CUMINO

[Heb., kam·monʹ, Gr., kyʹmi·non], ITOM NGA CUMINO [Heb., qeʹtsach].

Ang tanom nga cumino (Cuminum cyminum) maoy kapamilya sa karot o sa parsley, nga moabot sa gitas-on nga mga 0.3 m hangtod sa 0.6 m (1 hangtod sa 2 p), adunay tag-as, yagpis nga mga dahon ug mga piyoos (samag mga pungpong) sa gagmayng rosason o puti nga mga bulak nga motubo diha sa tumoy sa nagtindog nga mga sanga. Kini nga tanom ilado sa halang nga mga liso niini, nga gigamit sa Tungang Sidlakan ug sa ubang mga nasod ingong pangpalami sa tinapay, keyk, law-oy, ug bisan sa mga bino. Sukad pa kaniadto, ang mga liso sa caraway, nga amgid sa lami ug hitsura sa mga liso sa cumino, mas kasagarang gigamit kay sa cumino tungod kay dili kaayo halang ug mas sustansiyado.

Gihisgotan uban sa cumino diha sa Isaias 28:​25, 27 mao ang tanom nga gihubit sa Hebreohanong pulong nga qeʹtsach. Sa lainlaing paagi ang mga maghuhubad nagtuo nga kini mao ang “fitches” (KJ), “anis” (Mo), ug “neguilla” (AT; RS); apan ang “itom nga cumino” (JP; NW) daw maoy nahiuyon sa konteksto ug katumbas usab sa ngalan niini sa Arabiko (qazha). Bisan pa sa ngalan niini, ang itom nga cumino (Nigella sativa) wala iklasipikar sa botaniya ingong tanom nga cumino, ug bisan tuod nailhan ingong “ang bulak sa nutmeg,” kini lahi usab sa tinanom nga nutmeg. Kini maoy kapamilya sa Ranunculaceae (buttercup), samag gitas-on sa cumino, may samang balhiboon nga dahon, apan mamulak ug tinagsa, matahom nga mga bulak nga puti ngadto sa asul ang mga gihay. Ang mga bayanan sa liso adunay mga seksiyon, ug ang gagmayng itom nga mga liso, nga mas gamay kay sa cumino, maoy halang ug humot ug gigamit ingong pampahalang sa mga pagkaon. Kini nga lamas paborito sa karaang mga Grego ug mga Romano.​—HULAGWAY, Tomo 1, p. 543.

Bisan tuod ang cumino ug ang itom nga cumino dili lukop nga gitanom karong adlawa didto sa rehiyon sa Palestina, sa mga panahon sa Bibliya kini mas ilado didto. Si Jehova pinaagi sa manalagna nga si Isaias naghubit sa usa ka mag-uumang Israelinhon nga nagsabwag ug mga binhi lukop sa nadaro nga yuta, samtang naghatag ug dakong pagtagad sa pagpugas sa mas mahinungdanong mga binhi, sama sa trigo, dawa, ug sebada. Gipakita usab niya nga human sa pag-ani, ang paggiok sa mga binhi sa mga tanom nga cumino ug itom nga cumino wala himoa pinaagig bug-at nga mga ligid o sa mga pangligis nga mga instrumento sa paggiok, kondili gihimo pinaagi sa paglupak sa mga bayanan sa liso pinaagig sungkod o usa ka pudlos alang sa gahi nga mga bayanan sa itom nga cumino aron ang gagmayng humok nga mga liso dili madugmok. Sanglit gipahayag kini human awhaga ni Jehova ang katawhan sa Israel nga mohunong na sa pagtamay tungod sa nagsingabot nga kalaglagan sa amihanang gingharian, mopatim-aw nga kini nga sambingay gihatag aron ipakita nga ang katawhan may kapilian kon sila mosanong ba sa pagbunal ingong disiplina ginamit ang pudlos ni Jehova o kaha ipailalom sa grabe ug walay hunong nga paggiok nga samag gipailalom sa bug-at nga mga ligid sa karomata.​—Isa 28:22-29.

Ilalom sa Moisesnong Balaod, ang mga Israelinhon kinahanglang mohatag ug ikapulo o ikanapulong bahin ‘sa tanang abot sa ilang binhi,’ nga mopatim-awng naglakip sa tanang gitanom nga talamnon. (Deu 14:22; Lev 27:30) Sa adlaw ni Jesus ang mga Pariseo mainampingon kaayo sa paghatag sa ikapulo sa gagmayng mga abot sama sa yerbabuyna, eneldo, ug cumino (tanan ikabaligya nga mga produkto), apan sila sad-an sa paglapas sa mas seryosong mga obligasyon.​—Mat 23:23; itandi ang Luc 11:42.