Ang mga Inano—Katawhan sa Bagang Lasang

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA REPUBLIKA SA SENTRAL APRIKA

ARI ug hibalaga ang mga BaBinga, ang mga Inano sa Republika sa Sentral Aprika, ang among pinuy-anan. Lagmit kamo may nabatian ug nabasahan bahin sa mga Inano, apan tingali wala pa gayod kamo makahibalag ug usa kanila. Inigbisita ninyo sa Bangui, ang kaulohan, ang biyaheng walay duha ka oras magdala kaninyong direkta sa ilang teritoryo.

Ang mga Saksi ni Jehova adunay hinungdanong mensahe alang sa tanang nasod, tribo, rasa, ug etnikong mga pundok. Sa among Kristohanong buluhaton, kami nagasangyaw ngadto sa tanang matang sa katawhan. Kini naglakip sa mga Inano.​—Pinadayag 14:6.

Busa palihog ug kuyog kanamo ug tan-awa kon unsay ilang panimuyo ug ilang sanong sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos, nga maoy magpatungha sa Paraiso nganhi sa yuta. Usa unya kana ka kahimut-anan ug makalingawng adlaw alang kanimo.

Gihimoag Panukiduki

Sa dili pa molakaw, angayng himoon namo ang diyutayng panukiduki bahin sa katawhang among bisitahon. Anaay mga libro nga gisulat sa mga tawong mipuyo uban sa mga Inano sulod sa mga bulan, nga gitun-an ang ilang kultura, relihiyon, ug mga batasan.

Ang pagbasa mahitungod niining malinawon ug mahigalaong katawhan ug unya pagbisita kanila motubag sa ubay-ubayng pangutana, sama sa: Diin ba gikan ang mga Inano? Unsay atong makat-onan gikan kanila? Asa sila nagpuyo? Unsay nakapalahi kanila gikan sa ubang Aprikanhong mga pundok? Sa unsang paagi sila nahibuylog sa uban pa sa populasyon?

Ang Webster’s Third New International Dictionary nag-ingong ang mga Inano maoy “gagmayng katawhan sa ekwetoryal Aprika nga lainlain ang gihabogon nga gikan sa menos sa lima ka tiil, . . . nga nagagamit sa mga pinulongan sa labing duol nilang mga silingan.” Ang mga Inano sa Aprika gihunahunang dili kadugo sa mga Negrito (nga nagkahulogang “Gagmayng mga Negro”) sa Oceania ug sa habagatan-silangang bahin sa Asia.

Ang pulong nga “pygmy” (inano) naggikan sa usa ka Gregong pulong nga nagkahulogang “distansiya gikan sa siko hangtod sa mga buko sa kamot.” Ang mga Inano ilado ingong mga mangangayam ug mga tigpamupo. Ang katibuk-ang populasyon sa Inano sa kalibotan gibanabana nga kapig diyutay sa 200,000.

Si Serge Bahuchet ug Guy Philippart de Foy naghatag kanamog labi pang makaiikag nga mga detalye diha sa ilang librong Pygmées​—peuple de la forêt (The Pygmies​—People of the Forest). Ang mga Inano, sumala nila, nag-okupar sa bagang kalasangan sa Republika sa Congo, Demokratikong Republika sa Congo, Gabon, Cameroon, ug Republika sa Sentral Aprika ug makaplagan bisan sa halayong silangan sa Rwanda ug Burundi.

Walay nahibalo sa tukma kon diin gikan ang mga Inano o kon kanus-a sila mangabot. Dili gayod sila mogamit sa “inano” aron ipaila ang ilang kaugalingon. Sa Republika sa Sentral Aprika, sila kasagarang gitawag ug BaBinga, apan sa laing mga nasod sila nailhang BaKola, BaBongo, BaAka, BaMbènzèlè, BaTwa, ug BaMbuti.

Ang Unang Pagbisita

Migikan kami sa Bangui nga sakay sa usa ka Land Cruiser sayo sa buntag, sa mga alas siyete, aron mopaingon sa habagatan ngadto sa M’Baiki/Mongoumba. Ang karsada aspaltado sulod lamang sa unang 100 kilometros. Maayo nga adunay sakyanan nga four-wheel drive, sanglit danlog ang karsada human sa ulan sa miaging gabii.

Kami nagpadagan latas sa malunhawng kabanikanhan nga may dagkong kalasangan ug latas sa gagmayng mga balangay diin ang katawhan namaligyag mga saging, kardaba, pinya, balanghoy, mais, kalabasa, ug mani sa daplin sa dalan ibabaw sa gagmayng mga lamesa. Ang kagutmanan wala hiilhi dinhi. Ang tabunok nga yuta ug umogon nga klima magpatubog daghang nagkadaiyang mga pagkaon. Unya, sa kalit, kami nakaabot na sa unang BaBinga nga “balangay” o, kampo diay.

Sila nagpuyo sa katingad-anang gagmayng mga payag nga linginon ug atop nga usa rag gawang nga igong kakamangan pasulod. Pinaagi sa paggamit ug mga lipak ug mga dahon gikan sa lasang sa duol, ang kababayen-an maoy nagtukod sa mga payag. Mga 10 ngadto 15 ka payag ang nag-alirong. Kini maoy dapit nga katulganan lamang o panalipod gikan sa kusog nga ulan. Ang adlaw-adlawng pagkinabuhi maoy sa gawas.

Migawas kami sa sakyanan aron pagtimbaya sa pipila ka babaye, nga ang matag usa nagsampila ug bata. Kay nakabati sa among sakyanan, ang pipila ka lalaki nanalagan aron sa pagtan-aw kon kinsa kami ug kon unsay among gikinahanglan. Sila gikuyogan ug ubay-ubayng iro, nga ang matag usa adunay gamayng kampana nga gihigot sa iyang liog.

Among nahinumdoman gikan sa among panukiduki nga mga iro lamang ang ginabuhing mga hayop sa balay sa mga Inano. Sila maoy ilang mga kauban sa pagpangayam. Ug, gikan sa yuta hangtod sa tuktok sa kahoy, daghan ang maayam. Sumala sa gisaysay sa librong Pygmées​—peuple de la forêt, kini naglakip sa mga langgam, unggoy, elepante, bupalo, mga ilaga, antelope, mga bakatin, mga kagwang, ug daghan pang uban. Ang usa ka maunongong iro usa ka kinahanglanon sa matag mangangayam.

Sa pagpakigsulti niining maong katawhan, among gigamit ang librong Akong Basahon sa mga Estorya sa Bibliya ug ang brosyur nga Tagamtama ang Kinabuhi sa Yuta sa Walay Kataposan!a Kini naghulagway nga sa dili na madugay ang yuta mahimong usa ka paraiso nga may matahom nga kalasangan, diin wala na ing sakit o kamatayon. (Pinadayag 21:4, 5) Ang duha ka basahon gipatik diha sa Sango, ang pinulongang gigamit sa kapig 90 porsiyento sa populasyon, lakip ang mga Inano. Kining malinawong katawhan, bisan kon diin sila nagpuyo, nagagamit sa pinulongan sa ilang Aprikanong mga silingan. Kinahanglanon kini tungod kay sila maoy mga kombuya sa negosyo.

Sa taudtaod, ang ubay-ubayng lalaki ug babaye nagtindog nga alirong namo, nga nahinam sa pagtan-aw sa sunodsunod nga mga hulagway samtang namati sila sa katin-awang gipahayag. Tungod sa kanhing mga pagbisita latas sa katuigan, kami nailhan nila ingong mga Saksi ni Jehova. Nalipay sila sa pagkuhag mga kopya sa mga basahon. Ugaling, ang problema mao nga sila dili makabasa. Latas sa katuigan gihimo sa gobyerno ug sa ubang mga institusyon ang paningkamot aron tudloan sila pagbasa ug pagsulat, apan kawang. Ang pagtudlo diha sa eskuylahan gihikay alang sa ilang mga anak. Ang mga eskuylahan miobra sa kadiyot, apan sa wala madugay o sa ulahi ang kadaghanang bata nangundang. Usa ka maestro, kinsa nanudlo taliwala sa mga Inano miingon nga samtang diha sa klase sila nagpasundayag ug talagsaong katakos nga makakat-on, apan human sa daghang bulan sa pagtungha, sila mangahanaw lamang. Bisan pa niana, ang paningkamot nga itagana ang pormal nga pagtudlo gipadayon sa lokal nga mga awtoridad ug sa uban.

Ang mga Saksi ni Jehova ilado sa pagduaw ug balik sa katawhang magpakitag interes sa Pulong sa Diyos. Apan kami dili makadahom nga mahibalag ang samang mga BaBinga sa sunod higayong moduaw kami, kay sila kanunayng magbalhinbalhin sa tibuok tuig. Mangahanaw sila nga mangadto sa ilang pinuy-anan sa bagang lasang sa daghang bulan sa usa ka panahon. Ang paningkamot nga sila magpuyong permanente wala kaayo molampos. Sa tinuoray, sila maoy katawhan sa bagang lasang. Ang pagbalhinbalhin ug pagpangayam mao ang ilang pagkinabuhi, ug walay makapugong kanila.

Adlaw-Adlaw nga Pagkinabuhi, Kaminyoon, ug Pamilya

Kasagaran, ang mga lalaki mangayam ug ang mga babaye maoy tigpupo o tigpangutlo, nga mangolekta sa halos tanang butang nga gipatubo sa lasang: mga uhong, mga lagutmon nga kalihon, mga berry, kadahonan, mga nut, mga insekto, mga anay, ihalas nga dugos, ug, nga dili hikalimtan, ang ilang kinaham nga batod. Kining tanan nga butang gikinahanglan alang sa pagkaon ug sa pagnegosyohay. Ang Aprikanong mga silingan sa mga Inano, nga kasagarang tawgong les grands noirs (ang tag-as nga mga itom), nagdepende pag-ayo kanila alang sa maong mga butang. Ingong bugti, itagana nila ang mga kaldero, mga kalaha, mga pulang, mga hiramentang sama sa mga atsa ug mga kutsilyo, asin, lana sa palma, balanghoy, mga kardaba, ug usab, nga ikasubo, tabako, ginamang lokal nga mga alkoholikong ilimnon, ug cannabis. Ang kataposang tulo ka butang maoy dako kaayong suliran alang niining mapaubsanong katawhan. Kasagaran sila manghulam ug salapi aron makabaton niini, ug anam-anam nga madaot ang ilang mga kinabuhi.

Ang mga lalaki kasagarang tagsa rag asawa. Ugaling, sila daling mobulag aron moipon sa laing kapikas. Ang amahan o ang kinatigulangan sa kampo mao ang labing tinahod. Dili siya mohatag ug mga mando, apan ang iyang tambag sagad nga sundon. Imong makita nga ang mga Inano nagmahal sa ilang mga anak. Subsob nga kugoson sa inahan ug amahan ang ilang masuso. Kining mga bataa kanunayng makontak sa duha ka ginikanan bisan diin sila moadto ug bisan unsay ilang gibuhat, kon kana ba magtrabaho, mangayam, o magsayaw.

Sa magabii ang masuso matulog nga gitaliwad-an sa mga ginikanan. Sa maadlaw, ang mga ginikanan, mga igsoong lalaki, mga igsoong babaye, mga uyoan, ug mga apohan maoy magbantay sa mga bata, ug gawas pa niana, sila nakabaton sa pagtagad sa tibuok kampo. Subsob ang mga pagbisita taliwala sa mga ginikanan ug mga paryente. Kining tanan magpalig-on sa bugkos sa pamilya. Sa Kasadpanhong sibilisasyon ang bugkos sa pamilya sagad nga luag o nabugto, apan dinhi ang kahimtang lahi kaayo.

Bisan pag ang mga Inano nagpuyo nga layo sa ilang Aprikanong mga silingan, sila may ekonomikanhong pakiglabot kanila. Gawas nga adunay regular nga panagkontak tungod sa pagnegosyohay, sila subsob hangyoon sa pagtrabaho ingong mga pahinante diha sa mga plantasyon sa kape ug kakaw. Sila mahimong motrabaho sulod sa pipila ka semana, suholan, ug dayon moadto sa bagang lasang sa dugayng panahon. Kinsay nasayod? Ang kape nga imong gihigophigop niining buntaga tingali nakaagi sa mga kamot sa mga Inano sa Sentral Aprika.

Relihiyon

Ang mga BaBinga maoy relihiyosong katawhan, apan ang patuotuo ug tradisyon nagmando sa ilang relihiyosong kinabuhi. Ginatuman nila ang ilang mga rituwal nga dinuyogan sa musika, pagkanta (pag-yodel), ug pagsayaw. Ang librong Ethnies​—droits de l’homme et peuples autochtones (Ethnic Groups​—Human Rights and the Autochthon People) naghatag sa mosunod nga katin-awan: “Alang sa katawhan sa bagang lasang, ang Diyos naglalang sa kalibotan, nga nagkahulogan sa lasang. Human lalanga ang unang tawhanong mga parisan . . . , siya miretiro ngadto sa langit ug nawad-ag interes sa kahikayan sa tawo. Karon ang usa ka supremong espiritu, ang diyos sa lasang, maoy nag-alagad ilis niya.” Siyempre, kini lahi kaayo sa katin-awan bahin sa Diyos ug sa iyang katuyoan nga hikaplagan diha sa Bibliya​—Genesis, mga kapitulo 1, 2; Salmo 37:10, 11, 29.

Usa ka Intelihenteng Katawhan

Kasagaran nga ang pipila ka tawo mobiaybiay o makatamay sa mga Inano, nga mag-isip nga sila ubos ug menos ug pangutok. Apan si Patrick Meredith, propesor sa psychophysics sa Leeds University, Inglaterra, miingon: “Kon makakita kag mga inano diha sa ilang kinaiyanhong kalikopan nga nagabuhat ug mga taytayan gikan sa lanot ug nagkinabuhing malamposon basin makasukna ka kon unsay kahulogan sa intelihensiya.”

Kita nasayod nga ang tanang tawo maoy mga kaliwat sa unang tawhanong magtiayon, si Adan ug Eva. Ang Buhat 17:26 nag-ingon: “Gihimo [sa Diyos] gikan sa usa ka tawo [Adan] ang tanang nasod sa katawhan, aron magpuyo ibabaw sa tibuok nawong sa yuta.” Ug ang Buhat 10:34, 35 nag-ingon nga “ang Diyos dili mapihigon, apan sa matag nasod ang tawo nga magakahadlok kaniya ug magabuhat ug pagkamatarong dalawaton kaniya.” Busa, buot namong dad-on ang mga kamatuoran sa Bibliya ngadto niini nga katawhan aron sila usab makabaton sa paglaom nga mabuhi sa panahong haduol na sa dihang ang tibuok yuta himoong matahom nga paraiso nga daghag bagang mga lasang.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 23]

1. Pagpakig-ambit sa mensahe sa Bibliya ngadto sa mga Inano; 2. Inano nga magkukulit sa kahoy; 3. naandang puy-anan sa Inano