Diyos—Sugarol ba o Maglalalang?

“WALAY duhaduha nga supak sa kabubut-on sa daghang siyentipiko ang tanang matang sa metapisiko, ilabina sa mistikong mga pangatarongan. Sila matamayon sa ideya nga tingali adunay naglungtad nga Diyos, o bisan usa ka way-persona nga nagalalang nga prinsipyo . . . Sa personal ako wala makig-ambit sa ilang pagtamay.” Mao kini ang giingon ni Paul Davies, propesor sa mathematical physics sa University of Adelaide, Habagatang Australia, diha sa iyang librong The Mind of God.

Si Davies miingon usab: “Gipadayag sa usa ka matukion nga pagtuon nga ang mga balaod sa uniberso haom kaayo sa pagpatunghag komplikado ug nagkadaiyang matang sa kinabuhi. Kon bahin sa buhing mga organismo, ang ilang paglungtad daw nagadepende sa gidaghanon sa suwerte nga mga pagkaatol nga gipasidunggan sa ubang mga siyentipiko ug mga pilosopo nga katingalahan kaayo.”

Siya dugang miingon: “Ang pagpanukiduki sa siyensiya maoy usa ka panaw ngadto sa wala pa mahibaloi. . . . Apan sa tanan niini nga panukiduki anaa ang pamilyar nga tuhog sa pagkamakataronganon ug kahusay. Atong makita nga kining kahusay sa uniberso gipaluyohan sa takdong matematikal nga mga balaod nga mosibo sa usag usa sa pagtunghag maayo ug nag-angayay nga panaghiusa. Ang mga balaod hapsay kaayo nga pagkayano.”

Si Davies mihinapos pinaagi sa pag-ingon: “Kon nganong ang Homo sapiens o katawhan may katakos sa pagsabot sa kinaiyahan sa uniberso, maoy usa ka dakong misteryo. . . . Dili ako makatuo nga ang atong paglungtad niini nga uniberso mitungha lamang pinaagi sa kapalaran, usa ka aksidente sa kasaysayan, usa ka nagkaatol nga hitabo diha sa dakong drama sa uniberso. Kita nalangkit pag-ayo sa uniberso. . . . Kita gimbut-an gayod nga maania dinhi.” Apan, si Davies wala mohinapos nga adunay usa ka Tigdisenyo, usa ka Diyos. Apan unsa nga paghinapos ang imong naabot? Ang katawhan ba gimbut-an nga maania dinhi? Kon mao, kinsay nagbuot nga kita maania dinhi?

Mga Yawi sa “Misteryo”

Diha sa Bibliya nagtanyag si apostol Pablo ug ilhanan sa pagsabot sa gitawag ni Davies nga “usa ka dakong misteryo.” Si Pablo nagpakita kon sa unsang paagi gipadayag sa Diyos ang iyang kaugalingon: “Kay ang mahimong mahibaloan bahin sa Diyos dayag taliwala kanila [“mga tawo nga naglilong sa kamatuoran”], kay kini gihimong dayag sa Diyos nganha kanila. Kay ang iyang dili-makita nga mga hiyas tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon, tungod kay kini sila maila pinaagi sa mga butang nga gihimo, bisan gani ang iyang dayong gahom ug pagka-Diyos, mao nga sila walay-ikapangatarungan.” (Roma 1:18-20)a Oo, ang walay kinutobang panagkalainlain sa mga matang sa kinabuhi, ang ilang hilabihan nga pagkakomplikado, ang ilang matahom kaayo nga disenyo, angayng moagak sa mapainubsanon, diyosnong tawo sa pag-ila nga adunay usa ka supremong gahom, intelihensiya, o hunahuna nga labaw kaayo kay sa bisan unsa nga nahibaloan sa tawo sukad.​—Salmo 8:3, 4.

Ang dugang nga mga pulong ni Pablo labot sa mga tawong dili motuo ug Diyos naghatag katarongan sa tawo sa pagpalandong: “Bisan tuod nagpahayag gayod nga sila maalamon, sila nahimong buangbuang . . . , kadto gayong kinsa nagbaylo sa kamatuoran sa Diyos alang sa bakak ug masimbahong-nagtamod ug naghatag ug sagradong pag-alagad sa linalang inay kay sa Usa kinsa naglalang, kinsa bulahan hangtod sa hangtod. Amen.” (Roma 1:22, 25) Kadtong nagasimba sa “kinaiyahan” ug dili motuo ug Diyos tino nga dili maalamon sa panglantaw ni Jehova. Napugngan sa pagkalibog sa nagkasumpaking mga teoriya sa ebolusyon, sila napakyas sa pag-ila sa Maglalalang ug sa pagkakomplikado ug sa disenyo sa iyang kalalangan.

“Dako Kaayong Sunodsunod nga mga Aksidente”

Si Pablo nagsulat usab: “Kon walay pagtuo imposible sa pagpahimuot kaniya [Diyos] pag-ayo, kay siya nga nagaduol sa Diyos kinahanglang motuo nga siya mao ug nga siya maoy tigganti sa mga matinuorong nagapangita kaniya.” (Hebreohanon 11:6) Ang pagtuo nga gipasukad sa tukmang kahibalo, dili sa pagkadaling-motuo, moagak kanato sa pagsabot kon nganong kita naglungtad. (Colosas 1:9, 10) Sa pagkamatuod, ang pagkadaling-motuo nalangkit kon ang ubang mga siyentipiko buot magpatuo kanato nga naglungtad ang kinabuhi tungod kay “ingon sa daw nakadaog kita ug usa ka milyong-dolyar nga loteriya sa minilyong higayon nga sunodsunod.”

Ang taga-Britanya nga siyentipiko nga si Fred Hoyle may teoriya nga ang nukleyar nga mga reaksiyon nga maoy nakaporma sa duha ka elemento nga hinungdanon sa kinabuhi, nga mao ang carbon ug oksiheno, nagpatunghag timbang igo-igong gidaghanon niini nga mga elemento tungod lamang sa usa ka suwerte nga sulagma.

Siya naghatag ug laing pananglitan: “Kon ang nagtipong mga masa sa proton ug electron kalit nga modaghan kay sa masa sa neutron, ang epekto malaglagon. . . . Sa tibuok nga Uniberso ang tanang atomo nga idroheno mabungkag dihadiha nga mapormang mga neutron ug mga neutrino. Kon mawad-an kinig nukleyar nga sugnod, ang Adlaw mawagtang ug mahugno.” Ingon usab niini ang mahitabo sa bilyonbilyong ubang mga bituon sa uniberso.

Si Hoyle mihinapos: “Ang listahan sa . . . daw mga aksidente sa di-biolohikanhong kinaiyahan nga kon wala kini wala usay carbon busa imposibleng molungtad ang tawhanong kinabuhi, dako ug katingalahan.” Siya miingon: “Ang maong mga kinaiyahan [nga hinungdanon sa kinabuhi] daw nalubid diha sa kahikayan sa natural nga kalibotan nga samag hilo sa palaran nga mga pagkaatol. Apan daghan kaayo kining katingalahang mga pagkaatol nga hinungdanon sa kinabuhi nga usa ka katin-awan ang daw gikinahanglan alang niini.”​—Italiko amoa.

Siya usab nag-ingon: “Ang problema mao ang pagtino kon kini bang daw nagkaatol nga pagpaangay tinuod ba gayod nga aksidente o dili, ug busa aksidente kaha o dili ang kinabuhi. Walay siyentipiko ang gustong mosukna nianang pangutanaha, apan bisan pa kini kinahanglang ipangutana. Mahimo ba kaha nga ang mga pagpaangay intelihente nga binut-an?”

Si Paul Davies nagsulat: “Si Hoyle nakadayeg pag-ayo niining ‘dako kaayong sunodsunod nga mga aksidente,’ siya naaghat sa pagkomento nga daw sama kadto nga ‘ang mga balaod sa nukleyar nga pisika tinuyo nga gidisenyo may kalabotan sa mga sangpotanan nga napatungha niini sulod sa mga bituon.’” Kinsa o unsa ang responsable alang niining “dako kaayong sunodsunod [palaran] nga mga aksidente”? Kinsa o unsay nagpatungha niining tulbok sa usa ka planeta, nga puno sa daw walay kinutobang panagkalainlain sa milyonmilyong matahom kaayong pagkapormang mga tanom ug mga linalang?

Ang Tubag sa Bibliya

Ang salmista matinahurong nagsulat mga tulo ka libo ka tuig kanhi: “Pagkadaghan sa imong mga buhat, Oh Jehova! Silang tanan gibuhat mo sa kaalam. Ang yuta puno sa imong buhat. Mahitungod niining dagat nga dako ug halapad kaayo, anaa ang dili maisip nga mga butang nga nagalihok, buhing mga linalang, gagmay ug dagko.”​—Salmo 104:24, 25.

Si apostol Juan nag-ingon: “Takos ikaw, Jehova, nga mismo among Diyos, nga modawat sa himaya ug sa dungog ug sa gahom, tungod kay imong gilalang ang tanang butang, ug tungod sa imong kabubut-on sila milungtad ug nalalang.” (Pinadayag 4:11) Ang kinabuhi dili maoy resulta sa buta nga sulagma, sa usa ka kosmikong loteriya nga sulagmang nakapatunghag mga dumadaog sa milyonmilyong mga matang sa kinabuhi.

Ang yanong kamatuoran mao nga ang Diyos ‘naglalang sa tanang butang, ug tungod sa [iyang] kabubut-on sila naglungtad ug nalalang.’ Si Jesu-Kristo mismo miingon sa mga Pariseo: “Wala ba ninyo mabasa nga siya kinsa milalang kanila sukad sa sinugdan nagbuhat kanila nga lalaki ug babaye?” Si Jesus nakaila sa Maglalalang! Ingong Batid nga Magbubuhat ni Jehova, siya diha na sa Iyang tupad panahon sa paglalang.​—Mateo 19:4; Proverbio 8:22-31.

Apan, nagkinahanglag pagtuo ug pagkamapainubsanon ang pagsabot ug pagdawat niining paninugdang kamatuoran bahin sa Maglalalang. Kini nga pagtuo dili buta nga pagkadali-motuo. Kini gipasukad sa tinuod, makitang ebidensiya. Oo, “ang dili-makita nga mga hiyas [sa Diyos] tin-awng makita sukad sa paglalang sa kalibotan padayon.”​—Roma 1:20.

Uban sa ato karong limitadong kahibalo sa siyensiya, kita dili makapatin-aw kon sa unsang paagi nagpanglalang ang Diyos. Busa, angay natong dawaton nga sa pagkakaron kita dili mahimong makahibalo o makasabot sa tanang butang mahitungod sa sinugdanan sa kinabuhi. Kita mapahinumdoman niini sa dihang atong basahon ang mga pulong ni Jehova: “Ang inyong mga hunahuna dili mao ang akong mga hunahuna, ni ang akong mga dalan inyong mga dalan . . . Kay maingon nga ang mga langit hataas kay sa yuta, mao man ang akong mga dalan hataas kay sa inyong mga dalan, ug ang akong mga hunahuna kay sa inyong mga hunahuna.”​—Isaias 55:8, 9.

Ang pagpili inyo: ang pagtuo ba dayon sa buta ug suwerte nga ebolusyon, ang dili-maihap nga mga sugal nga milampos, o ang pagtuo sa May-Katuyoan-Maglalalang-Tigdisenyo, si Jehova nga Diyos. Ang dinasig nga manalagna tukmang nag-ingon: “Si Jehova, ang Maglalalang sa mga kinatumyan sa yuta, mao ang Diyos sa walay kataposan. Siya dili maluya ni kapuyan. Walay makasusi sa iyang salabotan.”​—Isaias 40:28.

Busa, unsay imong tuohan? Ang imong desisyon mohatag ug dakong kalainan sa imong mga palaaboton sa umaabot nga kinabuhi. Kon tinuod pa ang ebolusyon, nan ang kamatayon magkahulogan ug bug-os nga pagkalimot, bisan pa sa daw katuohan nga mga pangatarongan sa makalibog nga teolohiyang Katoliko, nga nagsulay sa pagpasulod sa “kalag” diha sa ebolusyon.b Ang tawo walay dili-mamatay nga kalag aron sa paghupay sa makapabalakang mga hunahuna bahin sa pagkadili malikayang hampak sa pagkamamatay.​—Genesis 2:7; Ezequiel 18:4, 20.

Kon atong dawaton nga tinuod ang Bibliya ug nga ang buhing Diyos mao ang Maglalalang, nan anaa ang saad sa pagkabanhaw ngadto sa kinabuhing walay kataposan, hingpit nga kinabuhi, diha sa usa ka yuta nga napasig-uli sa orihinal nga kahimtang niini sa pagkatimbang ug pagkahusay. (Juan 5:28, 29) Asa ka man mosalig? Sa dili-katuohang sugal nga teoriya ni Darwin sa ebolusyon? O sa Maglalalang, kinsa milihok nga may katuyoan ug nagpadayon sa pagbuhat sa ingon?c

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 14]

Busa, pipila ka ebolusyonista nag-ingon nga ang atong paglungtad sa yuta “ingon sa daw nakadaog kita ug usa ka milyong-dolyar nga loteriya sa minilyong higayon nga sunodsunod.”

[Kahon/Hulagway sa panid 15]

Walay Kinutobang Panagkalainlain ug Disenyo

Insekto “Ang mga siyentipiko nagpakadiskobre gikan sa 7,000 ngadto sa 10,000 ka bag-ong mga espisye sa mga insekto matag tuig,” nag-ingon ang The World Book Encyclopedia. Bisan pa, “tingali adunay gikan sa 1 ka milyon ngadto sa 10 ka milyong espisye nga wala pa madiskobrehi.” Ang Pranses nga mantalaang Le Monde, sumala sa pagkakutlo diha sa Guardian Weekly, sa usa ka artikulo ni Catherine Vincent, naghisgot bahin sa mga espisye nga nadokumentohan ingong “diyutay ra kaayong gidaghanon kon itandi sa aktuwal nga gidaghanon . . . gibanabana nga mga 5 ug, sa katingalahan, 50 ka milyon.”

Hunahunaa ang kalibotan sa kahibulongang mga insekto​—mga putyukan, mga hulmigas, mga tambuboan, mga kabakaba, mga uk-ok, mga baboy-baboy, mga aninipot, mga anay, mga anunugba, mga langaw, mga alindanaw, mga lamok, mga tangkob, mga dulon, mga kuto, mga saloksok, mga pulgas​—agi lamag pagsugod! Ang listahan daw walay kataposan.

Langgam Unsay atong ikaingon bahin sa langgam nga motimbang ug menos sa 14 gramos? “Handurawa kini nga nanglalin kapin sa 16,000 ka kilometros sa usa ka tuig gikan sa kakahoyan sa Alaska ngadto sa tropikal nga kalasangan sa Amerika del Sur ug mobalik, nga nanghapaw sa tumoy sa kabukiran, nanglupad nga namidpid sa habog kaayong mga tinukod sa siyudad, ug nanabok sa nanganawkanaw nga katubigan sa Dagat Atlantiko ug Gulpo sa Mexico.” Unsang katingalahang langgama kini? “Ang blackpoll warbler [Dendroica striata], maoy usa ka kusgang langgam kansang gahom sa pagbiyahe halos di-matupngan taliwala sa mga langgam sa yuta sa Amerika del Norte. (Book of North American Birds) Sa makausa pa kita mangutana: Kini ba maoy resulta sa daghan kaayong mga sulagma sa kinaiyahan nga aksidenteng nagpatungha niining langgama? O kini ba maoy usa ka katingalahan sa intelihenteng disenyo?

Idugang niini nga mga pananglitan ang mga langgam nga dunay daw walay kataposang listahan sa mga awit: ang nightingale, nga ilado sa tibuok Uropa ug mga bahin sa Aprika ug Asia sa matahom nga mga tawag niini; ang amihanang mockingbird sa Amerika del Norte, usa ka langgam nga “maayo kaayong mosuon ug mosagol sa nasag-ulong mga pulong ingong bahin sa awit niini”; ang matahom kaayong lyrebird sa Australia, may “nahanas pag-ayong awit, nga may katingalahang abilidad sa pagsuon.”​—Birds of the World.

Dugang pa, ang pagkahingpit sa mga kolor ug ang pako ug disenyo sa balhibo sa hilabihan ka daghan kaayong langgam makapatingala gayod sa usa ka tawo. Idugang niini ang ilang mga abilidad sa paghabol ug paghimog mga salag, sa yuta man, pangpang, o sa mga kahoy. Kining kinaiyanhong kaalam makapukaw ug pagdayeg sa mapainubsanon ug hunahuna. Sa unsang paagi sila naglungtad? Pinaagi ba sa aksidente o sa disenyo?

Ang Utok sa Tawo “Lagmit adunay gikan sa napulo ka trilyon ngadto sa usa ka gatos ka trilyong synapses diha sa utok, ug ang matag usa nagaobra ingong gigming nga tigkuwenta nga nagtali sa mga signal nga nagapangabot ingong elektrikal nga mga signal.” (The Brain) Kita kiling sa pagbalewala sa utok, bisan pa usa kini ka komplikadong uniberso nga nasulod ug naprotektahan sa bagolbagol. Sa unsang paagi nakabaton kita niining organoha nga nagtugot sa mga tawo sa paghunahuna, sa pagpangatarongan, ug sa pagsultig libolibong pinulongan? Pinaagi ba sa milyonmilyong suwerte nga mga sugal? O pinaagi ba sa intelihenteng disenyo?

[Diagram sa panid 16, 17]

Gipayanong Dibuho Sa Gawas Sa Utok

Sensory cortex

Nag-analisar sa mga signal sa igbalati gikan sa tibuok lawas

Occipital lobe

Nagaproseso sa makitang mga signal

Cerebellum

Nagakontrolar sa panimbang ug koordinasyon

Premotor cortex

Nagakontrolar sa koordinasyon sa kaunoran

Motor cortex

Nagatabang sa pagkontrolar sa paglihoklihok

Frontal lobe

Nagatabang sa pagkontrolar sa pangatarongan, mga emosyon, pagsulti, paglihok

Temporal lobe

Nagaproseso sa tingog; nagakontrolar sa mga bahin sa pagkat-on, memorya, pinulongan, mga emosyon

[Diagram sa panid 16]

Axon terminal

Neurotransmitters

Dendrite

Synapse

Neuron

Dendrites

Axon

Dendrites

Synapse

Neuron

Axon

“Lagmit adunay gikan sa napulo ka trilyon ngadto sa usa ka gatos ka trilyong synapses diha sa utok, ug ang matag usa nagaobra ingong gigming nga tigkuwenta nga nagtali sa mga signal nga nagapangabot ingong elektrikal nga mga signal.”​—THE BRAIN

[Picture Credit Line sa panid 13]

Bulan ug mga planeta: Letrato sa NASA