Ang Tawo Kontra Kinaiyahan

“Karong adlawa ang mga tawo mao ang angayng manubag sa nagatubong gidaghanon sa nangapuo nga mga espisye.”—JANE GOODALL, KONSERBASYONISTA.

ANG kinabuhi dinhi sa yuta mabungahon ug may kalambigitan sa usag usa. Kitang mga tawo maoy hinungdanong bahin niini. Nagdepende kita sa buhing mga butang sa kalibotan alang sa atong pagkaon ug mga tambal, sa oksiheno nga atong gihanggab, ug sa mga elemento nga nagporma sa atong mga lawas. Sa lakat sa normal nga adlaw, ang mga tawo sa yuta mogamit ug kapin sa 40,000 ka ubang buhing mga espisye. Ang tanang espisye sa yuta magkahiusang naglala ug komplikado, makapahibulong, ug makuti nga gambalay sa kinabuhi.

Apan, daghang eksperto nga nagtuon niining komplikadong gambalay mibati nga kini ginadaot! Tingali nakadungog ka na bahin sa nameligrong mga rhino, tigre, panda, ug mga balyena. Ang pipila ka siyentipiko nangangkon nga 50 porsiyento sa tanang espisye sa tanom ug mananap mahimong mahanaw sa yuta sulod sa 75 ka tuig. Ang mga tigpanukiduki nahadlok nga ang ubang mga espisye mahimong mawagtang nga 10,000 ka beses nga mas paspas kay sa gitawag sa mga siyentipiko nga kinaiyanhong gidaghanon sa mangapuo. Ang usa ka eksperto nagbanabana nga ang mga espisye mangamatay sa aberids nga gidaghanon nga usa sa matag 10 ngadto sa 20 minutos.

Ang mga siyentipiko nagtuo nga sa una pa gayong panahon, ang pagkapuo sa mga espisye kadaghanang gipahinabo sa kinaiyanhong mga hinungdan. Apan lahi ang pangunang hinungdan sa presenteng krisis, matod nila. Dayag, ang pagkapuo sa mga espisye karon gipahinabo sa kalihokan sa tawo. Usa ka siyentipiko nagtawag sa mga tawo ingong “tigpapha sa mga espisye.”

Ang mga kalihokan sa tawo nagpahinabo ba gayod niining grabeng pagkahanaw sa kadaiyahan sa kalalangan? Kon mao, sa unsang paagi? Makalahutay ba kita kon wala ang daghang kadaiyahan sa kinabuhi dinhi sa yuta? Aduna bay ginahimo sa paghunong sa gibati sa daghan nga usa ka krisis sa pagkapuo sa buhing mga butang sa kalibotan?

[Picture Credit Lines sa panid 3]

WHO

NOAA