Tagda ang Panon sa Diyos nga Kinabubut-on

“Tagda ang panon sa Diyos nga gisalig kaninyo, dili nga pinugos, kondili kinabubut-on.”​—1 PEDRO 5:2.

1. Nganong makalaom kita nga ang Kristohanong mga ansiano ‘magbantay sa panon sa Diyos nga kinabubut-on’?

SI Jehova nagabantay sa iyang katawhan nga kinabubut-on. (Salmo 23:1-4) “Ang maayong magbalantay,” si Jesu-Kristo, kinabubut-ong mihatag sa iyang hingpit tawhanong kinabuhi alang sa samag-karnero nga katawhan. (Juan 10:11-15) Busa, gitambagan ni apostol Pedro ang Kristohanong mga ansiano ‘sa pagtagad sa panon sa Diyos nga kinabubut-on.’​—1 Pedro 5:2.

2. Unsang mga pangutana ang takos pagatagdon labot sa mga kalihokan sa pagbantay sa Kristohanong mga ansiano?

² Ang kinabubut-on maoy usa ka timaan sa mga alagad sa Diyos. (Salmo 110:3) Apan labaw pa sa kinabubut-on sa Kristohanong lalaki ang gikinahanglan aron itudlo ingong usa ka magtatan-aw, o luyoluyong magbalantay. Kinsa ba ang kuwalipikado nga mahimong mga magbalantay? Unsay nalangkit sa ilang pagkamagbalantay? Sa unsang paagi nga mahimo kini sa labing maayo?

Nagadumalag Usa ka Panimalay

3. Nganong ikaingon nga ang paagi sa pag-atiman sa Kristohanong lalaki sa iyang pamilya may kalabotan kon kaha siya kuwalipikado nga mahimong magbalantay diha sa kongregasyon?

³ Sa dili pa ikatudlo ang usa ka lalaki sa “katungdanan sa pagkamagtatan-aw,” kinahanglang makab-ot niya ang mga kinahanglanon sa Kasulatan. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9) Alang sa usa ka butang, si apostol Pablo miingon nga ang usa ka magtatan-aw kinahanglang “usa ka lalaking nagadumala sa iyang kaugalingong panimalay sa maayong paagi, nga may mga anak nga nagapasakop uban sa bug-os nga kaugdang.” Adunay maayong katarongan kini, kay si Pablo miingon: “Kon sa pagkatinuod si bisan kinsang mga lalaki dili mahibalong modumala sa iyang kaugalingong panimalay, unsaon niya sa pag-atiman sa kongregasyon sa Diyos?” (1 Timoteo 3:4, 5) Sa dihang nagtudlo ug mga ansiano sa mga kongregasyon sa isla sa Creta, gisugo si Tito sa pagpangitag “lalaki nga nahigawas sa sumbong, bana sa usa ka asawa, nga may mga anak nga magtutuo nga dili ikasumbong sa pagkamapatuyangon o sa pagkamasupilon.” (Tito 1:6) Oo, ang paagi sa usa ka tawong Kristohanon sa pag-atiman sa iyang panimalay kinahanglang tagdon sa pagtino kon siya kuwalipikado ba sa pagpas-an sa mas mabug-at nga kaakohan sa pagkamagbalantay sa kongregasyon.

4. Dugang pa sa pagbatog regular nga pagtuon sa Bibliya ug pag-ampo, sa unsang paagi ipakita sa Kristohanong mga ginikanan ang gugma alang sa ilang mga pamilya?

⁴ Ang mga lalaki nga nagadumala sa ilang mga panimalay sa maayong paagi nagabuhat ug labaw pa kay sa pag-ampo ug pagtuon lamang sa Bibliya uban sa ilang mga pamilya sa regular nga paagi. Sila kanunayng andam sa pagtabang sa ilang mga minahal. Alang niadtong mahimong mga ginikanan, kini magsugod sa adlaw nga ipanganak ang bata. Ang Kristohanong mga ginikanan nahibalo nga dihang sundon gayod nila ang diyosnong rotina, sa dili madugay ang ilang anak mohaom sa ilang eskedyol sa Kristohanong mga kalihokan sa adlaw-adlaw nga kinabuhi. Kon unsa ka maayong modumala ang Kristohanong amahan niining mga kahimtanga mobanaag diha sa iyang mga kuwalipikasyon ingong usa ka ansiano.​—Efeso 5:15, 16; Filipos 3:16.

5. Sa unsang paagi matutoon sa Kristohanong amahan ang iyang mga anak “diha sa disiplina ug pagdumala sa hunahuna nga iya ni Jehova”?

⁵ Sa pagdumala sa iyang panimalay, ang mahunahunaon Kristohanong amahan mamati sa tambag ni Pablo: “Ayaw pasuk-a ang imong mga anak, kondili matutuon sila diha sa disiplina ug pagdumala sa hunahuna nga iya ni Jehova.” (Efeso 6:4) Ang regular nga pagtuon sa Bibliya uban sa pamilya, sa asawa ug mga anak, maoy maayong mga higayon alang sa mahigugmaong instruksiyon. Ang mga bata sa ingon makadawat ug “disiplina,” o makatul-id nga instruksiyon. Ang “pagdumala sa hunahuna” nga mahitabo makatabang sa matag bata sa pagkahibalo sa hunahuna ni Jehova sa mga butang. (Deuteronomio 4:9; 6:6, 7; Proverbio 3:11; 22:6) Diha sa relaks nga kahimtang niining espirituwal nga panagtipon, ang matinagdanong amahan mamatig maayo samtang magsulti ang iyang mga anak. Ang maluloton nga mga giya nga pangutana gamiton aron mapukaw ang matinud-anong mga pulong gikan kanila mahitungod sa ilang mga kabalaka ug mga tinamdan. Dili hunahunaon sa amahan nga siya nahibalo sa tanang butang nga anaa sa ilang linghod nga mga hunahuna. Sa pagkatinuod, “ang bisan kinsa nga motubag bisan wala pa makadungog, maoy kabuangan ug kaulawan kaniya,” nagaingon ang Proverbio 18:13. Karong adlawa, nakita sa kadaghanang ginikanan nga ang mga kahimtang nga maengkuwentro sa ilang nga anak lahi na kaayo kay sa ilang naagian mismo sa batan-on pa sila. Busa, maningkamot ang amahan nga tun-an ang situwasyon ug mga detalye sa usa ka problema sa dili pa isulti kon unsaon kana sa pagdumala.​—Itandi ang Santiago 1:19.

6. Nganong ang Kristohanong amahan mokonsulta sa Pulong sa Diyos dihang nagatabang sa iyang pamilya?

⁶ Unsay mahitabo human nga ang mga problema, kabalaka, ug mga tinamdan sa mga anak mahibaloan? Ang amahan nga nagadumala sa maayong paagi mokonsulta sa Kasulatan, nga “mapuslanon sa pagpanudlo, sa pagpamadlong, sa pagtul-id sa mga butang, sa pagdisiplina diha sa pagkamatarong.” Iyang tudloan ang iyang mga anak kon unsaon sa pagpadapat sa dinasig nga mga giya sa Bibliya. Niining paagiha, kadtong mga batan-on pa mahimong “bug-os nga may katakos, hingpit nga masangkapan alang sa tanang maayong buluhaton.”​—2 Timoteo 3:16, 17; Salmo 78:1-4.

7. Unsang panig-ingnan ang ihatag sa Kristohanong mga amahan labot sa pag-ampo?

⁷ Atubangon sa diyosnong mga batan-on ang malisod nga mga kahimtang maylabot sa kalibotanong mga kauban sa eskuylahan. Busa sa unsang paagi mapakalma sa Kristohanong mga amahan ang mga kahadlok sa ilang mga anak? Ang usa ka paagi mao ang regular nga pag-ampo uban kanila ug alang kanila. Sa dihang atubangon niining mga batan-ona ang masulayong mga kahimtang, malagmit sundogon nila ang pagsalig sa ilang mga ginikanan sa Diyos. Usa ka 13-anyos nga dalagita, giinterbiyu sa wala pa bawtismohi ingon nga simbolo sa iyang pagpahinungod sa Diyos, miasoy nga siya nakasinati ug pagbiaybiay ug pag-abuso gikan sa iyang mga kauban sa eskuylahan. Sa dihang gidepensahan niya ang iyang pinasukad-sa-Bibliya nga pagtuo sa pagkabalaan sa dugo, gibukbok ug gilud-an siya sa ubang mga batang babaye. (Buhat 15:28, 29) Mibalos ba siya? Wala. “Padayon akong nag-ampo kang Jehova nga tabangan akong makapabiling kalmado,” siya miingon. “Nahinumdoman ko usab ang gitudlo sa akong mga ginikanan sa among pagtuon sa pamilya bahin sa panginahanglan sa pagpugong sa among kaugalingon ubos sa kadaotan.”​—2 Timoteo 2:24.

8. Sa unsang paagi ang ansiano nga walay mga anak makadumala sa iyang panimalay sa maayong paagi?

⁸ Ang ansiano nga walay mga anak makahatag usab ug igong espirituwal ug materyal nga mga tagana sa sakop sa iyang panimalay. Kini naglakip sa iyang kapikas sa kaminyoon ug tingali sa nagkinahanglag tabang nga mga paryenteng Kristohanon nga nagpuyo sa iyang balay. (1 Timoteo 5:8) Busa ang pagdumala sa maayong paagi maoy usa sa mga kinahanglanon nga kinahanglang kab-oton sa usa ka tawo nga itudlo sa pagpangabaga sa responsibilidad ingong ansiano sa kongregasyon. Nan, sa unsang paagi lantawon sa tinudlong mga ansiano ang ilang linain nga mga responsibilidad sa kongregasyon?

Pagdumala “sa Tinuod nga Pagkamasiboton”

9. Unsang tinamdan ang angay batonan sa Kristohanong mga ansiano alang sa ilang mga asaynment sa pag-alagad?

⁹ Sa unang siglo sa atong Komong Panahon, si apostol Pablo nag-alagad ingong usa ka piniyalan sa panimalay sa Diyos, ang Kristohanong kongregasyon ubos sa pagkaulo ni Kristo. (Efeso 3:2, 7; 4:15) Sa baylo, gitambagan ni Pablo ang iyang mga isigkamagtutuo sa Roma: “Sanglit . . . kita adunay nagkalainlaing mga gasa sumala sa dili-takos nga kalulot nga gihatag kanato, kon sa pagpanagna, kita managna sibo sa gidak-on sa pagtuo nga gihatag kanato; o kun sa pag-alagad, kinahanglang mag-alagad kita; o kun siya nagapanudlo, patudloa siya; o kun siya nagapanambag, patambaga siya; o kun siya nagahatag, pahataga siya nga madagayaon; kun siya nagadumala, padumalaha siya diha sa tinuod nga pagkamasiboton; kun siya nagapakitag kaluoy, ipabuhat niya kini nga malipayon.”​—Roma 12:6-8.

10. Sa pag-atiman sa panon sa Diyos, unsang panig-ingnan ang gihatag ni Pablo alang sa mga ansiano karong adlawa?

¹⁰ Gipahinumdoman ni Pablo ang mga taga-Tesalonica: “Sama sa buhaton sa usa ka Amahan ngadto sa iyang mga anak, kami nagpadayon sa pagtambag sa matag usa kaninyo, ug naglipay ug nagpamatuod kaninyo, aron kamo sa tanang panahon magkinabuhi nga takos sa Diyos nga nagatawag kaninyo ngadto sa iyang gingharian ug himaya.” (1 Tesalonica 1:1; 2:11, 12) Ang tambag gihatag sa malumo, mahigugmaong paagi nga si Pablo nakasulat: “Kami nagmalumo sa taliwala ninyo, sama sa iwa nga nagaalima sa iyang mga anak. Busa, kay may malumong pagbati alang kaninyo, malipay kaayo kami sa pagpaambit kaninyo, dili lamang sa maayong balita sa Diyos, kondili usab sa among kaugalingong mga kalag, kay kamo gimahal man namo pag-ayo.” (1 Tesalonica 2:7, 8) Nahiuyon sa samag-amahan nga panig-ingnan ni Pablo, ang maunongong mga ansiano adunay lalom nga kabalaka alang sa tanan diha sa kongregasyon.

11. Sa unsang paagi ikapakita sa mga ansiano ang pagkamaikagon?

¹¹ Ang kalumo, uban sa pagkamaikagon, kinahanglang magpaila sa mahigugmaong pagdumala nga ipasundayag sa atong matinumanong Kristohanong mga magbalantay. Dakog ikasulti ang ilang pamatasan. Si Pedro nagtambag sa mga ansiano sa pagbantay sa panon sa Diyos “dili nga pinugos” o “tungod sa gugma sa malimbongong ganansiya.” (1 Pedro 5:2) Niining puntoha, ang eskolar nga si William Barclay mipahayag ug mapasidan-ong pulong, nga nagsulat: “Adunay paagi sa pagdawat sa katungdanan ug sa pag-alagad nga maorag usa kini ka malisod ug makalagot nga buluhaton, nga maorag makahago kini, nga maorag palas-anon kini nga makapungot. Posibleng mahangyo ang usa ka tawo sa pagbuhat ug usa ka butang, ug iyang buhaton kana, apan kontra-gustong buhaton kana nga madaot hinoon ang tibuok paningkamot. . . . Apan [si Pedro] miingon nga ang matag Kristohanon uban ang pagkurog maikagong moalagad kutob sa iyang mahimo, bisan pag siya bug-os nga nahibalo nga siya dili takos sa paghatag niana.”

Mga Magbalantay nga Kinabubut-ong Nagaalagad

12. Sa unsang paagi ikapasundayag sa Kristohanong mga ansiano ang kinabubut-ong pag-alagad?

¹² “Tagda ang panon sa Diyos nga gisalig diha kaninyo . . . nga kinabubut-on,” miagda usab si Pedro. Ang Kristohanong magtatan-aw nga nagaatiman sa mga karnero nagabuhat niana nga kinabubut-on, sa iyang kaugalingong pagbuot, ubos sa pagdumala sa Maayong Magbalantay, si Jesu-Kristo. Ang pag-alagad nga kinabubut-on nagkahulogan usab nga ang Kristohanong magbalantay magpasakop sa awtoridad ni Jehova, ‘ang magbalantay ug magtatan-aw sa atong mga kalag.’ (1 Pedro 2:25) Ang luyoluyong magbalantayng Kristohanon kinabubut-ong magpakita ug pagtahod sa teokratikanhong kahikayan. Iyang himoon kini sa dihang iyang giyahan kadtong nangayog tambag sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Bisag ang kasinatian makatabang sa usa ka ansiano nga makatukod ug daghang pinasukad-sa-Bibliya nga tambag, kini wala magkahulogan nga iyang mabatonan ang sulbad gikan sa Kasulatan sa tanang problema nga dihadiha dayon. Bisan kon siya nahibalo sa tubag sa usa ka pangutana, makita niyang maalamon uban sa nangutana sa pagkonsulta sa Watch Tower Publications Index o sa susamang mga indese. Sa ingon siya magatudlo sa duha ka paagi: Iyang ginapasundayag kon unsaon sa pagpangita sa makatabang nga impormasyon ug mapainubsanong nagapakita sa pagtahod kang Jehova pinaagi sa pagpunting sa pagtagad diha sa kon unsay gipatik sa organisasyon sa Diyos.

13. Unsang mga lakang ang himoon sa pagtabang sa mga ansiano nga makahatag ug maayong tambag?

¹³ Unsay buhaton sa usa ka ansiano kon walay gipatik diha sa mga literatura sa Sosyedad mahitungod sa espesipikong problema? Sa walay duhaduha, siya mag-ampo alang sa pagsabot ug manukiduki sa pipila ka prinsipyo sa Bibliya labot sa maong butang. Tingali makita usab niya nga mapuslanon ang pagsugyot ngadto sa tawong nangita ug tabang sa pagpalandong sa panig-ingnan ni Jesus. Ang ansiano tingali makapangutana: “Kon si Jesus, ang Dakong Magtutudlo, anaa pa sa imong kahimtang, sa imong hunahuna unsa kahay iyang himoon?” (1 Corinto 2:16) Ang maong pangatarongan makatabang sa nangutana sa paghimog maalamong desisyon. Apan pagkadili-maalamon alang sa usa ka ansiano ang paghatag lamang ug personal nga opinyon ingon nga daw kini maayong tambag sa Kasulatan! Hinunoa, makahisgot ang mga ansiano ug malisod nga mga problema sa usag usa. Mahimong ilang ilakip kini sa hinungdanong mga butang nga pagahisgotan diha sa tigom sa lawas sa mga ansiano. (Proverbio 11:14) Ang mosangpot nga mga desisyon mopaarang kanilang tanan sa pagsulti nga may panaghiusa.​—1 Corinto 1:10.

Kalumo Hinungdanon

14, 15. Unsay gikinahanglan sa mga ansiano sa dihang magpasibo sa usa ka Kristohanon nga ‘nakahimog sayop nga lakang una pa makamatikod niana’?

¹⁴ Kinahanglang ipasundayag sa Kristohanong ansiano ang kalumo dihang magatudlo sa uban, ilabina sa dihang magtambag kanila. “Mga igsoon,” si Pablo mitambag, “kon ang tawo mahiligas ngadto sa kalapasan una pa makamatikod niana, kamo nga adunay espirituwal nga mga kuwalipikasyon maningkamot sa pagpasibo sa maong tawo diha sa espiritu sa kalumo.” (Galacia 6:1) Makaiikag, ang Gregong pulong nga gihubad dinhi nga “pagpasibo” nalangkit sa termino sa pag-opera nga gigamit sa paghubit sa pagpatakdo sa bukog aron kapugngan ang tibuok kinabuhi nga pagkabaldado. Gilangkit sa lexikograpo nga si W. E. Vine kini sa pagpasibo “pinaagi sa mga tawong espirituwal, sa usa ka tawo nga nakasala, sama sa usa nga napuwas ang bahin sa espirituwal nga lawas.” Ang laing hubad mao, “sa pagbalik sa tukmang posisyon; ibalik ug sumpay.”

¹⁵ Ang pagpasibo pag-usab sa kaugalingong kaisipan sa usa dili sayon, ug lisod kaayo ang pagpabalik sa hustong kaisipan sa usa ka tawong nakasala. Apan ang tabang nga ihatag diha sa espiritu sa kalumo lagmit dawaton nga mapasalamaton. Busa, angay sundon sa Kristohanong mga ansiano ang tambag ni Pablo: “Isul-ob ninyo ang malumong pagbati sa kahangawa, kalulot, kamapainubsanon sa hunahuna, kalumo, ug hataas-nga-pailob.” (Colosas 3:12) Unsay buhaton sa mga ansiano kon ang usa ka indibiduwal nga nagkinahanglag pagpasibo adunay dili maayong tinamdan? Kinahanglang ilang “tinguhaon . . . ang malumong kinaiya.”​—1 Timoteo 6:11.

Mainampingong Nagaalagad Ingong Magbalantay

16, 17. Batok sa unsang mga kapeligrohan ang angay bantayan sa mga ansiano sa dihang manambag sa uban?

¹⁶ Aduna pay labaw sa tambag ni Pablo sa Galacia 6:1. Iyang giagda ang may katakos sa espirituwal nga mga lalaki: “Paningkamoti nga mapasibo [ang tawong nakasala] diha sa espiritu sa kalumo, samtang magabantay kamo sa inyong kaugalingon, kay basin kamo usab matental.” Pagkaseryoso sa mga resulta unya kon ang maong tambag dili patalinghogan! Napukaw tungod sa mga taho sa usa ka Anglikanong klero nga napamatud-ang sad-an sa panapaw uban sa duha ka sakop sa parokya, ang The Times sa London miingon nga kini maoy “walay kausaban nga kahimtang: ang nagtambag, tingali samag-amahan o samag-igsoong lalaki nahulog sa sala tungod kay misalig kaniya ang usa nga iyang gitambagan.” Dayon gihisgotan sa kolumnista sa balita ang pangangkon ni Dr. Peter Rutter nga ang “mapahimuslanong mga relasyon tali sa mga pasyente ug sa ilang lalaking mga magtatambag​—mga doktor, abogado, mga pari ug mga amo—​sa atong matugoton sa sekso nga katilingban, nahimong usa ka wala-ilha, makadaot ug makauulaw nga epidemiya.”

¹⁷ Dili nato hunahunaon nga ang katawhan ni Jehova dili dutlan sa maong mga tentasyon. Usa ka tinamod nga ansiano nga matinumanong nag-alagad sa daghang katuigan nalangkit sa imoralidad tungod kay siya miduaw isip magbalantay sa usa ka minyong igsoong babaye nga nag-inusara. Bisag mahinulsolon, ang igsoong lalaki nawad-an sa tanan niyang pribilehiyo sa pag-alagad. (1 Corinto 10:12) Nan, sa unsang paagi ang tinudlong mga ansiano makahimog mga pagduaw isip magbalantay diha sa paagi nga dili sila mahulog sa tentasyon? Sa unsang paagi mahikay nila ang igong pribasiya, alang sa pag-ampo, ug sa higayon sa pagkonsulta sa Pulong sa Diyos ug sa Kristohanong mga publikasyon?

18. (a) Sa unsang paagi ang pagpadapat sa prinsipyo sa pagkaulo makatabang sa mga ansiano nga malikayan ang mga kahimtang nga makapakompromiso? (b) Unsang mga kahikayan ang mahimong himoon dihang moduaw isip magbalantay sa usa ka igsoong babaye?

¹⁸ Usa ka butang nga pagatagdon sa mga ansiano mao ang prinsipyo sa pagkaulo. (1 Corinto 11:3) Kon ang usa ka batan-on mangita ug pagtultol, paningkamot nga malangkit ang iyang mga ginikanan diha sa panaghisgot kon nahiangay. Kon mangayo ang minyong igsoong babaye ug espirituwal nga tabang, mahikay mo ba nga maanaa ang iyang bana panahon sa pagduaw? Komosta kon kini dili mahimo o kon ang iyang bana dili-magtutuo nga madagmalon kaniya sa usa ka paagi? Nan himoa ang samang mga kahikayan nga imong pagahimoon dihang moduaw isip magbalantay sa usa ka dili minyong igsoong babaye. Maalamon alang sa duha ka igsoong lalaking may katakos sa espirituwal ang mag-uban sa pagduaw sa igsoong babaye. Kon kini dili kombenyente, tingali pilion ang tukmang oras sa duha ka igsoon aron pakigsultihan siya diha sa Kingdom Hall, mas maayong diha sa lawak nga dunay pribasiya. Uban sa mga igsoong lalaki ug babaye nga anaa sa tigomanan, bisag dili makakita ug makadungog sa panaghisgot, lagmit malikayan ang bisan unsang hinungdan sa pagkapangdol.​—Filipos 1:9, 10.

19. Ang pagbantay sa panon sa Diyos nga kinabubut-on mosangpot ug unsang maayong mga resulta, ug ngadto kang kinsa ipahayag nato ang atong pasalamat alang sa mga magbalantay nga kinabubut-ong nagaalagad?

¹⁹ Ang kinabubut-ong pagbantay sa mga karnero sa Diyos mohatag ug maayong mga resulta​—usa ka malig-on sa espirituwal, maayo nga pagkadumalang panon. Sama kang apostol Pablo, ang presenteng-adlaw Kristohanong mga ansiano adunay dakong kabalaka sa mga isigkamagtutuo. (2 Corinto 11:28) Ilabinang mabug-at ang kaakohan sa pagbantay sa katawhan sa Diyos niining kritikal nga mga panahon. Busa, kita mapasalamaton gayod sa maayong buhat nga ginahimo sa atong mga igsoon nga nagaalagad ingong mga ansiano. (1 Timoteo 5:17) Tungod sa pagpanalangin kanato ug “mga gasa nga mga lalaki” nga kinabubut-ong nagabantay, atong itanyag ang pagdayeg sa Maghahatag sa “tanang maayong gasa ug hingpit nga regalo,” sa atong mahigugmaon langitnong Magbalantay, si Jehova.​—Efeso 4:8; Santiago 1:17.

Unsaon Nimo Pagtubag?

◻ Sa unsang paagi ang usa ka tawo makadumala sa iyang panimalay sa maayong paagi?

◻ Unsang mga hiyas ang magpaila sa pagdumala sa Kristohanong mga ansiano?

◻ Sa unsang paagi ikapakita sa mga ansiano ang pagkamapaubsanon ug kalumo dihang manambag?

◻ Unsay makatabang aron mahimong epektibo ang espirituwal nga pagpasibo?

◻ Sa unsang paagi malikayan sa mga ansiano ang makapakompromisong mga situwasyon sa dihang magabantay sa panon?

[Hulagway sa panid 18]

Ang Kristohanong ansiano kinahanglang magadumala sa iyang panimalay sa maayong paagi

[Hulagway sa panid 21]

Ang Kristohanong pagbantay kinahanglang dumalahon uban ang kalumo ug maayong panghukom