Mas Maayong Paglaom Alang sa Kalag

WALA damha sa Romanong mga sundalo ang maong sangpotanan. Samtang ilang gisulong ang bukirong kuta sa Masada, ang kataposang salipdanan sa Hudiyohanong rebeldeng mga puwersa, sila nangandam alang sa atake sa ilang mga kaaway, sa mga singgit sa mga manggugubat, sa mga siyagit sa kababayen-an ug kabataan. Hinunoa sila nakadungog lamag nagpitipiting kalayo. Samtang ilang gisusi ang nagdilaab nga kuta, nasayran sa mga Romano ang ngilngig nga hitabo: ang ilang mga kaaway​—mga 960 ka tawo​—nangamatay na! Sa sistematikong paagi, ang Hudiyong mga manggugubat mipatay sa ilang mga pamilya mismo, dayon sa usag usa. Gipatay sa nahibiling tawo ang iyang kaugalingon.a Unsay miagak kanila sa maong ngilngig nga pagpatay sa masa ug paghikog?

Sumala sa kontemporaryong historyano nga si Josephus, ang usa ka dakong hinungdan mao ang pagtuo sa dili-mamatayng kalag. Si Eleazar Ben Jair, ang lider sa mga Zealot sa Masada, sa sinugdan misulay sa pagdani sa iyang mga tawo nga ang paghikog mas madungganon kay sa pagkamatay o pagkaulipon diha sa mga kamot sa mga Romano. Sa pagkakita nga sila nagpanuko, iyang gipahayag ang mainitong pakigpulong bahin sa kalag. Iyang gisultihan sila nga ang lawas maoy sabal lamang, usa ka prisohan sa kalag. “Apan inigkagawas gikan sa kabug-at nga maoy nagyudyod niini sa yuta ug naglikop niini,” siya mipadayon, “ang kalag mobalik sa kaugalingong dapit niini, dayon sa aktuwal makaambit kini sa usa ka bulahang gahom ug way-kinutobang kusog, nga magpabiling dili-makita sa mata sa tawo ingon man sa Diyos Mismo.”

Unsay sanong? Si Josephus mitaho nga human makapahayag si Eleazar sa maong ulohan sa taastaas nga panahon, “ang tanan niyang mamiminaw misalga kaniya ug nahupong sa di-kapugngang kadasig ang mga mamiminaw midali paghimo niana.” Si Josephus midugang: “Nga morag gidemonyohan, ang tanan ikag nga mihimo niana, . . . nahupngan silag di-mabangbang nga tinguha nga patyon ang ilang mga asawa, ilang mga anak, ug ang ilang kaugalingon.”

Kining mangilngig nga pananglitan naghulagway nga makapausob kaayo ang doktrina sa dili-mamatayng kalag sa kasagarang panghunahuna sa tawo bahin sa kamatayon. Ang mga nagtuo sa dili-mamatayng kalag gitudloan nga isipon ang kamatayon, dili ingong labing dakong kaaway sa tawo, kondili ingong usa lamang ka ganghaan nga magpagawas sa kalag aron matagamtam ang mas maayong pagkinabuhi. Apan nganong ang Hudiyong mga Zealot nagtuo niana? Daghan ang nagtuo nga ang ilang balaang kasulatan, ang Hebreohanong Kasulatan, nagtudlo nga ang tawo adunay usa ka may-panimuot nga espiritu sa iyang kahiladman, usa ka kalag nga mogawas aron magpadayong buhi sa pagkamatay. Tinuod ba kana?

Ang Kalag Diha sa Hebreohanong Kasulatan

Sa mubo, ang tubag maoy dili. Diha mismo sa unang basahon sa Bibliya, ang Genesis, gitug-anan kita nga ang kalag dili butang nga imong naangkon, kini mao ikaw. Mabasa nato ang bahin sa paglalang kang Adan, ang unang tawhanong linalang: “Ang tawo maoy usa ka buhing kalag.” (Genesis 2:7) Ang Hebreohanong pulong nga gigamit dinhi alang sa kalag, neʹphesh, makita sa kapig 700 ka beses diha sa Hebreohanong Kasulatan, nga bisag kas-a wala gayod maghatag sa ideya sa separado, dili-materyal, espirituwal nga bahin sa tawo. Sa kasukwahi, ang kalag maoy mahikap, may-lawas, pisikal.

Tan-awa ang mosunod nga gisitar nga mga teksto sa imong kaugalingong kopya sa Bibliya, kay ang Hebreohanong pulong nga neʹphesh hikaplagan diha sa matag usa kanila. Tin-awng gipakita niini nila nga ang kalag mahimong moatubang ug riyesgo, kapeligrohan, ug bisan dagiton (Deuteronomio 24:7; Maghuhukom 9:17; 1 Samuel 19:11); makahikap ug mga butang (Job 6:7); magapos sa mga puthaw (Salmo 105:18); mangandoy nga mokaon, masakit tungod sa pagpuasa, ug kuyapan tungod sa kagutmanan ug kauhaw; ug mag-antos ug makapahugo sa lawas nga sakit o insomnia pa ingong resulta sa kaguol. (Deuteronomio 12:20; Salmo 35:13; 69:10; 106:15; 107:9; 119:28) Sa laing mga pulong, tungod kay ang imong kalag mao ikaw, ang imong kaugalingon mismo, ang imong kalag makasinati sa bisan unsa nga imong masinati.b

Nan, nagkahulogan ba kana nga ang kalag aktuwal nga mamatay? Oo. Kasukwahi sa pag-ingong dili kini mamatay, ang tawhanong mga kalag gihisgotan sa Hebreohanong Kasulatan ingong “giputol,” o gipatay, tungod sa buhat nga daotan, nga gitigbak, gibuno, gilaglag, ug gikuniskunis. (Exodo 31:14; Deuteronomio 19:6; 22:26; Salmo 7:2) “Ang kalag nga nagapakasala​—kini mismo mamatay,” nag-ingon ang Ezequiel 18:4. Tin-aw, ang kamatayon mao ang kasagarang sangkoan sa tawhanong mga kalag, sanglit kitang tanan nakasala man. (Salmo 51:5) Ang unang tawo, si Adan, giingnan nga ang silot sa sala mao ang kamatayon​—dili pagbalhin ngadto sa espiritu nga kalibotan ug pagkadili-mamatay. (Genesis 2:17) Ug sa dihang siya nakasala, ang silot gipahayag: “Kay abog ka ug sa abog ka mobalik.” (Genesis 3:19) Sa dihang si Adan ug si Eva namatay, sa yano sila nahimong kon unsay subsob gitumong sa Bibliya ingong ‘patayng mga kalag’ o ‘naanhing nga mga kalag.’​—Numeros 5:2; 6:6.

Dili katingad-ang ang The Encyclopedia Americana nag-ingon bahin sa kalag diha sa Hebreohanong Kasulatan: “Ang Daang Testamento nga ideya bahin sa tawo mao ang pagkausa, dili usa ka panaghiusa sa kalag ug lawas.” Midugang kini: “Ang nefesh . . . wala gayod isipa nga naglihok nga separado gikan sa lawas.”

Busa, unsay gituohan sa matinuohong mga Hudiyo nga mao ang kamatayon? Sa yanong pagkasulti, sila nagtuo nga ang kamatayon maoy kaatbang sa kinabuhi. Ang Salmo 146:4 nagtug-an kon unsay mahitabo sa dihang ang espiritu, o puwersa-sa-kinabuhi, mogawas sa usa ka tawhanong linalang: “Ang iyang espiritu mogula, siya mobalik sa iyang yuta; nianang adlawa ang iyang mga hunahuna mahanaw.”c Sa susamang paagi, si Haring Solomon misulat nga ang mga patay “wala mahibalo sa bisan unsa.”​—Ecclesiastes 9:5.

Nan, nganong daghang Hudiyo sa unang siglo, sama sa mga Zealot sa Masada, nakombinsir pag-ayo sa pagkadili-mamatay sa kalag?

Ang Gregong Impluwensiya

Nakuha sa mga Hudiyo kining ideyaha, dili gikan sa Bibliya, kondili gikan sa mga Grego. Tali sa ikapito ug ikalimang mga siglo W.K.P., ang ideya morag nakasuhot gikan sa misteryosong Gregong relihiyosong mga kulto ngadto sa Gregong pilosopiya. Ang ideya bahin sa kinabuhi human sa kamatayon diin ang daotang mga kalag makadawat ug masakit nga balos dugay nang nakapadani kaayo, ug ang ideya naugmad ug mikaylap. Ang mga pilosopo naglantugi nga walay hunong bahin sa tukmang kinaiyahan sa kalag. Si Homer miangkon nga ang kalag mokalit paggawas sa oras sa pagkamatay, nga mohimog madungog nga hagonghong, pagsiyap, o kanaas. Si Epicurus miingon nga ang kalag sa aktuwal adunay gibug-aton ug, busa, maoy kinagamyang lawas.d

Apan tingali ang kinalabwang tigpaluyo sa dili-mamatayng kalag mao ang Gregong pilosopo nga si Plato, sa ikaupat nga siglo W.K.P. Ang iyang kabatbatan sa kamatayon sa iyang magtutudlo, si Socrates, nagpadayag sa mga pagtuo nga sama kaayo niadtong sa mga Zealot sa Masada kasiglohan sa ulahi. Sumala sa pagpahayag niini sa eskolar nga si Oscar Cullmann, “gipadayag ni Plato kanato kon sa unsang paagi si Socrates namatay diha sa hingpit nga kalinaw ug kaligdong. Ang kamatayon ni Socrates maoy matahom nga kamatayon. Walay nakita dinhi nga makalilisang ang kamatayon. Si Socrates dili mahimong mahadlok sa kamatayon, sanglit sa pagkamatuod kini nagpagawas kanato gikan sa lawas. . . . Ang kamatayon mao ang dakong higala sa kalag. Kanay iyang gitudlo; ug busa, nga kahibulongang nahiuyon sa iyang pagtulon-an, siya namatay.”

Lagmit maoy sa yugto sa mga Makabeo, sa ikaduhang siglo sa wala pa si Kristo, nga ang mga Hudiyo misugod pagsagop niining pagtulon-ana gikan sa mga Grego. Sa unang siglo K.P., si Josephus nagtug-an kanato nga ang mga Pariseo ug ang mga Essene​—gamhanang Hudiyonhong relihiyosong mga grupo​—nagduso sa maong doktrina. Ang usa ka balak nga lagmit gikomposo nianang panahona nagpasibaw sa samang pagtuo.

Apan, unsay ikasulti bahin kang Jesu-Kristo? Siya ba ug ang iyang mga sumusunod nagtudlo usab niining ideyaha gikan sa Gregong relihiyon?

Ang Hunahuna sa Unang mga Kristohanon Bahin sa Kalag

Ang unang-siglong mga Kristohanon wala mag-isip sa kalag nga sama sa pag-isip sa mga Grego. Pananglitan, tagda ang pagkamatay sa higala ni Jesus nga si Lazaro. Kon si Lazaro nagbaton pag dili-mamatayng kalag nga mikalit paggula, nga gawasnon ug malipayon, panahon sa pagkamatay, dili ba ang asoy sa Juan kapitulo 11 mabasa unta nga lahi kaayo? Tinong isugilon gayod unta ni Jesus sa iyang mga sumusunod kon si Lazaro buhi pa ug maayo ug may-panimuot sa langit; sa kasukwahi, mipahayag siya nga uyon sa Hebreohanong Kasulatan ug giingnan sila nga si Lazaro natulog, walay panimuot. (Bersikulo 11) Tinong si Jesus nagmasadyaon unta kon ang iyang higala nagpahimulos ug kahibulongang bag-ong kinabuhi; sa kapulihay, atong masayran nga siya naghilak nga dayag tungod sa maong kamatayon. (Bersikulo 35) Sa pagkatinuod, kon ang kalag ni Lazaro didto pa sa langit, nga nagkalipay sa bulahang pagkadili-mamatay, si Jesus dili gayod unta magmapintason kaayo nga tawgon siyag balik aron mabuhig pila ka dugang katuigan diha sa “prisohan” sa dili-hingpit nga pisikal nga lawas taliwala sa masakiton ug mamatay nga katawhan.

Si Lazaro ba mibalik gikan sa pagkamatay nga may masadyaong mga asoy bahin sa iyang kahibulongang upat ka adlaw ingong nahigawas, nahibulag nga espiritu? Wala, wala gayod. Ang mga magtutuo sa dili-mamatayng kalag motubag nga kini maoy tungod kay ang iyang kasinatian maoy talagsaon kaayo aron ibatbat. Apan ang maong argumento dili makapatuo; kon buot sabton, dili ba si Lazaro mosugilon unta sa iyang mga minahal niana​—nga siya nakabaton ug kasinatian nga kahibulongan kaayo aron batbaton? Hinunoa, si Lazaro walay gisulti bahin sa bisan unsang mga kasinatian nga iyang nabatonan samtang patay. Hunahunaa kini​—kahilom bahin sa usa ka ulohan nga maoy sentro sa mas dakong tawhanong kamausisaon kay sa bisan unsa pang ulohan: kon unsay kamatayon! Ang maong kahilom ikapatin-aw sa usa lamang ka paagi. Walay bisan unsang ikasulti. Ang mga patay natulog, walay panimuot.

Busa, ang Bibliya nagpadayag ba sa kamatayon ingong higala sa kalag, usa lamang ka rituwal sa pag-agi tali sa mga ang-ang sa paglungtad? Wala! Alang sa matuod nga mga Kristohanon sama kang apostol Pablo, ang kamatayon dili higala; kana mao ang “kataposang kaaway.” (1 Corinto 15:26) Nasabtan sa mga Kristohanon ang kamatayon, dili ingong kinaiyanhon, kondili ingong makalilisang, ingong dili-kinaiyanhon, kay kini maoy direktang resulta sa sala ug pagrebelde batok sa Diyos. (Roma 5:12; 6:23) Dili gayod kadto bahin sa orihinal nga katuyoan sa Diyos alang sa katawhan.

Bisan pa niana, ang matuod nga mga Kristohanon dili ingong walay paglaom kon bahin sa pagkamatay sa kalag. Ang pagkabanhaw ni Lazaro maoy usa sa daghang asoy sa Bibliya nga tin-awng nagpakita kanato sa matuod, Kasulatanhong paglaom sa patayng mga kalag​—ang pagkabanhaw. Ang Bibliya nagtudlog duha ka magkalaing mga matang sa pagkabanhaw. Alang sa kinabag-ang katawhan nga natulog sa lubnganan, kon kaha matarong o dili-matarong, anaa ang paglaom sa pagkabanhaw ngadto sa kinabuhing dayon diha sa Paraiso dinhi sa yuta. (Lucas 23:43; Juan 528, 29; Buhat 24:15) Alang sa usa ka gamayng grupo nga gitumong ni Jesus ingong iyang “gamayng panon,” anaa ang pagkabanhaw ngadto sa dili-mamatayng kinabuhi ingong mga espiritu sa langit. Kini sila, nga naglakip sa mga apostol ni Kristo, magamando uban kang Kristo Jesus ibabaw sa katawhan ug magpasig-uli kanila ngadto sa kahingpitan.​—Lucas 12:32; 1 Corinto 15:53, 54; Pinadayag 20:6.

Nan, nganong atong makaplagan nga ang mga iglesya sa Kakristiyanohan nagtudlo, dili sa pagkabanhaw, kondili sa pagkadili-mamatay sa tawhanong kalag? Tagda ang tubag nga gihatag sa teologong si Werner Jaeger diha sa The Harvard Theological Review niadto pang 1959: “Ang labing hinungdanong kamatuoran sa kasaysayan sa Kristohanong doktrina mao nga ang amahan sa Kristohanong teolohiya, si Origen, maoy usa ka Platonikong pilosopo sa tunghaan sa Alexandria. Gidugang niya sa Kristohanong doktrina ang daghan kaayong mga pagtulon-an mahitungod sa kalag, nga iyang gikuha gikan ni Plato.” Busa gihimo sa iglesya ang gibuhat gayod sa mga Hudiyo kasiglohang nangagi! Gibiyaan nila ang Biblikanhong mga pagtulon-an sa pagdapig sa Gregong pilosopiya.

Ang Tinuod nga Sinugdanan sa Doktrina

Karon ang pipila tingali mangutana, sa paglaban sa doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag, Nganong gitudlo ang samang doktrina, sa usa o laing dagway, sa daghan kaayong mga relihiyon sa kalibotan? Ang Kasulatan naghatag ug maayong katarongan kon nganong kining pagtulon-ana kaylap kaayo diha sa relihiyosong mga pundok niining kalibotana.

Ang Bibliya nagtug-an kanato nga “ang tibuok kalibotan nahimutang diha sa gahom sa tuman-kadaotang usa” ug sa tino nagpaila kang Satanas ingong “ang magmamando niining kalibotana.” (1 Juan 5:19; Juan 12:31) Dayag, ang mga relihiyon sa kalibotan dili kay di-madutlan sa impluwensiya ni Satanas. Sa kasukwahi, sila nakaamot ug dako sa kasamok ug panag-away sa kalibotan karong adlawa. Ug bahin sa kalag, mopatim-aw nga ilang gibanaag nga tin-aw kaayo ang kaisipan ni Satanas. Sa unsang paagi matuod kana?

Hinumdomi ang unang bakak nga gisulti sukad. Giingnan sa Diyos si Adan ug si Eva nga ang kamatayon mosangpot kon sila makasala batok kaniya. Apan gipasaligan ni Satanas si Eva: “Dili gayod kamo mamatay.” (Genesis 3:4) Siyempre, si Adan ug si Eva namatay gayod; mibalik sila sa abog sumala sa giingon sa Diyos. Si Satanas, “ang amahan sa bakak,” wala gayod mosalikway sa iyang unang bakak. (Juan 8:44) Sa di-maihap nga mga relihiyon nga mibulag sa doktrina sa Bibliya o wala gayod magpakabana niini, ang samang ideya gipasa gihapon: ‘Dili ka gayod mamatay. Ang imong lawas mahimong mahanaw, apan ang imong kalag magpadayong buhi, sa walay kataposan​—sama sa Diyos!’ Makapaikag, giingnan usab ni Satanas si Eva nga siya “mahisama sa Diyos”!​—Genesis 3:5.

Pagkalabi pang maayo ang pagbaton sa paglaom nga gipasikad, dili sa kabakakan o tawhanong mga pilosopiya, kondili sa kamatuoran. Pagkalabi pang maayo nga ang atong patayng mga minahal walay panimuot diha sa lubnganan inay sa pagkabalaka bahin sa kon diin ang usa ka dili-mamatay nga kalag! Kining pagkatulog sa patay dili kinahanglang makapalisang o makapaguol kanato. Sa usa ka paagi, mahimong isipon nato ang patay ingong anaa sa luwas nga dapit nga pahulayan. Nganong luwas man? Kay ang Bibliya nagpasalig kanato nga ang patay nga gihigugma ni Jehova maoy buhi sa espesyal nga diwa. (Lucas 20:38) Sila buhi sa iyang panumdoman. Kana maoy makapahupay pag-ayo nga hunahuna tungod kay ang iyang panumdoman walay kinutoban. Ikag siya nga ibalik sa kinabuhi ang di-maihap nga minilyong minahal nga mga tawo ug hatagan silag higayon sa pagkinabuhing walay kataposan sa usa ka paraisong yuta.​—Itandi ang Job 14:14, 15.

Ang mahimayaong adlaw sa pagkabanhaw moabot, kay ang tanang saad ni Jehova mamatuman gayod. (Isaias 55:10, 11) Hunahunaa lamang ang pagkatuman niining tagnaa: “Apan ang imong patay mabuhi, ang ilang mga lawas mobangon pag-usab. Sila nga natulog sa yuta momata ug mosinggit sa kalipay; kay ang imong yamog maoy yamog sa nagsidlak nga kahayag, ug ang yuta magbuhi pag-usab niadtong dugay nang namatay.” (Isaias 26:19, The New English Bible) Busa ang mga patay nga nangatulog diha sa lubnganan maoy luwas sama sa usa ka bata sulod sa tagoangkan sa inahan niini. Sila sa dili madugay “matawo,” nga ibalik sa kinabuhi sa usa ka paraisong yuta!

Unsang paglaom ang mas maayo kay niana?

[Mga footnote]

[Hulagwag sa panid 7]

ang Hudiyong mga Zealot sa Masada nagtuo nga ang kamatayon magpagawas sa ilang mga kalag