Kalinaw ug Kasegurohan—Ang Panginahanglan

“Ang gubat sa ikakawhaan ka siglo padayong nagatubo sa mas mapintason, mas malaglagon, mas mahugaw sa tanang bahin niini. . . . Ang mga bomba nga gihulog sa Hiroshima ug Nagasaki mitapos sa gubat. Ilang gipatin-aw usab nga kinahanglang dili na gayod kita makigsangka pa ug laing gubat. Mao kini ang pagtulon-an nga kinahanglang makat-onan sa tawo ug sa mga pangulo sa tanang dapit, ug nagtuo ako nga sa makat-onan na nila kini makakita silag paagi sa dumalayong kalinaw. Wala nay lain pang kapilian.”—Henry L. Stimson, “The Decision to Use the Atomic Bomb,” Harper’s Magazine, Pebrero 1947.

USA pa lang ka tuig sa naporma ang Hiniusang Kanasoran nga gipamulong ni Gn. Stimson, nga maoy kalihim sa gubat sa U.S. gikan sa 1940-45, ang mga pulong sa ibabaw. Buweno, human sa mga 40 ka tuig, nakapupo ba ang tawo ug “pagtulon-an”? Gihimo bang posible sa Hiniusang Kanasoran alang kanimo ang pagtagamtam sa kinabuhi diha sa “dumalayong kalinaw”? Gani, tagda ang dakong bili nga gibayad sa katawhan diha sa gubat ug sa pagpangandam sa gubat sukad sa Gubat sa Kalibotan II.

ANG TAWHANONG KABAYARAN: Unsa ang tawhanong kabayaran sa mga gubat sukad sa Gubat sa Kalibotan II, bisan pa sa paningkamot sa Hiniusang Kanasoran sa pagpatunghag kalinaw? “Sukad nga miulbo ang Gubat sa Kalibotan II, dihay 105 ka dagkong gubat ([sa kaihapan sa] mga kamatayon sa 1,000 o kapin pa sa usa ka tuig) nga gisangka sa 66 ka nasod ug mga utlanan. . . . Ang mga gubat sukad sa 1945 miresultag 16 ka milyong kamatayon, mas daghan taliwala sa mga sibilyan kay sa nalangkit nga mga sundalo. (Ang ihap, ilabina sa mga sibilyan, dili kompleto; walay opisyal nga mga rekord ang gitipig sa kadaghanang gubat.)”—World Military and Social Expenditures 1983 ni Ruth Sivard.

Ang kalinaw ug kasegurohan sa pagkatinuod nagkalayo—ang kasunson sa mga gubat miuswag. Mibatbat si Sivard: “Sa katuigang 1950 ang aberids [gidaghanon sa gubat] maoy 9 sa usa ka tuig; sa katuigang 60, 11 sa usa ka tuig; ug sa katuigang 70 . . . , 14 sa usa ka tuig.”

ANG SIKOLOHIKAL NGA KABAYARAN: Sukad sa Hiroshima, nagkinabuhi ang tawo sa kahadlok sa nukleyar nga gubat. Gani, ang diyutayng nukleyar nga mga hinagiban sa 1945 mitubo ngadto sa 50,000 sa tibuok kalibotan sa pagka 1983. Ug daghan gihapon ang gipanggama karon! Sa matin-aw, ang numero sa nukleyar nga mga hinagiban ug ang kanasoran nga naghupot niini nagkadaghan, maingon man sa kapeligrohan sa nukleyar nga gubat. Nan, unsa, ang sikolohikal nga epekto sa pagkinabuhi sa kahadlok sa nukleyar nga gubat?

Ang librong Preparing for Nuclear War—The Psychological Effects nagtubag: “Ang epekto sa pagkinabuhi sa landong sa nukleyar nga mga hinagiban sa tingusbawan ug batasan sa mga bata ug mga edad-edaran nagkinahanglag dinaliang pagsusi . . . Aniay dako kaayo, padayong gastos sa atong mga katilingban, nga nagtubo ang tanto samtang nagkatigulang ang mga kaliwatan. Unsay kabayaran sa mga damgo sa usa ka bata?”

Tinuod, ang mga batan-on ilabina ang daling maapektohan sa kakulang sa malig-ong kaugmaon. Ang bag-ong surbi sa mga kabataang nagtungha sa Australia gikan sa 10 ngadto sa 12 anyos nakakomento nga sama niini: “Nagtuo ako nga inigdako nako adunay gubat ug ang tanan sa Australia mangamatay.” “Mahimong kagun-oban ang kalibotan—magpasad unya ang mga minatay, ug ang USA maugdaw sa nawong sa yuta.” Kapin sa 70 porsiento sa kabataan “naghisgot ug nukleyar nga gubat nga malagmit mahitabo.” Ang mga tigdukiduking katilingbanon nahadlok nga ang kakulang sa malig-ong palaabuton mahimong responsabli usab sa panghunahuna nga pasagding mabuhi ako karong adlawa diha sa daghang batan-on, nga miresulta sa pagpangitag kalalim nga pagbati.

ANG KABAYARAN SA EKONOMIYA: Sayo sa katuigang 1930, ang gastos sa kalibotan sa militar maoy duolan sa $4.5 bilyones (U.S.) sa usa ka tuig. Apan sa 1982 ang numero misaka sa $660 bilyones. Ug, sumala sa imong nahibaloan, padayon kining nagsaka. Aron makab-ot kining galastohana, ang World Military and Social Expenditures 1983 mibatbat: “Sa matag minuto 30 ka bata ang mangamatay tungod sa kagutom ug sa mahal nga mga bakona ug sa matag minuto ang gastos sa militar sa kalibotan nakahurot ug $1.3 milyones sa panudlanan sa katilingban.” (Italiko amoa.) Ug karon, sa duha ka tuig, kini miabot ug $2 milyones sa matag minuto.

Kon imong palandongon ang dakong bili nga gibayad sa tawo alang sa gubat ug sa pagpangandam sa gubat, usa ka butang ang tino: Sa iyang kaugalingon, ang tawo dili makakitag “paagi sa dumalayong kalinaw.” Apan, pangutan-a ang imong kaugalingon: Aduna bay paagi alang sa tibuok-yuta nga kalinaw ug kasegurohan sa panahon sa atong kinabuhi? Diin kaha kini magagikan? Laoman ba nimo ang HK? Kon dili, sa unsang paagi makab-ot ang kalinaw ug kasegurohan?