Relihiyosong Kagawasan—Panalangin o Tunglo?

Ang pagkahimugso sa ideya sa relihiyosong kagawasan inubanan sa hilabihang kasakit diha sa Kakristiyanohan. Kadto maoy pagpakigbisog batok sa pagkadogmatiko, pagpihig, ug pagkadili-matugoton. Mikalas kini ug libolibong kinabuhi diha sa dugoong relihiyosong mga panaggubat. Unsay gitudlo kanato niining masakit nga kasaysayan?

“ANG paglutos maoy malahutayong kamatuoran sa Kristohanong kasaysayan,” misulat si Robin Lane Fox diha sa librong Pagans and Christians. Ang unang mga Kristohanon gitawag ug sekta ug giakusar nga nagpameligro sa kahusay sa publiko. (Buhat 16:20, 21; 24:5, 14; 28:22) Ingong resulta, ang pipila nakaagom sa pagsakit ug gipamatay sa mapintas nga mga mananap diha sa Romanhong mga natad dulaanan. Atubangan nianang mapait nga paglutos, ang uban, sama sa teologong si Tertullian (tan-awa ang hulagway sa panid 8), mihangyo ug relihiyosong kagawasan. Sa 212 K.P., siya misulat: “Kini maoy sukaranang tawhanong katungod, usa ka pribilehiyo sa kinaiyahan, nga ang matag tawo magasimba sumala sa iyang kaugalingong mga kombiksiyon.”

Sa 313 K.P., ang paglutos sa Romanhong kalibotan sa mga Kristohanon natapos ilalom kang Constantino, uban sa Mando sa Milan, nga nagtugot ug kagawasan sa relihiyon ngadto sa mga Kristohanon ug mga pagano. Ang paghimong legal sa “Kristiyanidad” diha sa Romanhong Imperyo nagtapos sa paglutos. Apan, sa mga 340 K.P., usa ka nag-angkong Kristohanong magsusulat nag-awhag nga lutoson ang mga pagano. Sa kataposan, sa 392 K.P., pinaagi sa Mando sa Constantinople, si Emperador Theodosius I nagdili sa paganismo sulod sa imperyo, ug ang relihiyosong kagawasan naahat pagkamatay. Nga ang Romanhong “Kristiyanidad” maoy relihiyon sa Estado, ang Iglesya ug ang Estado nagsugod sa usa ka kampanya sa paglutos nga nagpadayon sulod sa kasiglohan, nga nakaabot sa kinapungkayan niini sa dugoong mga Krusada sa ika-11 ngadto sa ika-13 nga mga siglo ug sa kabangis sa mga Inkwisisyon, nga nagsugod sa ika-12ng siglo. Kadtong nangahas sa pagduhaduha sa natukod nga ortodoksiya, ang pagmonopoliya sa doktrina, ginganlag mga erehes ug gipangita ug gilutos sa paagi nga naandan sa maong panahon. Unsay nagpaluyo sa maong mga lakang?

Ang relihiyosong pagkadili-matugoton gipakamatarong sa rason nga ang relihiyosong panaghiusa nagpahiluna sa labing lig-ong pundasyon alang sa Estado ug nga ang kalainan sa relihiyon nagpameligro sa kahusay sa publiko. Sa Inglaterra, sa 1602, usa sa mga ministro ni Rayna Elizabeth nangatarongan: “Ang Estado dili gayod luwas kon kini magtugot sa duha ka relihiyon.” Sa pagkatinuod, mas sayon ang pagdili sa relihiyosong mga rebelde kay sa pagsusi kon sila nagpameligro ba gayod sa Estado o sa natukod nga relihiyon. Ang The Catholic Encyclopedia nag-ingon: “Ang sekular ni ang eklesiastikong mga awtoridad wala magtino sa kinagamyang kalainan tali sa peligroso ug dili-makadaot nga mga erehes.” Bisan pa niana, miabot ang kausaban.

Ang Masakit nga Pagkahimugso sa Pagkamatugoton

Ang nakaingon sa kausaban sa Uropa mao ang kagubot nga gipahinabo sa Protestantismo, usa ka sektaryan nga kalihokan nga wala mapapha. Uban sa makapahinganghang gikusgon, ang Protestanteng Repormasyon nagbahin sa Uropa pinasikad sa relihiyon, nga nagpadayag sa ideya sa kagawasan sa tanlag. Ang bantogang Repormador nga si Martin Luther, pananglitan, nagpakamatarong sa iyang mga opinyon sa 1521, nga nag-ingon: “Ang akong tanlag naulipon sa Pulong sa Diyos.” Ang pagkabahinbahin nagpaulbo usab sa Trayenta ka Tuig nga Gubat (1618-48), usa ka serye sa mabangis nga relihiyosong mga gubat nga milaglag sa Uropa.

Apan, taliwala sa gubat, daghan ang nakaamgo nga ang panag-away dili mao ang paagi nga mouswag. Busa, ang usa ka serye sa mga mando, sama sa Mando sa Nantes sa Pransiya (1598), dili-malamposong misulay sa pag-establisar ug kalinaw diha sa nagusbat-sa-gubat nga Uropa. Maoy gikan niini nga mga mando nga ang modernong-adlawng ideya sa pagkamatugoton inanay nga naugmad. Sa sinugdan, ang “pagkamatugoton” dunay negatibong mga kahulogan. “Kon ubos sa pipila ka sirkumstansiya tugotan nato ang mga sekta . . . , kini, sa walay duhaduha, mahimong daotan—sa pagkatinuod, daotan kaayo—apan dili sama ka ngil-ad sa gubat,” misulat ang bantogang makitawhanon nga si Erasmus sa 1530. Tungod niining negatibong diwa, ang pipila, sama sa Pranses nga si Paul de Foix sa 1561, mipili sa paghisgot bahin sa “relihiyosong kagawasan” inay sa “pagkamatugoton.”

Apan, sa lakat sa panahon ang pagkamatugoton nagpadayag, dili ingong mas menos nga daotan, kondili ingong tigpanalipod sa mga kagawasan. Wala na kini lantawa ingong pag-angkon sa kahuyangan kondili ingong usa ka garantiya. Sa dihang ang kadaiyahan sa tinuohan ug ang katungod sa paghunahuna ug lahi gisugdan pagpabili ingong pasikaranan sa modernong katilingban, ang panatisismo napugos pagkaluya.

Pagkatapos sa ika-18ng siglo, ang pagkamatugoton nalangkit sa kagawasan ug kasamahan. Gipahayag kini diha sa dagway sa mga balaod ug mga deklarasyon, sama sa iladong Deklarasyon sa mga Katungod sa Tawo ug sa Lungsoranon (1789), sa Pransiya, o sa Balaodnon sa mga Katungod (1791), sa Tinipong Bansa. Samtang kining mga dokumentoha nag-impluwensiya sa matugotong panghunahuna gikan sa ika-19ng siglo padayon, ang pagkamatugoton ug sa ingon ang kagawasan wala na isipa ingong tunglo kondili usa ka panalangin.

Relatibong Kagawasan

Bisan tuod bililhon, ang kagawasan relatibo lamang. Sa ngalan sa mas dakong kagawasan alang sa tanan, ang Estado nagpasaka ug mga balaod nga naglimite sa pipila ka indibiduwal nga kagawasan. Ang mosunod maoy pipila sa mga isyu nga nalangkit sa kagawasan nga sa pagkakaron gilantugian diha sa daghang Uropanhong mga nasod: Sa unsang gilapdon nga angayang molihok ang pamalaod sa gobyerno diha sa pribadong kinabuhi? Unsa kini ka epektibo? Sa unsang paagi kini nag-apektar sa kagawasan?

Ang lantugi may kalabotan sa publiko ug pribadong mga kagawasan gipasiugda sa palaumagian sa balita. Ang mga pangangkon sa pagpangdani, pagpanghukhok ug salapi, pag-abuso sa bata, ug ang daghang uban pang grabeng mga krimen gitumong ngadto sa pipila ka relihiyosong mga pundok, nga kasagarang walay igong pamatuod. Ang mga balita nga naglangkit sa minoriyang relihiyosong mga pundok gipakaylap pag-ayo sa prensa. Ang mayubitong mga ngalan sama sa “kulto” o “sekta” adlaw-adlaw na karong gigamit. Ubos sa pagpit-os gikan sa opinyon sa publiko, ang mga gobyerno nagpatungha pa gani ug mga listahan sa gitawag konohay ug peligrosong mga kulto.

Ang Pransiya maoy usa ka nasod nga mapasigarbohon sa tradisyon niini sa pagkamatugoton ug sa pagkabulag sa relihiyon ug sa Estado. Kini mapasigarbohong nagpahayag sa kaugalingon ingong yuta sa “Kagawasan, Kasamahan, Panag-igsoonay.” Bisan pa niana, sumala sa librong Freedom of Religion and Belief—A World Report, “ang usa ka kampanya sa edukasyon diha sa mga tunghaan nga nagdasig sa pagsalikway sa bag-ong relihiyosong mga kalihokan” girekomendar sa maong nasod. Apan, daghang tawo ang naghunahuna nga kining matanga sa kalihokan nagpameligro sa relihiyosong kagawasan. Sa unsang paagi?

Mga Hulga sa Relihiyosong Kagawasan

Ang tinuod nga relihiyosong kagawasan molungtad lamang sa dihang ang tanang relihiyosong pundok nga nagtahod ug nagtuman sa balaod hatagan ug managsamang pagtagad sa Estado. Dili na ingon niini ang kaso kon ang Estado dili-makataronganong maghukom kon unsa taliwala sa relihiyosong mga grupo ang dili relihiyon, sa ingon naghikaw niana sa mga kaayohan nga ginahatag sa Estado ngadto sa mga relihiyon. “Ang hinungdanon kaayong ideya sa relihiyosong kagawasan walay bili kon angkonon sa estado ang katungod sa pag-uyon sa mga relihiyon sa paagi nga kini nanghatag ug mga lisensiya ngadto sa mga drayber,” matod pa sa magasing Time sa 1997. Usa ka korte sa apelasyon sa Pransiya di pa dugayng miingon nga ang pagbuhat niana “motultol, sa tinuyo o dili tinuyo, ngadto sa totalitarianismo.”

Ang sukaranang mga kagawasan ginahulga usab kon monopoliyahon sa usa ka pundok ang palaumagian sa balita. Ikasubo, nagauswag kini nga kaso sa daghang nasod. Pananglitan, sa paningkamot nga matino kon unsay husto sa relihiyosong paagi, ang batok-kulto nga mga organisasyon naghimo sa ilang kaugalingon nga mga tigdemanda, huwes, ug hurado ug unya misulay sa pagpatuman sa ilang mapihigong panglantaw ngadto sa publiko pinaagi sa palaumagian sa balita. Apan, matod pa sa Pranses nga mantalaang Le Monde, sa pagbuhat niana, kining mga organisasyona usahay nagpakita sa “samang sektaryanismo nga mao untay ilang sumpoon ug nagpameligro nga mopatungha ug kahimtang diin ginalutos ang mga tawong lahi ug opinyon.” Ang mantalaan nangutana: “Dili ba ang pagsaway sa katilingban sa minoriyang mga pundok . . . naghulga sa kinaiyanhong mga kagawasan?” Si Martin Kriele, nga gikutlo diha sa Zeitschrift für Religionspsychologie (Magasin Alang sa Sikolohiya sa Relihiyon), nag-ingon: “Ang paglutos sa mga sekta naghatag ug dugang hinungdan sa kabalaka kay sa kadaghanang ‘gitawag nga mga sekta ug buangon nga mga grupo.’ Sa yanong pagkasulti: Ang mga lungsoranon nga dili molapas sa balaod kinahanglang dili hilabtan. Ang relihiyon ug ideolohiya kinahanglang gawasnon ug magpabiling gawasnon, didto usab sa Alemanya.” Tagdon nato ang usa ka pananglitan.

“Modelong mga Lungsoranon” —Ginganlag “Peligroso”

Unsang relihiyosong pundok ang gikaingon nga “labing peligroso sa tanang sekta” sa opinyon sa Katolikong mga awtoridad nga gikutlo sa popular nga mantalaang ABC sa Espanya? Matingala ka sa pagkahibalo nga ang ABC naghisgot bahin sa mga Saksi ni Jehova. Ang mga akusasyon ba nga gihimo batok kanila dunay dili-mapihigon, dili-madapigdapigong pasikaranan? Matikdi ang mosunod nga mga pahayag gikan sa ubang mga tinubdan:

“Ang mga Saksi nagtudlo sa mga tawo nga matinud-anong magbayad sa ilang mga buhis, dili makigbahin sa mga gubat o sa mga pagpangandam alang sa gubat, dili mangawat ug, sa katibuk-an, sa pagsunod sa usa ka estilo sa pagkinabuhi nga kon kini sagopon sa uban motultol sa mga kauswagan sa panimuyo sa mga lungsoranon.”—Sergio Albesano, Talento, Nobyembre-Disyembre 1996.

“Kasukwahi sa mga pasumbingay nga gipakaylap sa pipila ka okasyon, [ang mga Saksi ni Jehova] sa akong hunahuna wala maghatag ug kinagamyang kapeligrohan sa mga institusyon sa Estado. Sila maoy mga lungsoranon nga mahigugmaon sa kalinaw, matanlagon, ug matinahuron sa mga awtoridad.”—Usa ka Belgianong diputado sa parliamentaryo.

“Ang mga Saksi ni Jehova pormal nga giila ingong labing matinud-anong mga tawo sa Pederal nga Republika.”—Alemang mantalaan nga Sindelfinger Zeitung.

“Mahimo nimong isipon [ang mga Saksi ni Jehova] ingong modelong mga lungsoranon. Makugihon silang nagbayad ug mga buhis, nag-atiman sa mga masakiton, nakigbisog sa iliterasiya.”—Mantalaan sa T.B. nga San Francisco Examiner.

“Ang mga Saksi ni Jehova nakasinati ug mas dakong kalamposan kay sa mga membro sa ubang mga denominasyon sa paghupot ug lig-ong mga kaminyoon.”—American Ethnologist.

“Ang mga Saksi ni Jehova nalakip sa labing matul-id ug makugihon sa mga lungsoranon sa Aprikanhong kanasoran.”—Dr. Bryan Wilson, Oxford University.

“Ang mga membro sa maong tinuohan nakaamot ug dako latas sa mga dekada ngadto sa pagpasangkad sa kagawasan sa tanlag.”—Nat Hentoff, Free Speech for Me—But Not for Thee.

“Sila . . . nakahimo ug tinong amot ngadto sa pagtipig sa pipila sa labing bililhong mga butang sa atong demokrasya.”—Propesor C. S. Braden, These Also Believe.

Sumala sa gipakita sa mga kinutlo sa ibabaw, ang mga Saksi ni Jehova giila sa tibuok kalibotan ingong sulondang mga lungsoranon. Dugang pa, sila ilado sa ilang libreng buluhaton nga edukasyon sa Bibliya ug sa pagpasiugda sa mga prinsipyo sa pamilya. Ang ilang mga klase sa literasiya nakatabang sa gatosan ka libo, samtang ang ilang makitawhanong mga buhat latas sa mga dekada nakatabang sa linibo, ilabina sa Aprika.

Ang Kahinungdanon sa Pagkadili-Madapigdapigon

Ang katilingban natugob sa walay-prinsipyong mga tawo nga nangita ug inosenteng mga biktima. Ingong resulta, duna gayoy panginahanglan nga magmabinantayon may kalabotan sa mga pangangkon bahin sa relihiyon. Apan dili ba madapigdapigon ug mapasiugdahon sa relihiyosong kagawasan kon ang pipila ka magsusulat, inay mangonsulta sa dili-madapigdapigong mga eksperto, magsalig sa impormasyon gikan sa mga iglesya nga nagtan-aw nga ang ilang gidaghanon nag-us-os o gikan sa batok-sektang mga organisasyon kansang pagkadili-madapigdapigon kaduhaduhaan? Ang mantalaan nga nagtawag sa mga Saksi ni Jehova nga “labing peligroso sa tanang sekta” miangkon, pananglitan, nga ang mga paghubit niini naggikan sa “mga eksperto sa [Katolikong] Iglesya.” Dugang pa, usa ka magasing Pranses nag-ingon nga ang kadaghanan sa mga artikulo nga naghisgot sa gikaingong mga sekta naggikan sa batok-sektang mga organisasyon. Sa paminaw nimo kini ba ang labing di-mapihigong paagi sa pagkuha ug dili-madapigdapigong impormasyon?

Ang internasyonal nga mga korte ug mga organisasyon nga interesado sa sukaranang tawhanong mga katungod, sama sa HK, nag-ingon nga “ang kalainan tali sa relihiyon ug sekta artipisyal ra kaayo nga dili madawat.” Nan nganong ang uban nagpadayon sa paggamit sa matamayong pulong nga “sekta”? Kini maoy dugang pamatuod nga ginahulga ang relihiyosong kagawasan. Nan, sa unsang paagi kining kinaiyanhong kagawasan mapanalipdan?

[Kahon/Mga hulagway sa panid 8]

Mga Tigdepensa sa Relihiyosong Kagawasan

Ang tatawng mga hangyo alang sa relihiyosong kagawasan mitungha gumikan sa dakong pagpamatay diha sa relihiyosong panag-away sa Uropa sa ika-16 nga siglo. Kini nga mga hangyo may kalabotan gihapon sa panaghisgot sa relihiyosong kagawasan.

Sébastien Chateillon (1515-63): “Unsay erehes? Wala akoy laing nakaplagan gawas lang nga atong giisip nga mga erehes kadtong tanan nga dili mouyon sa atong opinyon. . . . Kon niining siyudara o rehiyona ikaw giisip nga tinuod nga magtutuo, sa lain ikaw isipon nga usa ka erehes.” Bantogang maghuhubad sa Pranses nga Bibliya ug aktibong tigpanalipod sa pagkamatugoton, si Chateillon naghisgot bahin sa usa sa yawing mga elemento diha sa lantugi bahin sa relihiyosong kagawasan: Kinsa ang magtino kon kinsay erehes?

Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-90): “Atong mabasa nga sa nangagi . . . bisan si Kristo mismo sa Jerusalem ug unya ang daghang martir sa Uropa . . . nagtugaw [sa katilingban] pinaagi sa ilang mga pulong sa kamatuoran. . . . Ang kahulogan sa pulong nga ‘nagtugaw’ kinahanglang tinoon sa tukma ug tin-aw nga paagi.” Si Coornhert nangatarongan nga ang kalainan sa relihiyon kinahanglang dili ipakasama sa pagtugaw sa kahusay sa publiko. Siya nangutana: Kadto bang mainampingong nagtuman ug nagtahod sa balaod tinuod nga usa ka hulga sa kahusay sa publiko?

Pierre de Belloy (1540-1611): Maoy “kawalay-alamag ang pagtuo nga ang pagkadaiya sa relihiyon magpahinabo ug magpalambo ug kagubot diha sa Estado.” Si Belloy, usa ka Pranses nga abogado nga nagsulat panahon sa mga Gubat sa Relihiyon (1562-98), nangatarongan nga ang pagkaharmonya sa Estado wala ipasikad sa pagkapareho ug relihiyon gawas, siyempre, kon ang gobyerno mopasignunot sa relihiyosong mga pagpit-os.

Thomas Helwys (mga 1550–mga 1616): “Kon ang iyang [iya sa hari] katawhan masinugtanon ug matinumanong magpasakop sa tanang balaod sa tawo, wala na siyay pangayoon pa kanila.” Si Helwys, usa sa mga magtutukod sa English Baptists, misulat pabor sa panagbulag sa Iglesya ug Estado, nga nag-awhag sa hari sa paghatag ug relihiyosong kagawasan ngadto sa tanang iglesya ug mga sekta ug magmakontento sa sibil nga gahom ibabaw sa katawhan ug mga kabtangan. Ang iyang mga sinulat nagpasiugda ug usa ka bag-ong pangutana: Sa unsang gilapdon nga kontrolahon sa Estado ang espirituwal nga mga butang?

Wala-magpailang magsusulat (1564): “Aron ipaila ang kagawasan sa tanlag, dili pa igo ang pagtugot sa usa ka indibiduwal sa paglikay sa pagtuman sa usa ka relihiyon nga wala niya uyoni kon, sa mao gihapong katarongan, wala niya itugot ang gawasnong pagtuman sa usa nga iyang giuyonan.”

[Mga Hulagway]

Tertullian

Chateillon

De Belloy

[Credit Line]

Tanang hulagway: © Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris