Hain ang Iyang mga Tiil?

“BIKTIMA Nalubag sa Krus, Nakita Gikan sa Kinalotang Salin.” Nakakita ka bag ingon niini nga ulohan sa balita sa Enero 1971? Tingali, tungod kay daghang mga artikulo sa mantalaan nga naghisgot bahin sa bag-ong “ebidensiya” bahin sa kamatayon diha sa krus.

Sunod sa ulohan sa ibabaw, ang artikulo gisugdan: “Jerusalem, Ene. 3 (Reuter)​—Ang mga arkeologong taga Israel, nakakalot sa unang materyal nga ebidensiya sa paglansang sa krus, miingon karon nga mahimong nagpakita kini nga tingali gilansang si Jesu-Kristo sa usa ka posisyon nga lahi sa makita diha sa tradisyonal nga krus.”

Kini bang bag-ong ebidensiya tinuod nagpadayag kon giunsa sa pagpatay ang mga Hudiyo sa panahon ni Jesus diha sa krus o estaka? Unsay natino sa mga arkeologo bahin sa posisyon sa lawas sa biktima? May kalabotan ba kini sa kamatayon ni Jesus? Ug unsa ka lig-on, tingali mangutana ka, ang ebidensiya?

Lansang Diha sa mga Tikod

Balik sa 1968 ang ubang mga langob nga lubnganan sulagmang nadiskobrehan duol sa Jerusalem. Sa sulod, taliwala sa gilubong pag-usab nga mga bukog, mao kanang daw usa ka tagsaong diskobre​—mga bukog sa tikod nga natusok sa tayaong lansang. Si Dr. Nico Haas, anatomista ug antropologo sa Hebrew University-Hadassah Medical School, ang nangulo sa pagtuki niining partikular nga mga bukog. Ang tinamod nga Israel Exploration Journal (1970, Tomo 20, panid 38-59) mipatik sa iyang mga konklusyon, nga misangpot ug pipila ka pinasobrahang mga artikulo sa mantalaan. Unsa kadtong mga konklusyona?

Siya mitaho nga ang nadiskobrehan walay lain kondili ang mga bukog sa usa ka tawong gipatay diha sa krus sa unang siglo. Mopatim-aw, nga ang duha ka tikod sa biktima giusa paglansang sa tul-id nga kahoy, apan napiko ang lansang sa tumoy dihang midapat kini sa buko sa kahoy. Dihang namatay ang biktimang Hudiyohanon, naglisod ang mga paryente sa pag-ibot sa lansang, busa nabilin kini diha sa iyang mga tikod sa paglubong. Kay usa ka lansang ang mitaop sa duha ka bukog sa tikod ug mopatim-aw nga ang mga bukog sa batiis may garas sa usa ka anggulo, si Dr. Haas mitaho nga malagmit ang biktima gipatay diha sa posisyon nga gipakita sa ubos. (Gituohan usab ni Dr. Haas nga ang garas sa bukog sa bukton nagpakita nga ang mga bukton sa tawo gilansang sa nagkurus nga kahoy.) Tingali nakakita ka nag sama niining dibuho diha sa mantalaan o artikulo sa magasin. Daghan ang napukaw bahin sa mga timailhan sa paagi sa pagkamatay ni Jesus.

Apan, maayong mangutana ka: Kasaligan ba ang ebidensiya, ug tinuod bang nagpakita kini sa paagi sa pagkamatay ni Jesus?

Pagtuki Pag-usab sa mga Tikod

Sa misunod nga mga tuig, ang ubang iladong mga eskolar, sama kang Propesor Yigal Yadin, misugod sa pagduhaduha sa mga konklusyon nga naabot ni Haas. Sa kataposan, ang Israel Exploration Journal (1985, Tomo 35, panid 22-7) mipatik ug “A Reappraisal,” ni antropologong Joseph Zias (Israel Department of Antiquities and Museums) ug ni Eliezer Sekeles (Hebrew University-Hadassah Medical School). Ilang gitun-an ang orihinal nga ebidensiya, mga letrato, ug mga hulma, ug mga radiograph sa mga bukog. Tingali mahibulong ka sa pipila sa ilang nasusihan:

Ang lansang mas mubo kay sa gitaho ni Haas ug busa dili gayod taas nga igong makatusok sa duha ka bukog sa tikod ug sa kahoy. Ang mga piraso sa bukog dili tukmang pagkamarka. Walay bukog gikan sa ikaduhang tikod; ang lansang mitaop lamang sa usa ka tikod. Ang ubang mga piraso sa bukog gikan sa laing indibiduwal. Ang nagarasang bukog sa bukton “dili malig-ong” ebidensiya sa paglansang diha sa nagkuros nga kahoy; ‘sa pagkatinuod, duha ka kaamgid nga mga marka ang nakita diha sa bukog sa batiis; wala gayoy kalabotan sa paglansang sa krus.’

Unsang mga konklusyon ang misangpot niining bag-ong mga pagtuki? “Ang sinugdan ug ang kataposang pagbalay pag-usab sa paglansang sa krus [ni Haas] sa teknikal ug sa anatomikanhong paagi imposible kon susihon ang bag-ong ebidensiya . . . Kami walay nakitang ebidensiya sa wala nga bukog sa tikod ug ang banabana mao nga ang lansang igo lang nakahawid sa usa ka bukog sa tikod . . . Ang kakulang sa grabeng samad sa pangunahang bukton ug sa sentro sa kamot daw nagsugyot nga ang mga bukton sa hinukman gihigtan inay gilansang.” Imong makita niining panira kon unsay paghanduraw ni Zias ug Sekeles kon giunsa pagposisyon ang tawo dihang bitayon.

Unsay Ikasulti Bahin Kang Jesus?

Busa, unsay nagpakita niini bahin sa paagi sa pagbitay kang Jesus? Sa tinuod, wala kaayoy gipakita niini! Pananglitan, sumala sa ato nang nahisgotan diha sa mga panid 23, malagmit gipatay si Jesus sa usa ka tul-id nga kahoy nga walay nagkurus nga kahoy. Walay tawo karon ang nahibalo sa tino bisan sa gidaghanon sa mga lansang nga gigamit sa kaso ni Jesus. Ang The International Standard Bible Encyclopedia (1979, Tomo 1, panid 826) mikomento: “Ang eksaktong numero sa lansang nga gigamit . . . may daghang pagbanabana. Sa unang mga paglarawan sa paglansang ni Jesus ang tiil gipakita nga gibulag sa paglansang, apan sa mga ulahi nga paglarawan sila gikurus ug tul-id nga gilansang sa usa ra ka lansang.”

Kita nahibalo nga ang iyang mga kamot o mga bukton wala lamang gaposa, kay si Tomas sa ulahi miingon: “Gawas kon makita ko ang inagian sa mga lansang diha sa iyang mga kamot.” (Juan 20:25) Mahimong nagpasabot kana sa lansang sa matag kamot, o ang dinaghang pagkasulting “mga lansang” tingali may kalabotan sa inagian sa mga lansang diha sa ‘iyang mga kamot ug sa iyang mga tiil.’ (Tan-awa ang Lucas 24:39.) Wala usab kitay kasayoran kon diin gayong dapita natusok kaniya ang mga lansang, hinunoa sa dayag anaa kadto sa iyang mga kamot. Ang asoy sa Kasulatan wala maghatag eksaktong mga detalye, ug wala usay panginahanglan niini. Ug kon ang mga eskolar nga direktang nakasusi sa mga bukog nga nakit-an duol sa Jerusalem sa 1968 dili makaseguro kon giunsa sa pagposisyon ang patayng lawas, kini sa tino dili pamatuod kon unsay posisyon ni Jesus.

Busa atong madawat nga ang mga paglarawan sa pagkamatay ni Jesus sa atong mga publikasyon, sama sa imong makita sa panid 24, maoy makataronganon artistikong mga hubad sa hitabo, dili mga pulong nga walay anatomikanhong sukaranan. Kining mga paglarawan dili banaag sa nagabag-o ug nagakasumpaking mga opinyon sa mga eskolar, ug ang mga drowing sa tino naglikay sa relihiyosong mga simbolo nga nagagikan sa karaang paganismo.