“May anemia ko sa tin-edyer pa ko,” nahinumdom si Beth. “Luya ko, dali kong kapoyon, manakit ang akong kabukogan, ug maglisod kog pokus. Giresetahan ko sa akong doktor ug mga iron supplement. Gitomar ni nako, ug mikaon kog sustansiyadong pagkaon. Wala madugay, miarang-arang ang akong pamati.”

Ang problema ni Beth sa panglawas komon kaayo. Sumala sa World Health Organization (WHO), duha ka bilyon—mga 30 porsiyento sa populasyon sa kalibotan—ang anemik. Sa pobreng mga nasod, gibanabana nga 50 porsiyento sa mga mabdos ug 40 porsiyento sa mga bata nga preschool (tali sa tres ug singko anyos) ang anemik.

Ang anemia delikado. Sa grabeng mga kaso, mahimong moresulta nig sakit sa kasingkasing ug bisan sa heart failure. Sa pipila ka nasod, ang anemia “nakaamot sa 20% sa kamatayon sa mga inahan,” nag-ingon ang WHO. Ang mga bata sa mga inahang may iron-deficiency anemia—ang labing komon nga klase sa anemia—posibleng maahat pagkatawo ug kulag timbang. Ang anemik nga mga bata lagmit hinayng motubo ug daling mataptag sakit. Pero, ang iron-deficiency anemia sagad malikayan o matambalan.a

Unsa ang Anemia?

Ang anemia maoy usa ka klase sa sakit. Sa simpleng pagkasulti, ang mga tawong anemik kulang sa himsog nga pulang selula sa dugo. Lainlain ang hinungdan niini. Gani, ang mga siyentipiko nakadiskobreg kapin sa 400 ka klase sa anemia! Dunay temporaryo, duna poy dugay maayo; dunay dili kaayo grabe, duna say grabe.

Unsay Hinungdan sa Anemia?

Tulo ang pangunang hinungdan niini:

• Dihang daghang dugo ang moawas, maibanan ang gidaghanon sa pulang selula sa dugo.

• Kulang ang giprodyus sa lawas nga himsog nga pulang selula sa dugo.

• Atakehon ug patyon sa lawas ang pulang selula sa dugo.

Ang iron-deficiency anemia giisip ingong labing kaylap nga klase sa anemia sa tibuok kalibotan. Kon kulag iron ang lawas, dili kini makagama ug igong normal nga hemoglobin, ang substansiya sulod sa pulang mga selula nga maoy hinungdan nga makadala kinig oxygen.

Unsa ang mga Simtoma sa Iron-Deficiency Anemia?

Sa sinugdan, ang anemia tingali dili ra grabe, dili gani mamatikdan. Lainlain ang simtoma sa iron-deficiency anemia, pero apil niini ang mosunod:

• Grabeng kakapoy

• Pagpamugnaw sa kamot o tiil

• Kaluya

• Luspad nga pamanit

• Paglabad sa ulo ug pagkalipong

• Pagsakit sa dughan, paspas nga pagpitik sa kasingkasing, lisod nga pagginhawa

• Daling mabali nga kuko

• Kawalay-gana sa pagkaon, ilabina diha sa mga masuso ug mga bata

• Ganahang mokaon ug ice, pagkaon nga dunay starch, o bisan gani yuta

Kinsay Posibleng Makabaton Niini?

Ang mga babaye, kay mawad-an silag dugo panahon sa pagregla. Posible pong makabaton niini ang mga mabdos kon ang ilang ginakaon kulag folate, o folic acid, usa ka klase sa bitamina B.

Ang mga masuso nga naahat pagkatawo o kulag timbang nga dili makakuhag igong iron gikan sa gatas sa inahan o sa komersiyal nga gatas.

Ang mga bata nga dili mokaon ug sustansiyadong mga pagkaon.

Ang mga vegetarian nga ang pagkaon kulag iron.

Ang grabeng nasakit, sama niadtong may mga sakit sa dugo, kanser, kidney failure, slow-bleeding ulcer, o pipila ka klase sa impeksiyon.

Kon Unsaon Pagtambal sa Anemia

Dili tanang anemia malikayan o matambalan. Pero kadtong ang hinungdan mao ang kakulang sa iron o bitamina sagad malikayan o matambalan pinaagig sustansiyadong pagkaon nga nag-apil sa mosunod nga mga sustansiya:

Iron. Anaa sa karne, beans, lentil, ug berde kaayong mga utanon.b Makatabang sab ang paggamit ug puthawng lutoanan kay sumala sa mga pagtuon ang paggamit niana makadugang sa iron diha sa pagkaon.

Folate. Anaa sa prutas, berde kaayong mga utanon, gisantes, bitsuwelas, keso, itlog, isda, almond, ug mani. Naa sab ni sa gidugangag bitamina nga mga pagkaon nga gikan sa lugas, sama sa pan, cereal, pasta, ug kan-on nga humay. Ang synthetic nga klase sa folate mao ang folic acid.

Bitamina B-12. Anaa sa karne, mga pagkaon nga gikan sa gatas, cereal nga gidugangag sustansiya, ug mga pagkaon nga gikan sa soybean.

Bitamina C. Anaa sa mga citrus fruit ug juice, sili, broccoli, kamatis, melon, ug strawberry. Ang pagkaon nga dunay bitamina C makatabang sa imong lawas sa pag-absorb sa iron.

Lainlain ang pagkaon sa matag dapit. Busa sayra kon unsang mga pagkaon sa inyong lugar ang daghag sustansiya. Importante nâ kon babaye ka, ilabina kon mabdos ka o kaha nagplanong manganak. Pinaagi sa pag-atiman sa imong panglawas, mamenosan nimo ang posibilidad nga maanemik ang imong bata.c