Pagpaniid sa Kalibotan

Selibasiya—Ngano?

“Ang panagbangi mahitungod sa selibasiya sa Iglesya Katolika mao ang usa sa kinadak-ang mga problema sa kaparian,” nagtaho ang magasing Veja. “Sa 1970, 10,000 ka pari ang gilista nga mihawa sa ilang posisyon aron magminyo. Karon, dunay 120,000—12 na ka pilo nianang gidaghanona. Sa Brazil, ang gidaghanon sa mga pari nga nakahimo niining desisyona miuswag ug 20 ka pilo sa samang panahon.” Bisan pag ang ilang rason walay pasikaranan diha sa Kasulatan, ang mga lider sa simbahan sa Romano Katolisismo nagdepensa sa buhat sa selibasiya pinaagi sa pag-ingon nga nagtugot kini sa pari sa “paghatag ug dugang atensiyon sa Diyos” ug sa pagsentro sa pagtagad diha sa iyang buluhaton. “Apan ang tinuod nga rason nga nagpalig-on sa selibasiya maoy ordinaryo kaayo,” nag-ingon ang Veja. “Ang ideya mitungha sa Edad Medya aron sa pagtipig sa materyal nga kabilin sa simbahan, nga magpugong sa mga kaliwat sa pagkuhag yuta ug ubang mga kabtangan.”

Pagpatay Pinaagig Pagpamaling

“Kada tuig, usa ka luna sa salog sa dagat sa kalibotan nga mas dako pa sa Canada ang ginabaling,” nag-ingon ang taho diha sa The Globe and Mail. “Sa pagpamaling ug pagpamukot, guyoron ang dagkong mga pukot latas sa salog sa dagat, nga way-piling nagpatay sa isda ug mga mananap nga nagpuyo sa salog sa dagat nga hinungdanon alang sa food chain sa kadagatan. Daghang espisyeng dili gustong sikopon sa mga mangingisda ang masikop usab diha sa mga pukot ug mamatay.” Ang mga tigdukiduki nagbanabana nga “sa matag pasayan nga masikop pinaagig pagpamaling, 10 o kapin pang gagmayng mga palad o semilya sa bakalaw ang masikop diha sa mga pukot ug mamatay.” Sa mga dapit diin ang salog sa dagat ginabaling, ang mga espongha sa dagat, amahong, ug mga crustacean halos nangawala na tanan, matod sa taho. Ang propesor sa oceanography sa University of Maine nga si Les Watling nagpatin-aw: “Bisan ang tawong dili biologo sa kinabuhing dagatnon makasabot nga kining mga paagiha sa pagpangisda makadaot kaayo sa mga mananap sa dagat. Mao kini ang kinagrabehang kadaot sa dagat nga nahimo sa tawo.” Nagtandi sa maong pagkadaot ngadto sa pagpuril sa kalasangan diha sa mamala, ang mga biologo nagsugyot nga kinahanglang igahin ang pipila ka luna ingong mga reserbasyon sa dagat.

Mga Kemikal Diha sa mga Dulaan

“Usa ka grupo sa mga kemikal nga kasagarang gigamit sa pagpahumok sa mga dulaan sa mga bata halos 20 ka pilo nga mas peligroso kay sa gihunahuna kanhi,” nagtaho ang The Independent, usa ka mantalaan sa London. Ang panukiduki sa Netherlands nagpakita nga ang phthalates—mga pangpahumok sa gahing mga plastik, sama sa polyvinyl chloride—makita diha sa mga dulaang paakpaakon sa mga batang nagngipon ug ubang mga dulaang paakpaakon sa mga bata ug nga kining maong mga kemikal daling mosagol sa laway. Ang mga pagsusi nagpadayag nga ang taas nga dosis sa duha ka naandang phthalates “makakanser sa atay ug rinyon, ug makapakupos sa itlog.” Ang mga bata ilabinang mameligro tungod kay ang ilang “gaan nga timbang, nagatubo pa nga mga bahin sa lawas ug mahimong dugay nga pagkaladlad naghimo kanilang medyo mas sensitibo sa mga kemikal,” nag-ingon ang artikulo. Si Propesor James Bridges, usa ka Britanikong siyentipiko nga nagsusi sa problema para sa European Commission, nagpahayag ug kabalaka ilabina sa “mga bata nga gibutang sa mga institusyon, pananglitan diha sa sentro sa day-care o ospital nga menos ang pagkadumala, sanglit sila mokiling sa pagpaakpaak sa mga dulaan tungod kay sila wala nay laing himoon.” Unom na ka nasod ang nagdili sa paggamit sa mga kemikal diha sa mga dulaan, ug upat pa ang hapit nang mohimo niini.

Mga Parokya nga Walay mga Pari

Daghang Katolikong mga parokya sa Italya—3,800, sa eksakto—walay permanenteng kura paroko, nag-ingon ang usa ka surbi nga gihimo sa Pastoral Orientation Center sa simbahan. Ug kini dili lamang kay mga parokya sa banika o nahilit nga mga lugar. Sumala sa mantalaang La Repubblica, “sagad nga walay ‘permanenteng kura paroko’ bisan sa kasarangan-ug-gidak-ong mga sentro sa siyudad (nga dunay tali sa usa ug tulo ka libong pumoluyo).” Aron madismular ang kakulang, ang mga grupo sa mga parokya kasagarang gisalig sa usa ka tinudlo o sa usa ka grupo sa mga pari. “Apan, niining paagiha,” nagpatin-aw ang mantalaan, “mawala na ang direkta ug adlaw-adlaw nga pakiglabot sa kura paroko sa iyang mga parokyano, ug . . . ang mga pari mapugos sa pagdalidalig biyahe, gikan sa usa ka dapit ngadto sa lain.” Ang kakulang giatubang sa lainlaing mga paagi. Ang dagkong mga siyudad sama sa Roma nagrekluta ug langyawng mga pari. Labing menos duha ka Italyanhong mga parokya ang giasayn ngadto sa mga layko, nga dili makadumalag Misa ug makahatag lamang ug Kalawat o makahimog mga pagbunyag sa dinaliang mga kahimtang.

Nagauswag nga mga Pagkabangkarota

“Ang Amerika anaa taliwala sa krisis sa pagkabangkarota,” nag-ingon ang senador sa T.B. nga si Charles Grassley. Sukad nga gilatid ang mga balaod sa pagkabangkarota sa T.B. usa ka siglo kanhi, mga 20 ka milyon nang Amerikano ang opisyal nga mideklarar ug personal nga pagkabangkarota, ug kapin sa katunga niini ang naghimo sa ingon sukad sa 1985. Pagka-tungatunga sa 1998, ang pagdeklarar ug pagkabangkarota misangko sa kinalabwang rekord nga 1.42 ka milyon sa naunang 12 ka bulan. Nganong nagauswag ang gidaghanon? Sumala sa tsirman sa U.S. Federal Reserve nga si Alan Greenspan, ang talagsaong pag-uswag sa mga pagkabangkarota ikapasangil sa bahin ngadto sa mga kausaban “sa tinamdan mahitungod sa kaulawan nga nalangkit sa isyu sa pagkabangkarota.” Ang laing hinungdan gikaingon nga mao “ang pag-usbaw sa kaylap nga paggamit sa mga pautang ug mga kredit kard nga tungod niana ang mga pumapalit naanad na nga dunay nagkadaghang personal nga utang,” nag-ingon ang The Wall Street Journal.

Besti nga Dili Manimaho?

“Sulod na sa duha ka tuig karon, ang mga propesyonal sa pagsusig mga panapton nakaamgo sa kahinungdanon sa bioactive nga panapton, nga gihinganlan sa lainlaing paagi ingong batok-bakterya . . . o batok-baho,” nag-ingon ang Pranses nga mantalaang Le Monde. Nagkadaghan ang gustong mopalit sa batok-bakteryang panapton. Bisan tuod kining maong materyales sa panguna gigamit ingong hapin sa mga higdaan, ginagamit na usab kini karon sa paghimog mga medyas ug mga sapot pang-ilalom. Apan, dili tanan ang maikagon kaayong mogamit ug panapton nga dunay mga phenol ug bug-at nga mga substansiyang mag-usab sa paagi sa pag-obra sa bakterya, tungod kay daghang bakterya ang mapuslanon sa mga tawo. “Aron makaobra sa hustong paagi, gikinahanglan sa atong panit ang tanan nga makaayong bakterya niini,” nag-ingon ang Le Monde. “Kinahanglang ilhon ug atubangon sa mga tiggama sa batok-bakteryang mga panapton ang usa ka makalibog gayod nga kahimtang”—kon unsaon pagkontrolar ang pagtubo sa makadaot nga bakterya nga dili patyon ang bakteryang gikinahanglan sa pagsumpo sa impeksiyon.

Dugang mga Kabalaka Bahin sa Tubig

“Dili lamang daghag pamatay sa insekto ang atong imnonon nga tubig, kondili daw daghan usab kinig mga droga karon,” nag-ingon ang New Scientist. Ang mga droga naggikan sa daghang tinubdan. Ang wala kinahanglanang mga tambal usahay idespatsar pinaagi sa pagplas diha sa inodoro. Dugang pa, ang mga droga mapagawas pinaagi sa ihi. “Tali sa 30 ug 90 porsiyento sa dosis sa kadaghanang antibiotiko nga gidapat ngadto sa mga tawo ug mga kahayopan ipagawas pinaagi sa ihi,” nag-ingon si Bent Halling-Sorensen, sa Royal Danish School of Pharmacy. Naandan nang gamiton sa mga mag-uuma ang ihi ug kinalibang sa hayop diha sa ilang mga uma. Sa dihang ang mga droga anaa na sa kalikopan, kini mahimong anaa sa orihinal nga dagway niini, o sanglit nausab tungod kay miagi sa lawas sa tawo, kini mahimong anaa sa dagway nga mas daling mosagol sa ubang kemikal o makahilo kay sa orihinal ug usa nga sagad mas daling matunaw sa tubig. “Ang mga droga maoy usa sa pipila ka grupo sa mga kemikal diha sa tubig nga wala nato bantayi,” nag-ingon si Steve Killeen, sa Environment Agency sa Britanya.

Nagadaghang Populasyon Sulod sa Prisohan sa T.B.

“Ang gidaghanon sa mga tawong mapriso sa Amerika dili na karon matupngan diha sa bisan unsang demokratikanhong gobyerno, ug mas daghan pa gani kay sa gisulayan sukad sa kadaghanang diniktador nga mga gobyerno,” nag-ingon ang The Economist. “Sa miaging tuig usa sa matag 150 ka pumoluyo [sa T.B.] (lakip sa mga bata) ang napriso.” Ang gidaghanon sa mapriso maoy 20 ka pilo kay sa Hapon, 6 ka pilo kay sa Canada, ug gikan sa 5 hangtod sa 10 ka pilo kay sa mga nasod sa Kasadpang Uropa. Ang gidaghanon sa piniriso sa Tinipong Bansa miupat ka pilo sukad 1980. Kapin sa 400,000 niadtong napriso karon maoy tungod sa mga sala may kalabotan sa droga, apan ang gidaghanon sa mga tawong nag-abusog mga droga nagpabiling wala mausab sukad sa 1988. Nangutana ang The Economist: “Kon ang prisohan epektibo ba o dili ingong instrumento sa pagpukgo sa krimen, hangtod kanus-a nga makasarang ang Amerika sa pagmentinar sa sistema sa masubsob nga pagpriso?”

Pagpustahanay Bahin sa Armagedon

Kada semana daghang tawo sa Britanya ang “magpustahanay bahin sa Armagedon,” nagtaho ang The Guardian. Gipadayag sa usa ka surbi sa 1,001 ka hamtong nga 33 porsiyento ang naghunahuna nga ang kataposan sa kalibotan moabot ingong resulta sa gubat sa kalibotan, samtang 26 porsiyento naghunahuna nga ang kataposan ipahinabo pinaagi sa pag-init sa kalibotan. Ang uban nagbanabana nga ang pagkabangga sa usa ka asteroid mao unya ang hinungdan. Sa pagkatinuod, 59 porsiyento niadtong gisurbi “naghunahuna nga sila dunay mas dakong purohan nga makasinati sa kataposan sa kalibotan kay sa pagdaog sa Nasodnong Loteriya,” nag-ingon ang The Guardian. Nganong may ingon niini nga pangagpas bahin sa Armagedon? Ang mga tawo “hayan naimpluwensiyahan sa Milenyo ug sa atmospera sa kalaglagan nga naglibot niini,” nagkomento ang mantalaan.