ATAY

Usa ka dakong organo nga glandula sa may-dugokan nga mga hayop ug sa tawo nga hinungdanon alang sa paghilis ug sa kemistriya sa dugo; diha sa tawo, kini ang kinadak-ang glandula. Ang Hebreohanong termino alang sa atay (ka·vedhʹ) naggikan sa lintunganayng pulong nga nagkahulogang “mabug-at.” Ang Hebreohanong Kasulatan mas subsob naggamit sa pulong nga “atay” sa pagtumong sa mga atay sa mga hayop nga giandam sa mga Israelinhon aron ihalad. (Ex 29:22; Lev 3:​4, 10, 15; 4:9) Ang ‘bahin nga nagatapot sa atay’ mao ang gipaaso diha sa halaran. (Ex 29:13) Ang Commentary on the Old Testament, ni C. F. Keil ug F. Delitzsch, naghubit niini nga bahin sa atay ingong ang “salimbong sa atay, o salimbong sa tiyan . . . , nga nagsugod sa tunga tali sa tuo ug wala nga mga bahin sa atay, ug moabot ang usa ka kiliran latas sa tiyan, ug ang pikas nga kiliran ngadto sa dapit nga nahimutangan sa mga amimislon. . . . Kining gamayng salimbong maoy talandogon, apan dili kaayo tambok dili sama sa mas dako nga salimbong; bisan tuod kini lakip gihapon sa tambok nga mga bahin.” (1973, Tomo I, The Third Book of Moses, p. 300) Sa komento ni Rashi sa Levitico 3:​4, kini gihubit ingong “ang nanalipod nga bungbong (membrana) palibot sa atay.”​—Pentateuch With Targum Onkelos, Haphtaroth and Rashi’s Commentary, gihubad ni M. Rosenbaum ug A. Silbermann.

Ang asoy ni Haring Solomon bahin sa walay kasinatian nga batan-on nga nahaylo sa pangdani sa imoral nga babaye mihinapos: “Sa takulahaw lamang siya misunod kaniya, . . . hangtod nga ang usa ka pana molagbas sa iyang atay, . . . ug wala siya mahibalo nga nalangkit niini ang iyang kalag.” (Pr 7:21-23) Kini haom kaayo nga kahubitan, kay ang mga doktor nakakaplag nga sa grabeng mga kaso sa sipilis (sama sa daghang ubang mga sakit), ang mga organismo sa bakterya molukop sa atay. Ang organismo (gonococcus) nga mao ang hinungdan sa gonoria, laing sakit nga gipasa sa sekso, sa pipila ka kahimtang usab nagpahinabog grabeng pagpanghubag sa atay. Siyempre, ang grabeng pagkadaot sa atay mosangpot sa kamatayon. Ang atay hinungdanon gayod sa kinabuhi, nga tungod niana kini mahulagwayong gigamit sa paglarawan sa hilabihang kasubo.​—Lam 2:11.

Si Haring Nabucodonosor sa Babilonya, sa dihang nanginahanglan ug paggiya maylabot sa iyang militaryong mga pagmaniobra, ‘misusi sa atay’ ingong usa ka matang sa pagpanag-an.​—Eze 21:21; tan-awa ang PAGPANAG-AN.