“Jehova” o “Yahweh”?

“LINANGKOBAN,” “kinombinasyonan,” “dili subay sa naandan.” Unsay nagtukmod sa Hebreohanong mga eskolar sa Bibliya sa paggamit sa maong puwersadong mga termino? Ang isyu maoy kon ang “Jehova” mao ba ang hustong Ingles nga paglitok sa ngalan sa Diyos. Sulod sa kapin sa usa ka gatos ka tuig, kini nga kontrobersiya padayong gilalisan. Karong adlawa, ang kadaghanang eskolar morag pabor sa duhay-silaba nga “Yahweh.” Apan ang paglitok nga “Jehova” tinuod ba gayod nga “dili subay sa naandan”?

Ang Lintunganay sa Kontrobersiya

Sumala sa Bibliya, ang Diyos mismo nagpadayag sa iyang ngalan ngadto sa katawhan. (Exodo 3:15) Ang pamatuod sa Kasulatan nagpakita nga ang karaang mga alagad sa Diyos migamit gayod nianang ngalana. (Genesis 12:8; Ruth 2:4) Ang ngalan sa Diyos nailhan usab sa ubang mga nasod. (Josue 2:9) Tinuod kini ilabina human nga nakauban sa mga Hudiyo nga mibalik gikan sa pagkadestiyero sa Babilonya ang mga tawo sa daghang nasod. (Salmo 96:2-10; Isaias 12:4; Malaquias 1:11) Ang The Interpreter’s Dictionary of the Bible nag-ingon: “Adunay daghang pamatuod nga human sa yugto sa pagkadestiyero daghang langyaw ang nadani sa relihiyon sa mga Hudiyo.” Apan, sa unang siglo K.P., miugmad ang patuotuo labot sa ngalan sa Diyos. Sa kataposan, dili lamang mihunong ang Hudiyohanong nasod sa paggamit sa ngalan sa Diyos sa dayag kondili gidili pa sa pipila bisan ang paglitok niana. Sa ingon ang hustong paglitok niini nawala​—o tinuod ba gayod kining nawala?

Unsay Anaa sa Ngalan?

Sa Hebreohanong pinulongan, ang ngalan sa Diyos gisulat nga יהוה. Kining upat ka titik, nga pagabasahon gikan sa tuo ngadto sa wala, gitawag sa kadaghanan nga ang Tetragrammaton. Daghang ngalan sa mga tawo ug mga dapit nga gihisgotan sa Bibliya adunay usa ka minubong porma sa balaang ngalan. Posible ba nga kining mga ngalana mohatag ug pipila ka timaan kon unsaon paglitok ang ngalan sa Diyos?

Sumala pa kang George Buchanan, retiradong propesor sa Wesley Theological Seminary, Washington, D.C., T.B.A., ang tubag maoy oo. Si Propesor Buchanan nagpatin-aw: “Sa karaang mga panahon, sagad nganlan sa mga ginikanan ang ilang mga anak sa ngalan sa ilang mga diyos. Kana nagpasabot nga ilang litokon ang ngalan sa ilang mga anak sama sa paglitok sa ngalan sa diyos. Ang Tetragrammaton gilangkob diha sa mga ngalan sa mga tawo, ug ila kanunayng gamiton ang bokales sa tunga.”

Palandonga ang pipila ka pananglitan sa mga ngalan nga makita diha sa Bibliya nga naglakip sa minubong porma sa ngalan sa Diyos. Ang Jonathan, nga makita ingong Yoh·na·thanʹ o Yehoh·na·thanʹ sa Hebreohanong Bibliya, nagkahulogang “si Yaho o Yahowah nakahatag,” matod pa ni Propesor Buchanan. Ang ngalan ni manalagnang Eliseo maoy ʼE·li·yahʹ o ʼE·li·yaʹhu sa Hebreohanon. Sumala pa ni Propesor Buchanan, ang ngalan nagkahulogan: “Ang akong Diyos mao si Yahoo o Yahoo-wah.” Maingon man, ang Hebreohanong ngalan alang sa Jehoshaphat maoy Yehoh-sha·phatʹ, nga nagkahulogang “Si Yaho nakahukom.”

Ang duha ka silaba nga paglitok sa Tetragrammaton ingong “Yahweh” magwala sa tunog nga o nga bokales diha sa ngalan sa Diyos. Apan diha sa daghang Biblikanhong mga ngalan nga gilangkoban ug ngalan sa Diyos, kining tunog sa bokales sa tunga mogawas diha sa orihinal ug sa minugbong mga porma, sama sa Jehonathan ug Jonathan. Busa, si Propesor Buchanan nag-ingon bahin sa ngalan sa Diyos: “Walay higayon nga gikuha ang bokales nga oo o oh. Ang pulong usahay gipamubo ingong ‘Ya,’ apan dili gayod ingong ‘Ya-weh.’ . . . Kaniadto sa dihang ang Tetragrammaton litokon sa usa ka silaba kini maoy ‘Yah’ o ‘Yo.’ Kon kini litokon sa tulo ka silaba kini maoy ‘Yahowah’ o ‘Yahoowah.’ Kon kini gipamubo man ugaling sa duha ka silaba kini maoy ‘Yaho.’”​—Biblical Archaeology Review.

Kining mga komentoha motabang kanato sa pagsabot sa giingon sa ika-19ng-siglong Hebreohanong eskolar nga si Gesenius diha sa iyang Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures: “Kadtong nagtuo nga ang יְהוָֹה [Ye-ho-wah] mao ang aktuwal nga paglitok [sa ngalan sa Diyos] adunay basehanan sa paglaban sa ilang opinyon. Sa paglitok niining paagiha nga ang minubong mga silaba nga יְהוֹ [Ye-ho] ug יוֹ [Yo], nga maoy sinugdanan sa daghang ngalan, mas mapatin-awg maayo.”

Bisan pa niana, diha sa pasiuna sa iyang bag-ong hubad sa The Five Books of Moses, si Everett Fox nag-ingon: “Ang daan ug bag-ong mga pagsulay sa pagpasig-uli sa ‘hustong’ paglitok sa Hebreohanong ngalan [sa Diyos] wala molampos; ni bug-os mapamatud-an ang panagsa-rang madungog nga ‘Jehova’ o ang sukdanan sa mga eskolar nga ‘Yahweh.’”

Tinong ang panagdebate sa mga eskolar magpadayon. Ang mga Hudiyo mihunong sa paglitok sa ngalan sa matuod nga Diyos una pa naugmad sa mga Masorete ang sistema sa pagmarka sa mga bokales. Sa ingon, wala gayoy tinong paagi sa pagpamatuod kon unsa nga bokales ang nag-uban sa mga konsonanteng YHWH (יהוה). Bisan pa niana, ang mga ngalan mismo sa mga karakter sa Bibliya​—ang hustong paglitok niini wala gayod mawala—​naghatag ug tinuod nga timaan sa karaang paglitok sa ngalan sa Diyos. Base niini, labing menos ang pipila ka eskolar miuyon nga ang paglitok nga “Jehova” dili gayod diay kay “dili subay sa naandan.”

[Mga hulagway sa panid 31]

Ang “Jehova” mao ang labing popular nga paglitok sa ngalan sa Diyos