Pagkaylap sa Pagdumot

“Ang mga tawo wala gayod masinati sa mga tawo nga ilang gidumtan.”—James Russell Lowell, Magsusulat Ug Diplomata.

ANG pagdumot morag anaa sa palibot nato karon. Ang mga ngalan sama sa East Timor, Kosovo, Liberia, Littleton, ug Sarajevo—maingon man ang neo-Nazi, skinhead, o mga bugoy nga nagpakagis sa ulo, ug mga tawong tigpaluyo sa ideya nga labaw ang mga puti—napatik na sa atong mga alimpatakan duyog sa dili-makalimtang mga hulagway sa nasunog nga mga kagun-oban, bag-ong gikalot nga tiningob nga mga lubnganan, ug mga patayng lawas.

Napusgay ang mga damgo bahin sa usa ka umaabot nga walay pagdumot, gubat, ug kapintasan. Si Danielle Mitterand, asawa sa naanhing nang Pranses nga presidente, nahinumdom bahin sa iyang pagkabatan-on: “Maoy damgo sa mga tawo nga magkinabuhi nga gawasnon diha sa katilingban sa panag-igsoonay nga ilang kasaligan; nga makabaton ug kalinaw sa hunahuna nga magpuyo taliwala ug duyog sa uban; maoy ilang damgo nga magkinabuhing maayog lawas, malinawon ug dunay dignidad nga mga kinabuhi diha sa lig-on ug mahinatagong kalibotan nga mag-atiman kanila.” Unsay nahitabo sa maong mga mithi? Siya mimulo: “Tunga sa siglo sa ulahi, ang among damgo sa pagkatinuod ginaatake.”

Ang pagtungha-pag-usab sa pagdumot karon dili mahimong dili lamang panumbalingon. Kini mas kaylap, ug kini nagpadayag sa mas makauulawng mga dagway. Ang pagbati sa indibiduwal nga seguridad nga wala kaayo pabilhi sa minilyon namenosan tungod sa pagsulbong sa binuang nga mga buhat sa pagdumot, nga ang matag usa morag mas makalilisang kay sa nag-una niana. Bisan pag wala nato masinati ang pagdumot diha sa atong panimalay o sa atong nasod, kini naghulat kanato sa laing dapit. Lagmit nakita nato ang pamatuod niini kada adlaw diha sa telebisyon sa gisibya nga mga balita ug kinaulahiang mga hitabo. Ang uban niini mikaylap gani ngadto sa Internet. Tagda ang pipila ka pananglitan.

Sa miaging dekada nahitabo ang wala-hitupnging pagkaylap sa nasyonalismo. “Ang nasyonalismo,” matod pa ni Joseph S. Nye, Jr., direktor sa Harvard Center for International Affairs, “nagkalig-on diha sa dakong bahin sa kalibotan, wala magkaluya. Imbes usa ka tibuok-globong balangay dunay mga balangay sa tibuok globo nga mas mapihigon sa usag usa. Kana, sa baylo, nagpadaghan sa mga kahigayonan nga maggubatay.”

Ang ubang mga dagway sa pagdumot mas malipoton, nga natago diha sa usa ka nasod o bisan diha lamang sa silinganan. Sa dihang lima ka skinhead ang mipatay sa tigulang nga Sikh sa Canada, kining hitaboa “nagpasiugda sa giisip sa pipila nga pagtungha-pag-usab sa mga krimen tungod sa pagdumot diha sa usa ka nasod nga kanunayng gidayeg tungod sa pagdawat niini sa lainlaing mga rasa.” Sa Alemanya, human magkamenos sa miaging katuigan, ang rasistang mga pag-atake nga gihimo sa mga ekstremista misulbong ug 27 porsiyento sa 1997. “Makapaluya kini nga kaugmaran,” miingon ang Interior Minister nga si Manfred Kanther.

Sa amihanang Albania usa ka taho nagpadayag nga kapin sa 6,000 ka bata ang nahimong halos mga binilanggo diha sa ilang mga balay sa kahadlok nga pusilon sa mga kaaway sa ilang mga pamilya. Kining mga bataa maoy mga biktima sa pag-awayay sa mga pamilya, “nga nakabalda sa kinabuhi sa linibong pamilya.” Sa Tinipong Bansa, sumala sa Federal Bureau of Investigation (FBI), “ang pagpihig sa rasa maoy nakaingon sa kapin sa katunga sa 7,755 ka krimen tungod sa pagdumot nga nahimo sa 1998 nga gitaho ngadto sa FBI.” Ang pipila sa mga motibo sa ubang mga krimen tungod sa pagdumot naglakip sa pagpihig maylabot sa relihiyon, etniko o nasodnon nga kagikan, ug mga depekto sa lawas.

Dugang pa, ang mga ulohang-balita sa mantalaan kada adlaw nagpunting sa pagkaylap sa pagdumot batok sa mga langyaw, nga sa panguna gitumong sa mga kagiw, kinsa sa pagkakaron mikabat nag kapin sa 21 ka milyong tawo. Ikasubo, ang kadaghanan niadtong nagpakitag pagdumot sa mga langyaw maoy mga batan-on, nga gihulhogan sa iresponsableng mga politiko ug sa uban pa nga nangitag dakdakanan. Ang dili kaayo dayag nga mga timailhan sa mao gihapong talagsaon nga hitabo naglakip sa kawalay-pagsalig, pagkadili-matugoton, ug mapihigong paglarawan sa mga tawo nga lahi.

Unsa ang pipila sa mga hinungdan niining pagkaylap sa pagdumot? Ug unsay mahimo aron mawagtang ang pagdumot? Ang sunod nga artikulo magtubag niining mga pangutanaha.

[Picture Credit Line sa panid 2]

Cover, top: UN PHOTO 186705/J. Isaac

[Picture Credit Line sa panid 3]

Daud/Sipa Press