Kaylap ang Kahadlok sa mga Patay
Taudtaod nang misalop ang adlaw. Ikaw mipauli sa balay nga gabii na kay sa imong gusto. Sanglit sa imong pagbaktas molabay ka sa lokal nga menteryo, misugod pagkuba ang imong dughan. Ang kahilom sa ngitngit nga kagabhion nakapaalinggat kanimo sa ginagmayng kasikas. Sa kalit imong nadungog sa halayo ang usa ka tagning, makahahadlok nga tingog. Gipaspasan nimo ang imong paglakaw—mikusog usab pagkubakuba ang imong dughan—samtang nagdali ka nga makaabot sa balay halayo sa kakuyaw.
NAKASULAY ka na ba sa maong mga pagbati sa kahadlok sa dihang ikaw anaa o nahiduol sa usa ka menteryo? Kon mao, naimpluwensiyahan ka tingali sa usa ka relihiyosong ideya nga komon sa tibuok yuta—nga ang mga espiritu sa mga patay makatabang o makadaot sa mga buhi.
Daghang patuotuong mga kustombre ang mitungha ingong resulta sa pagtuo nga ang mga patay nanginahanglag tabang sa mga buhi o nga mahimong daoton nila ang mga buhi kon sila dili palukmayon. Sa pipila ka nasod sa Latin Amerika, pananglitan, daghan ang may kustombre nga magpatindog ug balaybalay nga may krus diin didto namatay ang usa ka tawo gumikan sa aksidente. Ang mga tawo magdagkot ug mga kandila ug magbutang ug mga bulak didto sa paningkamot nga ipakita ang pagtagad o tabangan ang kalag o espiritu sa namatay nga tawo. Sa ubang mga kahimtang, ang mga taho sa “milagrosong” mga tubag sa mga pangadye gipakaylap, aron ang mga tawo mosugod sa pagduaw kanunay sa dapit sa animita, ang balaybalay alang sa kalag o espiritu sa namatay nga indibiduwal. Didto sila mohimog mandas, o mga saad, nga kon tabangan sila sa patay nga tawo nga makahimo o makadawat ug usa ka butang—tingali usa ka milagrosong pagkaayo—ipakita nila ang ilang pasalamat sa linain nga paagi. Sa laing bahin, mahimong igataho nga ang kalag sa usa ka tawo nagpakita diha sa kangitngit sa kagabhion, nga nagpahadlok niadtong presente. Ang maong mga kalag sagad gikaingon nga penando, nagasamok sa mga buhi tungod sa miaging mga panghitabo.
Sa daghang kayutaan ang mga tawo nagahimog dagkong paningkamot sa paglukmay sa “mga espiritu” sa mga patay. Gihimo ang maluhong mga piyesta, gitanyag ang mga halad, gisulti ang makahupay nga mga pulong—ang tanan maoy pagsulay aron masanta ang pagpanimalos sa espiritu sa namatay nga tawo. Ginatuohan nga ang pagpalukmay sa espiritu moresultag ganti ug mga panalangin niadtong nabilin.
“Daghan ang nagtuo nga walay hitabo ang mahitabo nga ‘ordinaryo o kinaiyanhon,’” matud sa usa ka taho gikan sa Aprika. “Ang bisan unsang hitabo—kini kaha sakit, katalagman, pagkaapuli, kalisod sa panalapi, sobrang ulan o hulaw, mga aksidente, di-pagkahiusa sa banay, kamatayon—gituohan nga gipahinabo sa dili-makitang mga espiritu, nga may labaw-tawhanong mga gahom.” Ang laing taho nag-ingon: “Ang mga tawo nagtuo nga ang mga espiritu sa ilang mga katigulangan nag-okupar ug usa ka dapit sa langit ug kanunayng nagbantay sa ilang buhing mga paryente sa yuta. Ang mga katigulangan gituohan nga adunay mga gahom nga labaw sa kinaiyanhon, nga ilang magamit sa pagpanalangin ug pagpanalipod sa ilang mga paryente sa yuta o sa pagsilot kanila, depende sa pagpasidungog o pagpasagad sa mga paryente sa mga patay.”
Apan kana ba nahiuyon sa Pulong sa Diyos? Unsay imong hunahuna?
[Hulagway sa panid 4]
Usa ka “Animita” sa Chile