Pagsusi sa mga Dagway sa Bililhong Mutya sa Diyos—Ang Bibliya!

NIADTONG 1867 usa ka mag-uuma sa Habagatang Aprika si Schalk van Niekerk nagtan-aw sa mga batang nagdulag mga bato. Usa ka partikular dan-ag ug matahom nga bato nakadakop sa iyang mata. “Imo na, kon gusto nimo,” matod sa inahan sa mga bata. Gipadala ni van Niekerk, bisan pa, ang bato sa usa ka mineralogo alang sa pagsusi. Wala maamgohi sa mga bata nga ilang gidulaan ang usa ka dakong diyamante balor £500!

Posible ba usab nimo nga manag-iya ug bililhong alahas nga wala makaamgo niini? Daghan, pananglitan, nanag-iya ug Bibliya, ang labing himalitan sa tanang panahon, nga mabatonan sa tibuok o bahin sa kapin 1,900 ka pinulongan. Apan, kadaghanan sa katawhan wala makabasa sa Bibliya ug busa diyotay lang ang nahibaloan sa mga unod niini.

Giangkon sa Bibliya nga kini “dinasig sa Diyos” ug busa ang Pulong sa Diyos. (2 Timoteo 3:16; itandi ang 1 Tesalonica 2:13.) Kini ang labing bililhong napanag-iya sa katawhan. Pinaagi niini, makat-onan nato unsaon sa pagbaton sa labing maayo sa kinabuhi karon ug, mas importante, unsaon sa pagbaton sa kinabuhing walay kataposan! (Juan 17:3, 17) May butang pa ba nga mas bililhon niini?

Bisan pa, aron maapresyar kining mutya ug sa tanang dagway niini, ang usa kinahanglan masinati niini. Sa unang pasiplat, daw malisod kini. Kay, ang Bibliya usa ka koleksiyon sa 66 ka lainlaing basahon. Unsa ang unod niining mga basahon? May katarongan ba alang sa han-ay nila? Kon mao, sa unsang paagi ang usa ka tawo makakaplag sa linaing mga pasahe sa Bibliya?

Ang pagkahimong sinati sa Bibliya usa ka hagit. Apan ingon sa matuod nga alahas, ang Bibliya may simetriya ug han-ay. Atong makita kana kon atong konsiderahon sa mubo ang mga unod niini.

Ang Hebreohanong Kasulatan—Mipunting kang Kristo

Ang Bibliya sagad gibahin sa “Daang Testamento” ug “Bag-ong Testamento.” Bisan pa, sayop kini mihatag sa impresyon nga ang “Daang Testamento” wala na sa panahon ug diyotayg bili. Ang mas haom nga ngalan nianang seksiyon sa Kasulatan mao ang Hebreohanong Kasulatan, sanglit kining seksiyon sa orihinal gisulat labi na sa Hebreohanong pinulongan. Ang “Bag-ong Testamento” gisulat sa Grego sa unang siglo K.P.; busa, kini mas haom tawagon Kristohanon Gregong Kasulatan.

Nagsugod ang unang basahon sa Bibliya, Genesis, sukad sa panahon nga walay piho sa dihang gilalang sa Diyos ang langit ug yuta ug sa ulahi giandam ang yuta alang sa tawhanong pagpuyo. Ang una tawhanong magtiayon gilalang nga hingpit; bisan pa, ilang gipili ang dalan sa sala, uban sa mapait nga sangpotanan alang sa ilang kaliwat. Apan, ingon sa mutya nga makita sa hanap nga kahayag, gitagana sa Bibliya ang kislap sa paglaom alang sa nahulog nga katawhan: usa ka “binhi” nga sa kaulahian mowagtang sa mga epekto sa sala ug kamatayon. (Genesis 3:15) Kinsa kining Binhi? Gisugdan sa Genesis pagsubay ang linya niining umaabot nga Binhi, nga mipunting sa mga kinabuhi sa pipila sa matinumanong katigulangan sa Binhi, ingon nila Abraham, Isaac, ug Jacob.

Sunod gihubit sa Exodo ang pagkatawo ni Moises. Sa daghang paagi gilandongan sa kinabuhi ni Moises kanang umaabot nga Binhi. Human sa napulo ka hampak, mihimog dakong Exodo (pagbiya) ang Israel gikan sa Egipto ug gitukod ingon piniling nasod sa Bukid Sinai. Gipahaluna sa Levitico, ingon gipasabot sa ngalan, ang mga regulasyon sa Diyos alang sa Levihanong mga saserdote sa Israel. Gisugilon sa Numeros ang mga okasyon dihang ang mga Israelita giihap (pinaagi sa sensus) ug sa mga hitabo sulod sa panaw sa Israel sa kamingawan. Ug karon, andam sa pagsulod sa Yutang Saad, gidawat sa Israel ang pangataposang awhag ni Moises. Mao kini ang ulohan sa Deuteronomio. Gipunting ang umaabot nga Binhi, giawhag ni Moises ang nasod sa pagpatalinghog sa ‘manalagna nga bangonon sa Diyos.’​—Deuteronomio 18:15.

Ang mga basahon sa kasaysayan misunod. Kini sa kadaghanang bahin sa kronolohikal nga han-ay. Gihubit sa Josue ang pagdaog ug pagbahin sa Yutang Saad. Giasoy sa Mga Maghuhukom ang dramatikong mga hitabo sa misunod nga mga tuig sa dihang ang Israel gimandoan sa mga maghuhukom. Gisugilon sa Ruth ang usa ka mahadlokon-Diyos nga babaye, nga nagkinabuhi sulod sa panahon sa mga Maghuhukom ug kinsa duna sa pribilihiyo nga mahimong katigulangan ni Jesu-Kristo.

Ang yugto sa pagmando sa mga maghuhukom, bisan pa, natapos. Gisugilon sa Unang Samuel ang makasubo nga pagmando sa unang hari sa Israel, si Saul, ingong nakita sa mga mata ni manalagna Samuel. Gihubit sa Ikaduhang Samuel ang malamposong pagmando ni David, ang mipuli ni Saul. Gidala kita sa Una ug Ikaduhang mga Hari gikan sa mahimayaong pagmando ni Solomon ngadto sa makapasubong pagkadistiyero sa Babilonya sa nasod sa Israel niadtong 607 W.K.P. Gisubay sa Una ug Ikaduhang Mga Cronicas kining kasaysayana ingong gilantaw gikan sa bantaaw nga panlantaw sa usa ka nasod nga miuli gikan sa pagkadistiyero. Sa kaulahian, gihubit sa Esdras, Nehemias, ug Ester kon sa unsang paagi ang mga Israelita gipasig-uli sa ilang yutang puloy-anan ug pipila sa ilang nagsunod nga kasaysayan.

Sunod ang mga basahon sa balak, nga undan sa labing matahom nga balak nga sukad masukad gisulat. Gitagana sa Job ang makapagimok nga hulagway sa integridad ubos sa pag-antos ug sa ganti niini. Ang basahon sa Mga Salmo undan sa mga awit sa pagdayeg kang Jehova ug mga pag-ampo alang sa kaluoy ug panabang. Kini nakapahalipay sa dimaihap nga mga alagad sa Diyos. Dugang pa, ang Mga Salmo duna sa daghang mga tagna nga dugang milamdag kanato sa umaabot nga Mesiyas. Gibutyag sa Mga Proverbio ug Ecclesiastes ang mga dagway sa balaang kaalam pinaagi sa mubo nga mga panultihon, samtang ang Awit ni Solomon superlatibo nga balak sa gugma uban sa lalom matagnaong kahulogan.

Ang sunod 17 ka basahon​—gikan sa Isaias ngadto sa Malaquias—​labi na matagnaon. Ang tanan, gawas sa Lamentaciones, nagdala sa ngalan sa magsusulat. Daghan niining mga tagna nakabaton na sa talagsaong katumanan. Gipunting usab nila ang kulbahinam nga mga hitabo sa atong adlaw ug sa haduol nga umaabot.

Busa gipresentar sa Hebreohanong Kasulatan ang makapahingangha nga kadaiya sa porma ug estilo. Apan, ang tanan duna sa kumon nga tema. Ang ilang mga tagna, mga henyalohiya, ug mga dramatikong hitabo mikislap uban sa praktikal nga kaalam ug matagnaong kahulogan.

Ang Kristohanon Gregong Kasulatan—Ang Binhi Mipadayag

Upat ka libo ka tuig ang miagi sukad sa pagkahulog sa tawo sa sala. Sa hinanali mipadayag sa talan-awon sa yuta ang dugay na gipaabot nga Binhi, ang Mesiyas, si Jesus! Girekord sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang ministeryo niining yawing pigura sa tawhanong kasaysayan sa upat ka lainlain apan komplementaryo nga mga basahon, gitawag mga Ebanghelyo. Kini ang Mateo, Marcos, Lucas, ug Juan.

Pagkabililhon sa mga Kristohanon kining mga talaan sa upat ka Ebanghelyo! Kini sila naghisgot sa kahibulongang mga milagro ni Jesus, makahuloganong mga parabola, Sermon sa Bukid, panig-ingnan sa kamapaubsanon ug bug-os nga pagsugot sa iyang Amahan, gugma alang sa iyang “karnero,” ug sa kaulahian sa iyang haladnong kamatayon ug mahimayaong pagkabanhaw. Ang pagtuon sa mga Ebanghelyo motukod diha kanato sa lalom nga gugma alang sa Anak sa Diyos. Labaw sa tanan, kita gidala nga suod sa usa nga nagpadala kang Kristo​—si Jehova nga Diyos. Kini sila takos sa makadaghan nga pagbasa.

Gisumpayan sa Mga Buhat sa mga Apostoles ang gibiyaan sa mga Ebanghelyo. Gisugilon niini ang sayong mga tuig sa Kristohanong kongregasyon gikan sa mga adlaw sa Pentekostes ngadto sa pagkabilanggo ni Pablo sa Roma sa 61 K.P. Niining basahona, atong mabasa labot ni Esteban nga unang Kristohanong martir, pagkakabig ni Saulo, kinsa sa ulahi nahimong si Pablo nga apostol, pagsulod sa Hentil nga mga kinabig, ug ang makapaukyab nga mga panaw ebanghelyo ni Pablo. Kining mga talaan makapahinam ug makalig-on sa pagtuo.

Karon misunod ang kawhaag-usa ka sulat, o epistola. Ang unang 14, ni Pablo, ginganlan sumala sa midawat nga mga Kristohanon o mga kongregasyon; ang nahibilin ginganlan sumala sa mga magsusulat​—Santiago, Pedro, Juan, ug Judas. Kadakong bahandi sa tambag ug pagdasig ang unod niining mga sulat! Ilang gihisgutan ang doktrina ug katumanan sa mga tagna. Ilang gitabangan ang mga Kristohanon sa pagpabilin nga bulag gikan sa daotang palibot diin sila nagkinabuhi. Ilang gipasiugda ang panginahanglan sa pag-ugmad sa inigsoong gugma ug uban sa diyosnong mga hiyas. Ilang gipahaluna ang sundanan alang sa hustong organisasyon sa kongregasyon, ubos sa liderato sa espirituwal tigulang nga mga lalaki.

Ingon nga ang Hebreohanong Kasulatan natapos sa matagnaong nota, mao man ang Gregong Kasulatan. Gitigom tingob sa Pinadayag, gisulat ni apostol Juan sa mga 96 K.P., ang mga tuhog sa tagna ug ang pangunang tema sa Bibliya​—ang pagbalaan sa ngalan ni Jehova pinaagi sa iyang Mesiyanikong Gingharian. Buhi nga gihulagway sa usa ka serye sa mga panan-awon ang kalaglagan sa relihiyoso, militar, ug politikal nga mga puwersa sa dunot nga sistema ni Satanas. Kini pulihan sa gobiyerno nga siyudad ni Kristo, nga moliso sa pagtagad niini sa pagdumala sa yuta. Ubos sa pagmando niining Gingharian, gisaad sa Diyos nga “pahiran ang tanang luha . . . ug ang kamatayon wala na.”​—Pinadayag 21:4.

Nan, may kwestiyon ba, nga ang Bibliya mutya nga walay ikasaway, mikislap sa balaang kahayag? Kon wala ka pa makabasa niini, nganong dili kini sugdan karon? Madani ka sa simetriya niini, mahayagan sa kadan-ag niini, mapalihok sa katahom niini, ug mahinam sa mensahe niini. Kini sa matuod “hingpit nga gasa . . . gikan sa Amahan sa langitnong mga kahayag.”​—Santiago 1:17.

[Chart sa panid 28, 29]

TALAAN SA MGA BASAHON SA BIBLIYA

Gipakita ang magsusulat, dapit gisulatan, kanus-a nahuman pagsulat, ug ang yugto sa panahon sa mga panghitabo sa basahon.

Ang ngalan sa mga magsusulat sa pila ka basahon ug mga dapit diin gisulat dili matino. Daghang petsa ang banabana lamang, ang simbolo h. nagkahulogan “human sa”; w. nagkahulogan “wala pa”; ug k. nagkahulogan “kapin-kulang,” o “mga.”

Mga Basahon sa Hebreohanong Kasulatan (W.K.P.)

Genesis Moses Kamingawan 1513 “Sa sinugdan”

to 1657

Exodo Moses Kamingawan 1512 1657-1512

Levitico Moses Kamingawan 1512 1 ka bulan (1512)

Numeros Moses Kamingawan

Kapatagan sa

Moab 1473 1512-1473

Deuteronomio Moses Kapatagan sa

Moab 1473 2 Ka bulan

(1473)

Josue Josue Kanaan C. 1450 1473-c. 1450

Mga Maghuhukom Samuel Israel C. 1100 c.

1450-c.1120

Ruth Samuel Israel c. 1090 11 ka tuig nga

pagmando sa

1 Samuel Samuel

Gad; Natan Israel c. 1078 c. 1180-1078

2 Samuel Gad; Natan Israel c.1040 1077-c. 1040

1 Mga Hari Jeremias Jerusalem

Juda 580 c. 1040-911

2 Mga Hari Jeremias Jerusalem

Egipto 580 c. 920-580

1 Cronicas Esdras Jerusalem (?) c.460 Human sa 1 Cronicas

9:44, 1077-

1037

2 Cronicas Esdras Jerusalem c. 460 1037-537

Esdras Esdras Jerusalem c. 460 537-c. 467

Nehemias Nehemias Jerusalem a. 443 456-a. 443

Ester Mardokeo Susan, Elam c. 475 493-c.475

Job Moses Kamingawan c. 1473 Kapin 140 ka tuig

taliwala 1657

ug 1473

Mga Salmo David ug

uban pa c.460

Mga Proverbio Salomon;

Agur;

Lemuel Jerusalem c. 717

Ecclesiastes Salomon Jerusalem b. 1000

Awit ni

Salomon Salomon Jerusalem c. 1020

Isaias Isaias Jerusalem a. 732 c.778-a. 732

Jeremias Jeremias Juda

Egipto 580 647-580

Lamentaciones Jeremias Duol sa

Jerusalem 607

Ezequiel Ezequiel Babilonya c. 591 613-c. 591

Daniel Daniel Babilonya c. 536 618-c. 536

Oseas Oseas Samaria

(Distrito) a. 745 b. 804-a. 745

Joel Joel Juda c. 820(?)

Amos Amos Juda c. 804

Abdias Abdias c. 607

Jonas Jonas c. 844

Miqueas Miqueas Juda b. 717 c. 777-717

Nahum Nahum Juda b. 632

Habacuc Habacuc Juda c. 628 (?)

Sofonias Sofonias Juda b. 648

Haggeo Haggeo Jerusalem 520 112 days(520)

Zacarias Zacarias Jerusalem 518 520-518

Malaquias Malaquias Jerusalem a. 443

Mga Basahon sa Kristohanong Gregong Kasulatan (K.P.)

Mateo Mateo Palestina c. 41 2 W.K.P.-

33 K.P.

Marcos Marcos Roma c. 60-65 29-33 K.P.

Lucas Lucas Cesarea c. 56-58 3 W.K.P.-

33 K.P.

Juan Apostol

Juan Efeso

o duol c. 98 Human sa prologo,

29-33 K.P.

Mga Buhat Lucas Roma c. 61 33-c.

61 K.P.

Roma Pablo Corinto c. 56

1 Corinto Pablo Efeso c. 55

2 Corinto Pablo Macedonia c. 55

Galacia Pablo Corinto

o Syrianhon

Antioquia c. 50-52

Efeso Pablo Roma c. 60-61

Filipos Pablo Roma c. 60-61

Colosas Pablo Roma c. 60-61

1 Tesalonica Pablo Corinto c. 50

2 Tesalonica Pablo Corinto c. 50

1 Timoteo Pablo Macedonia c. 61-64

2 Timoteo Pablo Roma c. 65

Tito Pablo Macedonia(?) c. 61-64

Filemon Pablo Roma c. 60-61

Hebreohanon Pablo Roma c. 61

Santiago Santiago

(igsoon

ni Jesus) Jerusalem b. 62

1 Pedro Pedro Babilonya c. 62-64

2 Pedro Pedro Babilonya(?) c. 64

1 Juan Apostol Efeso, o duol c. 98

Juan

2 Juan Apostol Efeso, o duol c. 98

Juan

3 Juan Apostol Efeso, o duol c. 98

Juan

Judas Judas (igsoon Palestina (?) c. 65

ni Jesus)

Pinadayag Apostol

Juan Patmos c. 96