Kapitulo 3

Unsay Akong Himoon Aron Hatagan Kog Dugang Kagawasan?

“Maayo untag tugotan ko usahay sa akong ginikanan sa paglakaw nga way kuyog.”—Sarah, 18.

“Mangutana ko kanunay sa akong ginikanan kon nganong dili sila mosalig nako kon makigpanuroy ko sa akong mga higala. Sagad sila moingon: ‘May pagsalig mi nimo, pero wa miy pagsalig sa imong mga higala.’”—Christine, 18.

SAMA kang Sarah ug Christine, ikaw ba gustog dugang kagawasan? Kon mao, kinahanglang makuha nimo ang pagsalig sa imong ginikanan. Apan ang pagsalig samag kuwarta. Kini lisod pangitaon, apan sayon gastohon, ug bisag pila pay ihatag kanimo, morag kulang gihapon kini. “Kon gusto kong mosuroy,” miingon ang 16-anyos nga si Iliana, “sukit-sukiton ko sa akong ginikanan kon asa ko moadto, kinsay akong kauban, mag-unsa ko, ug kon unsang orasa ko mouli. Tinuod, ginikanan nako sila, pero maglagot ko kon ila kong sukit-sukiton!”

Unsay imong himoon aron mas mosalig nimo ang imong ginikanan ug hatagan kag dugang kagawasan? Sa dili pa nimo kana tubagon, atong tan-awon kon nganong ang pagsalig dako kaayong isyu sa daghang ginikanan ug sa mga anak.

Mga Problema Panahon sa Pagdako

Ang Bibliya nag-ingon nga “ang lalaki mobiya sa iyang amahan ug sa iyang inahan.” (Genesis 2:24) Siyempre, mapadapat usab kana sa mga babaye. Lalaki ka man o babaye, moagi gyod kag pagkabatan-on aron maandam ka sa pagkahimong hingkod—nga maoy panahon nga pwede ka nang magkinaugalingon ug tingali magbaton ug pamilya.a

Apan ang pagkahimong hingkod dili samag pultahan nga mosulod ka lang niana dihang moabot ka na sa eksaktong edad. Hinunoa, kini samag hagdanan nga ang matag ang-ang anam-anam sak-on panahon sa pagkabatan-on. Ugaling lang, ikaw ug ang imong ginikanan dili tingali parehas ug opinyon kon unsa ka na ka hamtong. “Bayente anyos na ko, ug isyu lang gihapon kini!” miingon si Maria, kinsa mibati nga walay pagsalig kaniya ang iyang ginikanan bahin sa iyang pagpilig mga higala. “Nagtuo man god sila nga dili ko makabiya sa kuwestiyonableng mga situwasyon. Gisultihan nako sila nga nakabiya na ko sa ingon niana nga mga situwasyon, pero wala gihapon sila makombinsir!”

Sama sa giingon ni Maria, ang isyu bahin sa pagsalig nakahatag ug dakong problema sa mga batan-on ug sa mga ginikanan. Problema ba usab kini sa imong pamilya? Kon mao, unsay imong himoon aron mas mosalig kanimo ang imong ginikanan? Ug kon nawad-an silag pagsalig nimo tungod sa usa ka sayop nga desisyon, may mahimo ka ba aron mosalig sila nimo pag-usab?

Ipakita nga Kasaligan Ka

Si apostol Pablo misulat sa mga Kristohanon sa unang siglo: “Padayong pamatud-i kon unsa kamo sa inyong kaugalingon.” (2 Corinto 13:5) Tinuod, kining iyang gipamulong dili para sa mga batan-on. Apan mapadapat gihapon kini ngadto kanila. Ang kagawasan nga gihatag kanimo sagad nagdepende sa imong pagpakita kon unsa ikaw ka kasaligan. Wala kini magpasabot nga kinahanglang hingpit ka. Ang tanan masayop. (Ecclesiastes 7:20) Apan ang imo bang ginikanan walay pagsalig nimo tungod sa imong panggawi?

Pananglitan, si Pablo misulat: ‘Nagtinguha kami nga magmatinud-anon sa tanang butang.’ (Hebreohanon 13:18) Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Unsa ko ka matinud-anon sa akong ginikanan bahin sa kon asa ko moadto ug kon unsay akong buhaton?’ Tagda ang giingon sa pipila ka batan-on kinsa namalandong pag-ayo sa ilang kahimtang. Inighuman nimog basa sa ilang mga komento, tubaga ang mga pangutana sa ubos.

Lori: “Nagtago-tago ko sa pagpakig-e-mail sa lalaki nga akong naibgan. Nadiskobrehan kini sa akong ginikanan ug gipahunong ko sa pagpakig-e-mail kaniya. Nanaad ko nga mohunong, apan nagpadayon gihapon ko. Miabot kinig usa ka tuig. Nahibaloan kini sa akong ginikanan ug nangayo kog pasaylo ug nanaad nga dili na gyod ko mousab, apan nagpadayon gihapon ko hangtod nawad-an na hinuon silag pagsalig nako!”

Sa imong hunahuna, nganong ang ginikanan ni Lori nawad-ag pagsalig kaniya? ․․․․․

Kon ikaw ang ginikanan ni Lori, unsay imong himoon, ug ngano? ․․․․․

Unsa unta ang angayng himoon ni Lori human nga gipakigsultihan siya sa iyang ginikanan? ․․․․․

Beverly: “Ang akong ginikanan way pagsalig nako kon bahin sa mga lalaki, apan karon nakasabot na ko kon ngano. Nagpaibid-ibid kog mga lalaki nga mas magulang nakog duha ka tuig. Dugay kaayo kong makig-estorya nila sa cellphone, ug diha sa parti sila ray akong pakig-estoryahan. Giembargo sa akong ginikanan ang akong cellphone sulod sa usa ka bulan, ug ila kong gidid-an sa pag-adto sa mga dapit nga ginaadtoan niining mga lalakiha.”

Kon ikaw ang ginikanan ni Beverly, unsay imong himoon, ug ngano? ․․․․․

Ang mga restriksiyon ba nga gihatag sa ginikanan ni Beverly dili makataronganon? Kon mao, ngano? ․․․․․

Unsa unta ang angayng himoon ni Beverly aron mosalig pag-usab kaniya ang iyang ginikanan? ․․․․․

Pagkuha Pag-usab sa Pagsalig

Komosta kon ang imong ginikanan nawad-an usab ug pagsalig nimo, sama sa mga batan-ong gihisgotan sa ibabaw? Kon mao, ayawg kabalaka kay makuha nimo pag-usab ang ilang pagsalig. Apan sa unsang paagi?

Mahimong saligan ug hatagan kag dugang kagawasan sa imong ginikanan kon makita nila nga nagtinarong ka na. Nasabtan kini ni Annette. “Kon bata ka pa,” siya miingon, “dili ka makasabot kon nganong importante nga kasaligan ka. Karon mas responsable na ko, ug nagtinarong gyod ko aron ang pagsalig sa akong ginikanan kanako dili mawala.” Ang leksiyon? Imbes magreklamo nga walay pagsalig ang imong ginikanan kanimo, pamatud-i nga kasaligan ka. Basin hatagan ka nilag dugang kagawasan.

Pananglitan, kasaligan ka ba bahin nianang nalista sa ubos? Butangig ✔ ang kinahanglan nimong pauswagon.

□ Pag-uli sa gitakdang oras

□ Pagtuman sa akong mga saad

□ Pagkahimong untop

□ Pagbadyet sa kuwarta

□ Pagtapos sa trabahoonon sa balay

□ Pagbangon nga dili na mistil pukawon

□ Paglimpiyo sa akong kuwarto

□ Pagsulti sa tinuod

□ Paggamit sa cellphone o kompiyuter sa responsableng paagi

□ Pagdawat sa sayop ug pagpangayog pasaylo

□ Uban pa ․․․․․

Magmadeterminado sa pagpakita nga kasaligan ka sa bahin nga imong gimarkahan. Sunda ang tambag sa Bibliya: ‘Hukasa ang daan nga pagkatawo nga dala pa sa kanhi ninyong panggawi.’ (Efeso 4:22) “Himoa ang inyong Oo nga magkahulogan ug Oo.” (Santiago 5:12) ‘Magmatinud-anon kamo sa inyong isigkatawo.’ (Efeso 4:25) “Magmasinugtanon sa inyong mga ginikanan sa tanang butang.” (Colosas 3:20) Sa ngadto-ngadto, ang imong pag-uswag makita sa imong ginikanan ug sa uban.—1 Timoteo 4:15.

Apan komosta kon bisag giunsa nimog paningkamot, dili gihapon ka nila hatagag dugang kagawasan? Nganong dili nimo kini ipakigsulti kanila? Imbes magbagulbol nga kinahanglang mosalig sila nimo, matinahorong pangutan-a sila kon unsay kinahanglan nimong himoon aron makuha nimo ang ilang pagsalig. Ipatin-aw kon unsay imong planong himoon.

Ayaw pagdahom nga hatagan ka dayon sa imong ginikanan ug dugang kagawasan. Sila naneguro lang nga motuman ka sa imong saad. Pahimusli kining higayona sa pagpakita nga kasaligan ka. Moabot ang panahon nga makuha ra nimo ang ilang pagsalig ug hatagan ka nilag dugang kagawasan. Mao kanay nahitabo kang Beverly. Siya miingon: “Ang pagsalig lisod makuha, apan sayon wad-on, ug karon malipayon ko kay may pagsalig na sila nako!”

BASAHA ANG DUGANG PA BAHIN NIINI NGA ULOHAN DIHA SA TOMO 2, KAPITULO 22

[Footnote]

TEKSTO

“Ayaw gamita ang imong kagawasan ingong pasangil sa pagbuhat ug daotan.”—1 Pedro 2:16, Contemporary English Version.

SUGYOT

Imbes itandi ang imong mga restriksiyon karon sa kagawasan sa imong magulang, itandi ang imong mga restriksiyon niadtong bata ka pa sa kagawasan nga imong nabatonan karon.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Ang sobrang kagawasan dili ilhanan nga nahigugma ang ginikanan sa ilang anak kondili ilhanan nga sila mapinasagdanon.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Maningkamot ko nga mahimong mas kasaligan niining mga bahina: ․․․․․

Kon mawad-ag pagsalig kanako ang akong ginikanan, kini ang akong himoon: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Ngano kahang ang imong ginikanan dili mohatag nimog dugang kagawasan bisag naningkamot ka sa pagpakita nga kasaligan ka?

● Sa unsang paagi ang imong katakos sa pagpakigsulti sa imong ginikanan makaapektar sa ilang paghatag kanimog dugang kagawasan?

[Blurb sa panid 24]

“Wala koy itago sa akong ginikanan kon makigsulti ko nila. Tingali kini ang hinungdan kon nganong may pagsalig sila nako.”—Dianna

[Diagram/Hulagway sa panid 23]

Ang pagkahimong kasaligang hingkod samag hagdanan nga ang matag ang-ang anam-anam sak-on panahon sa pagkabatan-on

[Diagram]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PAGKAHINGKOD

PAGKABATAN-ON

PAGKABATA

Kapitulo 15

Sayop ba Kon Gusto Kong Duna Koy Gamayng Pribasiya?

Butangig ✔ kon unsay sagad nimong reaksiyon sa mosunod nga mga situwasyon:

1. Diha ka sa imong kuwarto ug ang imong igsoon kalit lang misulod nga wala manuktok.

□ ‘Okey lang. Ingon ana man pod ko usahay.’

□ ‘Way batasan! Unsa na lang kon nag-ilis ko?’

2. Mao pay imong pag-abot sa balay, ug gisukit-sukit ka dayon sa imong ginikanan. “Diin man ka? Nag-unsa ka didto? Kinsay imong kauban?”

□ ‘Okey lang. Total wala bitaw koy gitago.’

□ ‘Makalagot kaayo kay wala silay salig nako!’

SA BATA ka pa, tingali dili kaayo importante nimo ang pribasiya. Dili ka masuko kon mokalit lag sulod sa imong kuwarto ang imong manghod. Kon dunay ipangutana ang imong ginikanan, motubag ka dayon. Kaniadto, dili ra ka magtagad kon mahibalo ang uban bahin sa imong kinabuhi, apan karon gusto ka nga duna kay pribasiya. “Dunay mga butang nga dili ko gustong mahibalo ang uban,” miingon ang 14-anyos nga si Corey. Atong tan-awon ang duha ka kahimtang diin lisod ang pagbaton ug pribasiya.

Dihang Gusto Kang Mag-inusara

Daghang maayong rason kon nganong gusto kang mag-inusara. Tingali gusto ka lang ‘mopahulay kadiyot.’ (Marcos 6:31) O kaha gusto kang mag-ampo nga mag-inusara sa imong kuwarto, sama sa gitambag ni Jesus sa iyang mga tinun-an. (Mateo 6:6; Marcos 1:35) Ugaling lang, kon manira ka sa imong kuwarto, ang imong ginikanan tingali dili makahunahuna nga nag-ampo ka! Ug ang imong mga igsoon tingali dili makasabot kon nganong gusto kang mag-inusara.

Kon unsay imong mahimo. Imbes makiglalis bahin sa pribasiya, himoa ang mosunod:

● Kon bahin sa imong mga igsoon, paghimo mo ug kasabotan aron duna kay panahon sa imong kaugalingon. Kon gikinahanglan, pangayog tabang sa imong ginikanan niining bahina.a

● Kon bahin sa imong ginikanan, sabta ang ilang panglantaw. “Usahay magsusi-susi nako ang akong ginikanan,” miingon ang 16-anyos nga si Rebekah. “Apan sa tinuod lang, mao sab nay akong himoon kon duna koy anak nga tin-edyer—ilabina kay daghag tentasyon karon sa mga batan-on!” Sama kang Rebekah, makasabot ka ba kon nganong nabalaka ang imong ginikanan?—Proverbio 19:11.

● Pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Duna ba koy gihimong dili maayo nga makapaduda sa akong ginikanan kon manira kog kuwarto? Daghan ba kog gisekreto mao nga mangespiya sila nako?’ Kon “wala” ang imong tubag nianang mga pangutanaha ug daw wala gihapon silay salig nimo, nan isulti kanila ang imong gibati sa kalma ug matinahorong paagi. Pamati pag-ayo sa ilang mga kabalaka ug pasaligi sila nga wala kay gihimong daotan.—Santiago 1:19.

Dihang Magpilig Higala

Kon batan-on ka, normal lang nga mangita kag higala. Normal usab nga mabalaka ang imong ginikanan kon kinsay imong mga higala ug kon unsay inyong ginahimo. Apan tingali mobati ka usahay nga morag wala sa lugar ang ilang kabalaka. “Dili ko gustong pangutan-on ko kanunay sa akong ginikanan kon kinsay akong kaestorya sa cellphone ug ka-e-mail,” miingon ang 16-anyos nga si Amy.

Kon unsay imong mahimo. Imbes lalisan ang bahin sa imong mga higala, sulayi ang mosunod:

● Ipailaila sa imong ginikanan ang imong mga higala. Dili ka gustong mangespiya sila nimo, apan unsa may ilang mahimo kon sila wala makaila sa imong mga higala? Hinumdomi nga kon nakaila sila sa imong gikauban-uban, dili na kaayo sila mabalaka bahin sa imong pagpilig mga higala.

● Pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Unsa man gyoy isyu, gusto ba gyod kog pribasiya, o duna koy gisekreto?’ Ang 22-anyos nga si Brittany miingon: “Kon naa ka pa sa poder sa imong ginikanan ug mabalaka sila nimo, kini ang angay nimong hunahunaon, ‘Wala koy gihimong daotan, busa wala koy angayng itago.’ Pero kon may gitago ka, nan basig duna kay gihimong dili maayo.”

Ikaw ug ang Imong Pribasiya

Paghunahunag mga solusyon bahin sa imong problema sa pribasiya. Isulat ang imong tubag sa mga pangutana ubos sa mosunod nga mga lakang.

Lakang 1: Sayra ang isyu. Unsang mga situwasyona nga gusto kag dugang pribasiya?

․․․․․

Lakang 2: Tagda ang panglantaw sa imong ginikanan. Unsa gyod kahay ilang gikabalak-an?

․․․․․

Lakang 3: Pangitag solusyon. Unsay imong nahimo nga wala tuyoa nga nakapasamot sa problema? Unsang kausaban ang imong mahimo labot sa imong tubag sa ibabaw? Unsay gusto nimong itabang kanimo sa imong ginikanan?

․․․․․

Lakang 4: Ipakigsulti kana. Isaysay kon sa unsang paagi nimo sugdan ang pagpakigsulti sa imong ginikanan bahin sa pribasiya.

․․․․․

[Footnote]

TEKSTO

“Buhata ang kutob sa imong maarangan nga itanyag ang imong kaugalingon sa Diyos ingong inuyonan, usa ka mamumuo nga walay angayng ikaulaw.”—2 Timoteo 2:15.

SUGYOT

Kon makigsulti ka sa imong ginikanan bahin sa imong pribasiya, hisgoti ang imong gikabalak-an imbes ang imong gihunahunang sayop nga ginahimo nila.

NAHIBALO KA BA . . . ?

Kon wala kay gitago sa imong ginikanan, sila dili magduda nimo.

ANG AKONG PLANONG HIMOON!

Kini ang akong himoon aron makuha (o mobalik pag-usab) ang pagsalig sa akong ginikanan: ․․․․․

Kon unsay akong gustong ipangutana sa akong ginikanan bahin niini: ․․․․․

UNSAY IMONG HUNAHUNA?

● Nganong may katungod ang imong ginikanan sa pagsukit-sukit bahin sa imong kinabuhi?

● Sa unsang paagi ang imong pagpauswag sa pagpakigsulti sa imong ginikanan makatabang nimo sa pagpakigsulti sa ubang tawo inigkahamtong nimo?

[Blurb sa panid 108]

“Ang imong ginikanan dili gustong may mahitabo nimo, ug usahay morag manghilabot sila sa imong kinabuhi. Daw dili kana makataronganon. Apan sa tinuod lang, kon akoy ginikanan, tingali mao pod nay akong himoon.”—Alana

[Hulagway sa panid 109]

Ang pagsalig nahisamag suweldo—kini kinahanglang hagoan