Sa Unsang Paagi Malayo Ka sa Peligro Diha sa Makuyaw nga Kasilinganan?
“KANUNAY akong nahadlok. Kuyawan ako diha sa elebitor. Kuyawan ako diha sa akong awto. Kuyawan ako diha sa akong apartment. Bisan asa adunay krimen. Ang mga tawo kanunayng makawatan,” miingon si Maria. Sama ba ang imong gibati niining babayeng taga-Brazil, nga mahadlok sa imong kasilinganan, ilabina sa mangitngit nga kagabhion?
Tingali kulbahinam ang magbasa ug detektib nga mga sugilanon, apan sa tinuod nga kinabuhi sagad nga wala gayoy makalilipay nga resulta. Ang usa ka krimen mahimong magpabiling dili masulbad. O sa mga kaso sa pagpatayg-tawo, adunay usa nga magpadayon sa pagkinabuhi nga wala nay bana, amahan, o anak nga lalaki, walay asawa, inahan, o anak nga babaye. Nagdaghan ba ang mapintas nga krimen sa inyong lugar? Nangandoy ka ba ug usa ka malinawon nga lugar diin ang imong pamilya malayo sa peligro? O, kon mapugos ka sa pagpadako sa imong kabataan sa punog-krimen nga lugar, unsay imong mahimo aron malayo sa peligro?
Matuod, adunay mga siyudad gihapon diin diyutayng krimen ang ginareport niini. Sa daghang kayutaan, ang mga tawo nagkinabuhi gihapon sa malinawon nga probinsiya o sa hilom nga kabaryohan. Apan ang mga butang kusog nga nagabag-o bisan sa mga lugar nga giisip niadto nga walay krimen. Pananglitan, sa Brazil sa 50 ka tuig kanhi, 70 porsiento sa populasyon nagpuyo sa probinsiya. Karon 70 porsiento nagpuyo sa mga siyudad. Uban sa kahigayonan sa trabaho miduyog ang pagdaghan sa problema sa siyudad, sama sa krimen ug kapintasan. Nagpuyo man sa usa ka makuyaw o dili-makuyaw nga lugar, kinahanglan gihapong moadto ka sa trabahoan o eskuylahan ug magpadayon sa paghimo sa daghang buluhaton nga layo sa balay.
Midawat sa naglungtad nga “mga simtoma sa pagkatarantar,” ang hepe sa polisiya sa Rio de Janeiro naghisgot sa inhustisya sa katilingban ug organisadong krimen ingong mga butang nga nakaamot. Siya nagtuo usab nga nakaamot ang mga mantalaan ug telebisyon sa kaylap nga kahadlok, “nag-impluwensiya sa espiritu sa populasyon pinaagi sa makasubong mga balita.” Ang pagkagiyan sa droga, pagkabungkag sa pamilya, ug sayop nga edukasyon sa relihiyon nakaamot usab sa pagdaghan sa pagkamalinapason. Ug unsay anaa sa umaabot? Ang padayon bang pagpakitag mapintas nga mga esena, nga gipakamenos sa mga libro ug mga pelikula ingong mga kalingawan, naghimo sa mga tawo nga dili na mabination sa uban? Ang mga lugar ba nga giisip nga walay krimen mahimong peligroso usab?
Sanglit ang kapintasan dili makalilipay alang sa biktima, kita adunay dakong tinguha nga malayo sa peligro. Dili ikatingala nga nagpangayo ang nabalakang mga lungsoranon ug dugang mga polis sa mga karsada ug mas mabug-at nga mga sentensiya sa pagkabilanggo o silot nga kamatayon pa gani! Bisan pa sa mga risgo, ang uban nagbaton ug mga posil sa pagdepensa sa kaugalingon. Buot ang uban nga limitihan sa mga awtoridad ang pagbaligya ug mga armas de puwego. Apan bisan pa sa daotang balita nga ang krimen nagdaghan, dili angay nga mawad-an ug paglaom. Sa pagkamatuod, daghang molupyo sa dagkong mga siyudad sama sa Johannesburg, Mexico City, New York, Rio de Janeiro, ug São Paulo ang wala pa gayod makawati. Tan-awon nato kon giunsa pag-atubang sa mga tawo ang krimen diha sa makuyawng kasilinganan.
Pagbaton ug Positibong Tinamdan
Bahin sa punog-krimen nga lugar, ang usa ka magsusulat mikomento bahin sa “pagkamaayong mopakalaki ug pagkamalahutayon sa libolibong taga-Brazil kinsa nakatigayon sa pagkinabuhi nga may dignidad ug kaligdong bisan pa sa malisod nga mga kahimtang sa pagkinabuhi.” Human sa 38 ka tuig sa Rio de Janeiro, si Jorge miingon: “Gilikayan ko ang pila ka mga karsada ug mga lugar ug dili gayod magpakitag bisan unsa nga pagkamausisaon. Gilikayan ko usab ang paglakaw sa dalan sa lawom na nga gabii ug dili magpakitag sobra nga kahadlok. Bisag mapanagan-on ako, gilantaw ko ang mga tawo ingon nga daw sila mga matinud-anon, ginatagad sila nga may dignidad ug pagtahod.”
Oo, likayi ang wala kinahanglanang kasamok. Ayaw panghilabot sa mga problema sa uban. Ayaw pakamenosa ang kamatuoran nga ang dako nga kahadlok mahimong makaapektar sa imong sistema sa nerbiyos, nga maghimo bisan sa tawong mabuot sa paglihok nga dili makataronganon. Mahitungod sa iyang trabaho diha sa makuyawng mga lugar, si Odair miingon: “Naningkamot ako nga mahimong positibo, dili magpakaon sa akong hunahuna ug kahadlok sa daotang mga butang nga basin mahitabo tungod kay kini mopahinabog wala kinahanglanang tensiyon ug pagkatarantar. Naningkamot ako sa pagpakitag pagtahod sa tanang tawo.” Gawas sa pagkahimong alisto ug nagpalayo sa mga tawo nga daw kadudahan, nagdugang siya ug usa pa ka tabang sa pagkontrolar sa emosyon sa usa: “Labaw sa tanan, giugmad ko ang pagsalig kang Jehova nga Diyos, nagahinumdom nga walay butang ang makaikyas sa iyang mga mata ug ang tanang butang nga mahitabo maoy sa iyang pagtugot.”
Bisan pa, walay usa ang gustong magkinabuhi nga magsigeg kahadlok. Dugang pa, kinsay makalimod nga ang sobrang kahadlok ug tensiyon makadaot sa emosyonal ug pisikal nga panglawas? Busa, unsay paglaom alang niadtong nangahadlok nga basig atakehon sila sa bisan unsa nga panahon? Sanglit daghan ang nahadlok nga ang kinadaotang kahimtang labot sa krimen anaa pa sa unahan, makita ba gayod nato nga mawala ang kapintasan? Among gidapit kamo sa pagbasa sa sunod nga artikulo, “Kanus-a Mawala ang Kahadlok?”