Mga Mapa nga Magtagana sa Imong mga Panginahanglan

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA

ANG pagkatultol nimo sa imong adtoan diha sa dili-sinati nga nasod o siyudad maoy usa ka suliran. Una, kinahanglang mahibaloan nimo kon asa ka nahimutang. Unya, pilia ang labing maayong ruta. Sa unsang paagi nimo masayran? Gikinahanglan nimo ang usa ka mapa!

Mga Mapa​—Sukad Kanus-a, ug Ngano?

Ang paghimog mapa, o kartograpiya ingon sa pagtawag niana, adunay taas ug nagkadaiyang kasaysayan. Ang pila ka awtoridad nagsubay sa paghimo ug mga mapa 4,300 ka tuig kanhi niadtong gikulit sa kolonong mga papan sa Babilonya. Apan ang unang mga Grego maoy nagdibuho sa mga tsart nga nag-una sa modernong mga mapa. Human sa mga mapa sa karaang kalibotan nga gidibuho ni Claudius Ptolemy sa ikaduhang siglo K.P., ningmenos ang kalidad sa kartograpiya tungod sa impluwensiya sa Mangiob nga Katuigan. Ang wala-masuhid nga mga dapit mitungha ingong dominyo sa mga amamaliw ug mga higante. Ang relihiyon nag-impluwensiya pag-ayo sa mga mapa nga daghan ang naghulagway sa usa ka kalibotan nga gimandoan sa tanaman sa Eden. Ang Jerusalem ug Tungang Sidlakan nagsugod sa pagtungha sa kinaibabwan sa mga mapa sa kalibotan nga nailhan niadtong panahona.

Ang unang mga mapa sa Britanya nagbanaag usab sa impluwensiya sa iglesya. Ang usa nianang maong mapa nagdibuho sa ruta nga gisubay sa mga perigrino padulong sa relihiyosong mga halaran sa Inglaterra. Nga nagdetalye sa “Dakong Amihanang Dalan sa Perigrino,” kining mapaha nagpakita sa ruta gikan sa amihanang lungsod sa Durham ngadto sa habagatang dunggoanang baybayon sa Dover.

Ang amahan sa modernong kartograpiya mao si Gerardus Mercator (1512-94). Gidesinyo niya ang paagi sa paghimog mapa nga nabantog taliwala sa mga marinero tungod sa katukma niini, ug daghang mapa nga gidibuho sumala sa paagi ni Mercator ang makita sa modernong mga basahon sa mapa.

Alang sa mga tag-iyag yuta, ang mga mapa nahimong usa ka panalangin. Ang pagkonsulta sa tin-awng-pagkadibuho nga mga utlanan niini nakatabang sa paghusay sa legal nga mga panagbingkil. Ang kaikag sa gobyerno sa mga mapa miuswag, sanglit ang pagtasal sa buhis nagdepende sa tukmang pagrekord sa gidugayon sa pagpanag-iyag yuta.

Karong mga adlawa, ang mga mapa nagtagbaw sa adlaw-adlaw nga mga panginahanglan. Ang mga basahon sa mapa magtabang sa mga batang nagtungha sa pagsabot sa pasikaranang mga bahin sa geograpiya. Ang mga tsart makapaarang sa mga tigpaniid sa panahon sa pagpasundayag sa tin-awng paagi kon unsay atong madahom maylabot sa lakat sa panahon. Ang usa ka mapa makatabang kanato sa pagpahimulos sa labing maayo sa publikong sakyanan. Ug alang sa usa ka lingawlingaw sa pamilya, ang usa ka mapa makapakita sa labing matahom nga ruta nga subayon.

Ang mga espesyalista wala pasagdi. Adunay mga mapa sa gidaghanon sa populasyon alang sa mga tighimog plano sa lungsod. Ang mga mapa sa kinailadman sa dagat makatabang niadtong nangita ug nalunod nga mga barko o nangita ug mineral nga mga kahinguhaan. Ang arkeolohikanhong mga mapa maoy giya alang niadtong nangitag impormasyon sa kakaraanan. Aw, alang sa mga tigdukiduki sa kawanangan aduna gani ing mga mapa sa bulan ug sa pipila ka planeta! Nga may dagayang impormasyon nga mabatonan diha sa mga mapa, makabentaha ka sa pag-ugmad ug pagpauswag sa imong katakos sa pagbasa niana.

Kon Unsaon Pagbasa ang Usa ka Mapa

Ang pagpahimulos sa labing maayo sa imong mga mapa maoy susama sa pagkat-on ug usa ka langyawng pinulongan. Sa dihang ikaw magtuon ug laing pinulongan, ikaw nag-atubang ug usa ka bag-ong bokabolaryo ug lahi nga gramatika. Sa pinulongan sa mapa, ang mga simbolo mahimong ipakasama sa mga pulong, samtang ang mga serye sa mga marka o tulbok isip timaan sa distansiya ug ang pinahigda ug pinatindog nga mga linya nagsilbing gramatika. Kadaghanang mapa gidibuho uban ang kahon nga adunay katin-awan sa mga simbolo nga gigamit sa mapa. Kini nagsilbing diksiyonaryo, nga naghatag ug kahulogan sa mga simbolo.

Ang mga simbolo mainampingong gipili sa pagpasa sa kahulogan niini. Sa pagpangita ug usa ka parola, pananglitan, pangitaa ang simbolo nga susama ug parola. Ang mga simbahan ug mga moske mahimong ipakita ingong itom nga mga kahon o mga lingin nga gipatungan ug mga krus o sudlayon nga mga bulan.

Sa unsang paagi masinati ka sa mga kahulogan sa maong mga simbolo? Si John Wilson, awtor sa Follow the Map, nagsugyot “sa makapahimuot nga lingawlingaw sa ‘pagtan-awtan-aw sa mapa.’” Siya midugang: “Pasagdi ang imong mga mata nga moliraw sa mapa, ug hubara ang mga simbolo samtang makita nimo kini.”

Nakaplagan ba nimo nga ang imong dapit daw lahi kaayo kay sa gipakita sa imong mapa? Nganong ingon niini? Aw, naandan nga atong lantawon ang atong mga palibot gikan sa atong kaugalingong gitas-on, 1.5-1.8 ka metros ibabaw sa yuta. Apan ang mga mapa nagpakita sa yuta gikan sa usa ka layong pagtan-aw, nga ibabaw kaayo sa matag usa ka dapit. Sa pagsabot niining ideyaha, hinungdanon nga masabtan nimo ang gramatika sa mapa.

Sukod, Gitas-on, ug Posisyon

Ang buluhaton sa usa ka tighimo ug mapa mao ang pagrekord sa mga kalainan sa gihabogon ibabaw sa lebel sa dagat ug sa bisan unsang hinimog-tawo nga mga bahin sa yuta. Kining tanan kinahanglang ipatik sa usa ka papel nga igoigo ang gidak-on. Sa pagkab-ot niini, ang mga mapa dibuhoon nga may proporsiyon. Usa ka popular nga serye sa Britanikong mapa nagpakita sa nasod sa sukod nga 1:​50,000​—nga nagkahulogan nga ang matag sentimetro sa mapa naghawas ug 50,000 sentimetros nga luna sa yuta.

Nan, sa unsang paagi nga ang usa ka mapa nga papel magpakitag kalainan sa gihabogon? Ang handag nga mga linya nga naglandong sa mga bungtod maoy usa ka paagi sa pagdugang sa giladmon. Ang adlaw daw mosilang gikan sa usa ka dapit sa ibabaw walang eskina sa mapa. Ang mga bungtod nga nag-atubang sa sidlakan ug habagatan-sidlakan, nga gilandongan, dibuhoon dayon sa mas lugom nga mga kolor. Ang modernong mga mapa subsob nga adunay mga linya nga nagsumpay sa mga dapit nga samag gihabogon ibabaw sa aberids nga lebel sa dagat. Ang pagpatik niining mga markaha sa mas hanap nga mga kolor dili makakuha sa pagtagad gikan sa ubang mga bahin sa mapa.

Daghang mapa ang naggamit ug usa ka sistema sa nagkurusay nga mga linya sa pagtabang kanimo nga tin-awng mailhan ang imong lokasyon. Kining grid, ingon sa pagtawag niana, nagtugot sa bisan unsang lokasyon nga igahatag ingong usa ka hugpong sa mga letra o numero nga magpakita sa lokasyon sulod sa grid sa nagkurus nga mga linya. Pananglitan, ang usa ka lungsod mahimong mahimutang sa G-13, buot ipasabot G sa pinatindog nga bahin ug numero 13 sa pinahigda. Kon asa kining duha ka bahin magtagbo makaplagan didto ang imong lungsod. Apan, unsaon nimo pagseguro nga ang imong mapa maghatag nimog tukmang hulagway?

Mga Mapa sa Panahon sa mga Kompiyuter

Ang mga panginahanglang militar kasagarang miresulta sa pagpatik ug tukma kaayong mga mapa. Sulod sa milabayng 40 ka tuig, ang tukmang paghimog mga mapa nga nagagamit sa stereoscopic nga pagtandi sa mga letrato nga gikuha gikan sa ibabaw nahimong katinuoran, uban sa daghang nasod nga misunod sa samang mga paagi.

Sa pagkakaron, aduna nay nagalihok nga mapa diha sa eskrin sa kompiyuter sa pila ka sakyanan maingon man ang detalyadong mga mapa sa pagbiyahe alang sa mga kompiyuter sa balay. “Mga Kompiyuter Naggiya sa mga Drayber,” mabasa ang usa ka ulohang balita sa The Observer. Ang taho nagsaysay sa usa ka eksperimental nga proyekto nga naggamit ug mga disc sa kompiyuter nga may impormasyon sa mapa nga konektado sa mga speech synthesizer. Ang drayber mopasulod lamang ug impormasyon diha sa mapa sa eskrin sa kompiyuter aron ipakita ang iyang destinasyon. Dili na kinahanglang mabalaka mahitungod nianang makalilibog nga mga interseksiyon! Ngano? Tungod kay samtang magpadulong ang sakyanan sa matag interseksiyon, usa ka tingog motug-an sa drayber sa direksiyon nga subayon. Ang kompas ug ang sensor sa mga ligid magrekord sa dalang gisubay sa sakyanan. Ang bag-ong mga kaugmaran labi pang kasaligan ug yano.

Unsay kahulogan niini sa kaugmaon sa mga mapa? Ang papel ba nga mga mapa mahimong butang na lang nga kolektahonon? Ipadayag kana sa paglabay sa panahon. Sa bisan haing hitabo, ang mapa magpadayong usa ka daghag-gamit nga instrumento sa pagtagana sa imong mga panginahanglan sa pagbiyahe.

[Mapa/​Mga hulagway sa panid 23]

Daghang mapa naglakip sa usa ka giya, o listahan sa simbolo, sa paghubad sa mga simbolo nga gigamit

Ang mga kalainan sa gihabogon gipakita sa mga linya, kasagaran diha sa hanap nga mga kolor

Ang grid nga sistema magtugot nga makita ang usa ka dapit diha sa mapa

Ang mapa sagad magpakita kon unsay katugbang sa usa ka pulgada o usa ka sentimetro sa luna sa yuta (wala ipakita dinhi)

Ang sukod sa mga milya o kilometros magtugot kanimo sa pagsukod sa mga distansiya tali sa mga dapit

[Credit Line]

Crown Copyright Reserved

[Picture Credit Line sa panid 22]

Gikan sa librong Die Heiligkeit der Gesellschaft Jesu