Kapalaran ba o Yanong Sulagma?
ANG kapalaran naghunos sa mga kinabuhi sa daghan ug nagluwas sa uban,” pahayag sa International Herald Tribune. Sa miaging tuig, ang mga pag-atake sa terorista sa Amerikanhong mga embahada sa Kenya ug Tanzania mipatay ug halos 200 ka tawo ug nakaangol sa ginatos. Bisan pa niana, “ang paniempo nakapanalipod sa labing senyor nga mga diplomat sa embahada,” miingon ang mantalaan.
Sila naluwas tungod kay nagtambong sila sa usa ka tigom diha sa usa ka dapit sa tinukod nga halayo sa gipabuthan. Apan ang usa ka hataas nga opisyal sa embahada, kinsa kasagarang tigtambong apan wala motambong, didto niadto sa usa ka dapit nga duol sa gipabuthan ug namatay.
“Ang kapalaran nagmapintason usab kang Arlene Kirk,” pahayag sa mantalaan. Sa pag-uli sa Kenya gikan sa bakasyon, si Arlene miboluntaryo nga isurender ang iyang lingkoranan sa nasobrahag-pasahero nga biyahe. Ugaling, ang ubang mga pasahero nakauna niya sa pagboluntaryo sa ilang mga lingkoranan, mao nga nakasakay siya sa ayroplano. Ingong resulta, siya mibalik sa trabaho sa embahada sa adlaw sa pagbomba ug namatay.
Ang tawo sinati na sa katalagman. Bisan pa niana, ang pagpatin-aw kon nganong may trahedya dili gayod sayon. Sa kanunay, sa mga aksidente ug mga katalagman sa tibuok kalibotan, ang pipila mamatay samtang ang uban maluwas. Apan, dili lamang sa mga panahon sa katalagman nga ang uban matingala, ‘Nganong ako pa?’ Bisan pa kon bahin sa maayong mga butang sa kinabuhi, ang uban daw mas maayog mga kahigayonan kay sa uban. Bisan pag alang sa daghan ang kinabuhi maoy kanunayng pakigbisog, alang sa uban ang mga butang daw daling mosangpot sa ilang kaayohan. Busa, mahimong mangutana ka, ‘Tungod ba kini kay ang tanan naplano na? Gimbut-an ba sa kapalaran ang akong kinabuhi?’
Pagpangitag mga Katin-awan
Mga 3,000 ka tuig kanhi, usa ka maalamong hari nakapaniid sa wa-damhang mga panghitabo alirong niya. Mihatag siya sa mosunod nga katin-awan niining mga panghitaboa: “Ang panahon ug ang wala damhang panghitabo modangat kanilang tanan.” (Ecclesiastes 9:11) Usahay ang wa-damha mahitabo. Wala gayoy paagi sa pagtagna niana. Ang tagsaong mga panghitabo, maayo ug daotan, kasagarang mosangko nga butang maylabot sa pagpaniempo.
Bisan pa niana, basin ikaw samag pagtuo niadtong si kinsa inay ipatin-aw ang mga butang ingong bunga sa sulagma magsabot sa laing gahom nga nagalihok—ang kapalaran. Ang pagtuo sa kapalaran o tinong dulnganan maoy usa sa labing karaan ug labing kaylap sa relihiyosong mga tinuohan. Si Propesor François Jouan, direktor sa Sentro sa Mitolohikanhong Panukiduki sa Unibersidad sa Paris, nag-ingon: “Wala ing panahon o sibilisasyon nga wala magtuo sa usa ka balaang magbubuot sa tinong mga dulnganan . . . nga magpatin-aw sa tanan nga dili ikapatin-aw sa atong kinabuhi.” Kanay hinungdang kasagaran ang pagkadungog nga ang mga tawo moingon: “Dili pa niya panahon nga mamatay” o, “Kanay iyang signos.” Apan unsa ba ang kapalaran?
Pagbatbat sa Kapalaran
Ang Ingles nga pulong “fate” o kapalaran nagagikan sa Latin nga fatum, nga nagkahulogang “matagnaong deklarasyon, usa ka orakulo, usa ka balaang gimbut-an.” Bisag usahay ang way-tunong nga puwersa gihunahunang maoy magtino sa umaabot diha sa di-kalikayan ug di-ikapatin-awng paagi, kasagaran, kining puwersaha gituohan nga maoy usa ka diyos.
Ang historyano sa relihiyon nga si Helmer Ringgren nagsaysay: “Usa ka kinahanglanong elemento sa relihiyosong tinamdan mao ang pagbating ang dulnganan sa tawo dili way-kahulogan o sulagma lamang, apan ang hinungdan niini anaa sa usa ka puwersa nga niana atong ikapasangil ang kabubut-on ug tuyo.” Bisan pag kasagarang giisip nga posible ang usa ka sukod sa pagbalda, daghang tawo ang nakasabot nga ang mga tawo maoy way-gahom nga mga paon sa usa ka dula sa dama nga dili nila makontrolar. Sa ingon ilang ‘masugata ang ilang kapalaran.’
Dugay nang gipakigbisogan sa mga teologo ug mga pilosopo ang pagpatin-aw sa kapalaran. Ang The Encyclopedia of Religion nag-ingon: “Ang ideya bahin sa kapalaran, sa bisan unsang inusab nga matang, pinulongan, o diwa, sa kanunay naghawid sa lintunganayng elemento sa misteryo.” Ang way-bugtong elemento nga nagtagik sa nagkadaiyang mga ideya, hinunoa, mao ang ideya nga may usa ka hataas nga gahom nga nagabuot ug nagatultol sa mga kahikayan sa tawo. Kining puwersaha giisip nga mag-umol sa mga kinabuhi sa mga tawo ug mga nasod nga abante, nga maghimo sa umaabot nga dili kalikayan sama ra sa kagahapon.
Usa ka Nagatinong Butang
Mohatag bag kalainan kon nagtuo ka sa kapalaran? “Ang mga sirkumstansiya sa mga kinabuhi sa mga tawo dakog mahimo sa pagtino sa ilang tinamdan, apan, sa balit-ad, ang ilang tinamdan dakog mahimo sa pagtino sa ilang mga sirkumstansiya,” misulat ang Ingles nga pilosopong si Bertrand Russell.
Sa pagkatinuod, ang pagtuo sa kapalaran—kon aduna man o wala ang maong butang—mahimong magtino sa atong panggawi. Kay nagtuong mao ang kabubut-on sa mga diyos, daghan ang magdawat na lamang sa ilang situwasyon—bisag unsa ka di-makataronganon o malupigon—nga daw kana maoy ilang dili-mausob nga bahin sa kinabuhi. Busa, ang pagtuo sa kapalaran magdaot sa pagtuo sa personal nga kaakohan.
Sa laing bahin, ang pagtuo sa tinong dulnganan nagtukmod sa uban sa sukwahing direksiyon. Pananglit, gisubay sa mga historyano ang pagtubo sa kapitalismo ug ang industriyal nga rebolusyon ngadto sa ubay-ubayng mga hinungdan. Lakip kanila mao ang pagtuo sa predestinasyon. Ang pipila ka Protestanteng mga relihiyon nagtudlo nga ang Diyos nagtudlo daan sa mga tawo alang sa kaluwasan. Ang Alemang sosyologong si Max Weber nag-ingon: “Ang pangutana, Usa ba ako sa napili? sa madugay o madali motungha alang sa matag magtutuo.” Ang tagsatagsa ka tawo nagtinguha sa pagsusi kon sila nakabaton sa panalangin sa Diyos ug busa natudlo daan alang sa kaluwasan. Si Weber miergo nga ilang gibuhat kini pinaagi sa ilang “kalibotanong kalihokan.” Ang kalamposan sa negosyo ug pagtigom sa bahandi gisabot ingong mga ilhanan sa pabor sa Diyos.
Ang pagtuo sa kapalaran moduso sa pipila sa hinobrang lihok. Sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang naghikog nga mga pilotong Hapones nagtuo sa kamikaze, o “balaang hangin.” Ang ideya nga ang mga diyos adunay katuyoan ug posible nga makadulag usa ka bahin diha niana nakadugang ug relihiyosong mga kahulogan sa usa ka mangilngig nga kamatayon. Sa miaging dekada, ang naghikog nga mga bombardero sa Tungang Sidlakan kasagarang nahimong mga pangunang ulohan tungod sa ilang makalilisang nga mga pag-atake. Ang pagtuo sa kapalaran dakog bahin niining “mahikogong mga pag-atake nga gidasig sa relihiyon,” miingon ang usa ka ensiklopedia.
Apan nganong kaylap kaayo ang pagtuo sa kapalaran? Ang daklit nga pagsusi sa sinugdanan niini mohatag sa tubag.