kini napatik, ang New World Translation nagpasidungog sa Awtor sa Bibliya pinaagi sa pagpasig-uli sa iyang ngalan, Jehova, diha sa Hebreohanong Kasulatan ug, sa dapit nga nahiangay, diha sa Gregong Kasulatan. Sa pagkakaron, kapig lima ka milyong kopya sa Pranses nga edisyon ang napatik. Sa walay duhaduha, ang Bibliya nakadaog sa iyang pakigbisog nga molungtad diha sa Pranses.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 16]

Ang 1530 nga Bibliya ni Lefèvre d’Étaples

[Hulagway sa panid 16]

Ang 1535 nga Bibliya ni Olivétan

[Hulagway sa panid 17]

Usa ka talagsaong pananglitan sa “Ika-13ng-Siglong Bibliya”

[Picture Credit Line sa panid 17]

Mga Bibliya: Bibliothèque Nationale de France