Sa Dihang Dili Lang mga Mapa ang Gikinahanglan—Ang Katingalahang “Global Positioning System”
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA
ANG nawong sa batan-ong magbabaktas napunog singot gumikan sa iyang pagbaktas niadtong mainit nga adlaw. Ang iyang mga abaga gilihok aron magaan ang gibaba niyang bug-at nga kargahanan nga punog mga pagkaon nga gikinahanglan aron mabuhi. Siya maampingong mibukhad ug misusi sa iyang mapa sa magbabaktas, apan, sa iyang kahigawad, daw wala siya masinati sa palibot. Sa wala madugay, ang nawad-ag paglaom nga pagbati sa kabalisa natandog sa iyang kahiladman. “Ayawg ingna nga nasalaag ako,” siya miagumod.
Apan sa kalit ang iyang dagway misanag. Nga mikuot sa iyang gibaba nga kargahanan, iyang gihulbot ang usa ka instrumento diha sa usa ka manalipod nga kaha ug gipasulod ang pila ka kasayoran. Sa pila ka gutlo siya misugod pagpahiyom. Karon, dali niyang gipaigoigo ang iyang kargahanan ug mipadayon uban ang pagsalig sa usa nga eksaktong nahibalo kon asa siya nagpadulong.
Nganong ang maong magbabaktas nakahimo sa pagkaplag ug solusyon sa daw way-paglaom nga kahimtang sa dali kaayo ug sayon nga paagi? Kay iyang gigamit ang talagsaong kasangkapan nga makatabang sa pagluwas sa kinabuhi nga nailhang Global Positioning System (GPS). Kadto nakapaarang niya sa pagkahibalo sa eksakto kon diin siya ug nagpakita kaniya kon asa mopaingon. Unsa ba gayod kining makapahinganghang sistema, ang GPS?
Ang bug-os nga ngalan mao ang Navstar Global Positioning System. Ang Navstar maoy pinamubo sa Navigation Satellite Time and Ranging System. Ang GPS unang nagama alang sa militaryo sa T.B., apan karon mabatonan nga gamiton ni bisan kinsa sa bisan diin sa kalibotan. Ang unang satelayt nga gikinahanglan aron molihok ang GPS gilansad sa 1978. Karon, ang kompletong sistema nagagamit ug 21 ka Navstar nga mga satelayt dugang pa sa 3 ka aktibong anaa-sa-orbitong mga reserba. Kini sila gipadala ngadto sa 20,196-nautical-metros nga mga orbito, ug matag orbito gikiling sa 55 grado maylabot sa ekuwador. Sa maong kahikayan labing menos upat ka satelayt ang anaa sa tanang panahon gikan sa bisan haing dapit sa nawong sa yuta.
Bililhon ang Tipik-sa-Segundo nga Paniempo
Ang mga satelayt mopasag mga balodbalod sa radyo sa tino, nasayrang mga oras, ug pinaagi sa pagsukod sa eksaktong oras sa pag-abot sa usa ka balodbalod, ang tigdawat sa Navstar makatino sa distansiya ngadto sa satelayt. Dangtag mga usa ka onse parte sa segundo ang panaw sa balodbalod paingon sa yuta. Dayon imultiplikar sa tigdawat ang maong numero sa katulinon sa kahayag, nga maghatag sa distansiya ngadto sa satelayt uban ang katingalahang katukma. Bisan pa niana, ang pagsukod sa oras kinahanglang eksakto tungod kay ang diperensiyang ingon ka gamay sa usa ka milyong parte sa segundo mosangpot sa sayop nga mga 300 metros!
Sa unsang paagi ang maong di-katuohan nga tukmang oras mahuptan? Makab-ot kini pinaagi sa paggamit ug komplikadong atomikong mga orasan sulod sa mga satelayt. Sa iyang librong The Navstar Global Positioning System, ang awtor nga si Tom Logsdon nagsaysay: “Ang Block II nga mga satelayt . . . nagdalag upat ka tukma kaayong mga orasan—duha ka cesium atomikong mga orasan ug duha ka rubidium atomikong mga orasan. Ang maong mga orasan kasaligan ug tukma kaayo nga kana sila mawad-an o madugangan lamag mga usa ka segundo matag 160,000 ka tuig”!
Sa aktuwal nga pagpadapat, ang usa ka tigdawat, sama sa usang gigamit sa atong magbabaktas nga gihubit sa sinugdan, mopunit ug mga senyal gikan sa upat o labaw pang mga satelayt ug magkalkular sa distansiya ngadto sa matag usa kanila. Dayon ang mga distansiya gamiton sa pagtino sa presenteng latitude, longitude, ug altitude sa mabitbit nga tigdawat. Dayon ang resulta ipasundayag sa GPS nga tigdawat. Labing menos upat ka satelayt ang gikinahanglan alang sa tukmang posisyon. Ang mabitbit nga tigdawat maoy gaan ug barato ug susama sa gidak-on ug bili sa usa ka mabitbit nga telepono.
Maayo pa kay sa Naandang mga Mapa?
Ang mga tigdawat sa GPS magpaila dili lang sa eksaktong nahimutangan sa tigdawat apan, kon isulod sa husto ang mga detalye bahin sa gitinguhang destinasyon, sa direksiyon usab nga subayon. Busa sa maong bahin, ang mga instrumentong sama sa GPS maayo pa kay sa labing tukmang naandang mga mapa. Pananglitan: Sa dihang magpatultol sa imong adtoan nga mogamit ug mapa, ikaw malangan tungod sa mausob nga mga butang nga makapalisod sa paggamit ug mapa sama sa habog nga mga kahoy o bisan sa dasok nga mga tanom. Ang way-timailhang dapit (ilabina ang kadagatan ug mga desyerto), kangitngitan, ug gabon maoy pipila lang sa ubang mga butang nga makahimo sa pagbasag mapa nga lisod o bisan bug-os nga dili epektibo. Siyempre, ang tigdawat sa GPS dili magpapas sa panginahanglan sa mga mapa, apan kini epektibo kaayo kon gamiton duyog sa mga mapa ug mga tsart. Magamit kini nga mapuslanon kaayo sa paggiya sa mga barko ngadto sa gabonong mga dunggoanan ug sa pagsubay sa mga container sa karga diha sa puliking mga pantalan, ingon man alang sa daghan pang ubang komersiyal nga kagamitan.
Samtang nagpadayon ang pag-ugmad sa GPS, ang mosunod maoy pipila sa ubang mga kagamitan nga nakaplagan alang niini.
● Pagsubay sa peligrosong mga dagkong yelo.
● Pagtagna sa panahon.
● Tukmang pagtugpa sa ayroplano.
● Pagkaplag sa nalunod nga mga barko.
● Pagsubay ug pagbiyahe nga mga sistema alang sa mga kotse.
● Tukmang pagpanagtag sa abono.
Busa ang atong magbabaktas gigiyahan sa maong talagsaong sistema sa satelayt, nga mihatag ug sumada sa iyang eksaktong posisyon ug mihatag ug tukmang impormasyon sa dihang labing gikinahanglan. Dugang pa, siya gihatagan ug instruksiyon bahin sa hustong direksiyon nga subayon, ug siya sa kataposan nakaabot nga luwas. Oo, sa dihang siya naghunahunang nasalaag na siya, siya natabangan sa katingalahang Navstar Global Positioning System!
[Kahon/Hulagway sa panid 22]
Niadtong 1984, ang negosyante sa Oklahoma nga si Ron Frates migamit sa Global Positioning System (GPS) sa pagtabang pagkaplag sa kagun-oban sa karaang mga kabalangayan sa Maya nga natago sa baga nga kakahoyan sa lasang sa Guatemala ug Belize. Gikombinar ni Frates ang obserbasyon sa mga letrato sa Landsat ug tukmang nabigasyon sa GPS. “Nakahimo kami sa pagsubay sa gidak-on sa Mayan nga sibilisasyon sa Yucatan sa mga lima ka adlaw,” mitaho si Frates ug iyang mga kauban. “Pinaagi sa pagbuhat nga magbaktas kini dangtag labing menos usa ka gatos ka tuig.”
[Diagram/Mga hulagway sa panid 22, 23]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
KON UNSAY IPADAYAG SA GPS
Imong eksaktong nahimutangan
Longitude ug latitude gipasundayag
Ang oras ug petsa
Usa ka tigsubay nga kompas
Imong altitude
Usa ka mapa nga reperensiya
Kini mapokus paduol o palayo. Kon magdrayb, makagamit ka niini sa pagtultol kanimo sa usa ka destinasyon nga wala pa nimo maadtoi sukad
Imong posisyon
Ang usa ka kompas nga giya ug tigtudlo makagiya kanimo balik sa gigikanan ug magpadayag sa distansiyang imo pang biyaheon
Antena
Aktuwal nga gidak-on
Kahimtang sa satelayt
Kining hulagway sa langit nagpakita kon hain sa 24 ka satelayt ang “makita” sa imong tigdawat
Kusog sa senyal
Kon ang pila ka satelayt mababagan (dagtom nga bahin), ang tigdawat mogamit ug mga kapuli aron matino ang imong posisyon
[Picture Credit Line sa panid 22]
Mga globo sa mga panid 21-3: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.