PWÓRÓUSEN MANAWEN EMÉN
Nienkatek Ra Wiliti Pwipwi lón ewe Enlet
IEI alon Felisa: “Fite ier lóóm, pwii we kúkkún Araceli a song me púchér ngeniei: ‘Kosap mmangen fósoto. Use mochen rongorong pwóróusen óm na lamalam. A nnuwóói. Ua oputok!’ An kana kapas ra fókkun ámeteki letipei. A fen 91 ieri iei nge ua chúen chechchemeni minne a apasa. Nge usun met Än Salomon Afalafal 7:8 a apasa: ‘A mürina lesopolan mettoch meinisin lap seni lepopun.’”
Felisa: Ua uputiw lón Spein, lón eú famili mi osupwang. Chón ai famili iir Katolik me aua fókkun achocho lón ám lamalam. Engol me úlúmén me lein aramasei kewe, iir patere are chón angang lón fáál. Tettelin mongean mama we, emén patere me a sense lón eú sukulen Katolik. Iwe lupwen a máló, Pope John Paul II a epini i. Semei emén chón ffér pisek seni mechá me inei a angang lón leenien atake. Ngang ewe watte seni meinisin lein néúr kewe walimén.
Lupwen a 12 ieri, a fis maun lón Spein. Mwirin ewe maun, semei we a kalapus pokiten ewe mwú ese sani minne semei a ekieki usun ewe mwú. A weires ngeni inei an epwe awora ngenikem enem mwéngé. Ina popun mama a tiinaaló úlúmén pwii kewe kúkkún, Araceli, Lauri me Ramoni pwe repwe nónnóm ren ekkewe nienkatek lón ewe telinimw itan Bilbao. Iwe, epwele wor ener mwéngé.
Araceli: Lón ena atun, a 14 ieri, Lauri a 12 ierin me Ramoni a 10 ierin. Aua fókkun pwosiiti ám famili. Lón ena leeni aua kan wisen elimelim. Ruu ier mwirin, ekkewe nienkatek ra tiinikemiló ngeni eú leenien nienkatek mi watte lón Zaragoza, ikewe ra túmúnú ekkewe chinnap ie. Aua angang weires le elimelima ewe kitchen me a mmen epekkusukem.
Felisa: Lupwen pwii kewe ra ló lón ewe leenien nienkatek lón Zaragosa, inei we me tettelin semei we, emén patere lón leeniem, ra filatá ai upwe pwal ló ikena ie. Ra mochen atowauaeiló seni emén át a saniei. Ua mwétéresiti ai upwe nónnóm lón ena leeni ren ekis fansoun pokiten ua tongei Kot. Ua fáál iteiten rán, ua pwal mwo nge mochen upwe wiliti emén misinerin Katolik usun chék tettelin mongeei we lón Afrika.
Ewe leenien nienkatek lón Zaragoza, Spein (peliefefin) ewe Paipel Nácar-Colunga (peliemwán)
Nge lón ena leeni, ua meefi pwe use tongeni féri chómmóng mettóch ua mochen féri. Ua fen ekieki pwe ekkewe nienkatek repwe apéchékkúlaei ai upwe angang ngeni Kot lón pwal eú fénú nge rese. Ina popun eú ier mwirin, ua liwiniti imwem me túmúnú tettelin semei we, ewe patere. Ua wisen féri ekkewe angangen lón imw fán itan me aua Rosario iteiten pwin. Ua pwal sani le féréchú ekkewe péén irá lón ewe imwen fáál me ofouta ewe liosun Maria me pwal ekkewe ekkóch “aramasepin.”
Araceli: Lupwen ua nónnóm lón Zaragoza, ua eáni ekkewe pwonen lepoputáán a lamot ren ai upwe wiliti emén nienkatek. Mwirin ekkewe nienkatek ra filatá ar repwe áimufesenikem me pwii kewe. Ina popun ra tiinieiló ngeni ewe leenien nienkatek lón Madrid, Lauri lón Valencia nge Ramoni a nómwotiw lón Zaragoza. Lón Madrid, ua eáni ai kewe oruuen pwon. Chómmóng aramas ra kan nónnóm lón ena leeni, áwewe chék ren ekkewe chón sukul me ekkewe chinnap. Ina popun a chómmóng angang. Ua angang lón pioingen ena leeni.
Ua mwétéresiti ai upwe emén nienkatek. Ua ekieki pwe epwele wor watteen fansoun álleaan me káéén Paipel. Nge ua lichippúng. Pún ese wor emén a néúnéú ewe Paipel are pwal mwo nge fós usun Kot are Jesus. Ua káé ekkóch fósun Latin, káé pwóróusen manawen án Katolik kewe “aramasepin” me fel ngeni Maria. Nge lap ngeni, angang weires chék.
Ua poputá le aúrek me lólilen. Ua meefi pwe itá úrúrún upwe angangen moni pwe upwe álisi ai famili lap seni ai angang lón ewe leenien nienkatek pwe ekkewe ekkóch repwe pisekisekiló. Ina popun ua fós ngeni ewe meilapen nienkatek usun ei mettóch me ereni pwe ua mochen towu. Nge a kalapuseei lón eú ruumw. A ekieki pwe ena mettóch epwe álisiei le siwili ai ekiek me nómwotiw.
Ekkewe nienkatek ra omusaei, nge lupwen ra silei pwe ua chúen mochen towu, ra kalapusesefáliei. Ra féri ena fán úlúngát nge mwirin, ra ereniei pwe ua tongeni towu ika ua makkeei ekkeei kapas: “Ua ló seni ei leeni pokiten ua mochen angang ngeni Satan nge esap Kot.” Ua máirú. Inaamwo ika ua fókkun mochen ló nge usap makkeei ekkena kapas. Iwe mwirin, ua apasa pwe ua mochen fós ngeni emén patere, iwe ua ereni met a fis. A angei mumutá seni ewe pisop an epwe tiinsefálieiló ngeni ewe leenien nienkatek lón Zaragoza. Mwirin fitu maram ai nóm ikena ie, a mut ngeniei ai upwele towu. Ekiseló mwirin, Lauri me Ramoni ra pwal towu seni ewe leenien nienkatek.
PUK MI ETIPEFESENIKEM
Felisa
Felisa: Mwirin och fansoun, ua pwúpwúlú, me aua mwékút ngeni eú sóópw lón Spein itan Cantabria. Ua chúen fáffáál. Lón eú Ráninfel ewe patere a púchérútá fán song me erá: “Ou katol ei puk!” A eppii ngenikem ewe puk itelapan Ewe Enlet mi Emmwenikich Ngeni Manau Esemuch. A erá: “Ika emén a fen ngenikemi ei puk, oupwe ngeniei are kápichieló!”
Ese wor nei ena puk, nge ua mochen néúni eú. Iwe fitu rán mwirin, rúúemén fefin ra etto lón imwei. Iir Chón Pwáraatá Jiowa me ra anéúnéú ngeniei ena puk. Pwinitiwan chék ua álleani. Lupwen ekkewe fefin ra liwinitiei, ra eisiniei ika ua mochen káé ewe Paipel. Ua erá, ewer.
Ewe Enlet puk
Seni chék me lóóm ua mochen apwapwaai Kot. Mwirin ua káé ewe enlet usun Jiowa me poputá le fókkun tongei. Ua mochen apwóróusa ngeni meinisin usun i. Lón 1973, ua papatais. Lón fansoun a tufich, ua achocho le fós ngeni ai famili usun ewe enlet. Ai famili, nge kon pwii we Araceli, ra péchékkúl le apasa pwe mi mwáál minne ua lúkú.
Araceli: Pokiten a ngaw ar féffér ngeniei me lón ewe leenien nienkatek, ua song me use pwapwaiti ai lamalam. Nge ua chúen fáffáál lón Ráninfel me Rosario iteitan rán. Ua chúen mochen weweiti ewe Paipel, ua tingorei Kot an epwe álisiei. Mwirin, Felisa a apwóróusa ngeniei minne a fen káé. A fókkun meseik ren minne a lúkú nge ua ekieki pwe a umwes. Use tipeeú ngeni minne a apasa.
Araceli
Mwirin, ua liwiniti Madrid pwe upwe angang, iwe mwirin ua pwúpwúlú. Lón ekkewe ier, ua kúna pwe ekkewe aramas ra ló fáál iteitan rese wesewesen apwénúetá lón manawer áitien Jesus kewe. Ina popun, ua úkútiw le fáál. Use chúen lúkú ekkewe “aramasepin” are ekkein ell me use lúkú pwe emén patere a tongeni omusaaló tipisin aramas. Ua mwo nge péútaaló meinisin nei kewe ululun. Use silei ika mi pwúng minne ua féri. Ua lichippúng nge ua chúen iótek ngeni Kot, iei ai iótek: “Ua mochen sileok. Álisiei!” Ua chemeni pwe ekkewe Chón Pwáraatá Jiowa ra fichifich wóón asamei fán chómmóng, nge esap fán eú ua suuki. Ese wor ai lúkúlúk wóón lamalam meinisin.
Pwii we Lauri a nónnóm France nge Ramoni a nónnóm Spein. Ina epwe mwan are mwirin 1980, ra poputá le káé ewe Paipel ren Chón Pwáraatá Jiowa. Ua fókkun lúkú pwe ra usun chék Felisa, rese mirititi pwe minne ra káé pwóróus mi chofona. Mwirin, ua chuuri Angelines, emén chón óri, me a wiliti chiechiei. I pwal emén Chón Pwáraatá Jiowa. Angelines me pwúlúwan we ra eisiniei fán chómmóng ika ua mochen káé Paipel. Ra mirititi pwe ua wesewesen mochen silei Paipel inaamwo ika ua fen apasa pwe use chúen lúkúlúkú lamalam. Nge mwirin chék, ua ereniir: “Iwe, ewer. Upwe tipeeú le káé remi ika ua pwisin néúnéú nei Paipel.” Ua néúni ewe Paipel Nácar-Colunga.
PAIPEL A ETIPEEÚFENGENIKEM
Felisa: Lupwen ua papatais lón 1973, ina epwe 70 Chón Pwáraatá Jiowa lón Santander, ewe mékúren Cantabria. Mi lamot aupwe sái towau pwe aupwe afalafala meinisin mi nónnóm lón ekkewe fitepúkú sóópw lón ena leeni. Ina popun aua fiti bus mwirin tarakú pwe aupwe afalafal sóópw me sóópw.
Lón ekkena ier, ua káé ngeni chómmóng aramas ewe Paipel, iwe 11 me leir ra papatais. Lap ngeni ekkewe ua káé ngeniir, iir Katolik. A lamot upwe mosonottam ngeniir. A lamot ngeniir fansoun, usun chék ngang, ar repwe mirititi pwe minne ra lúkú mi mwáál. Ua silei pwe ewe chék Paipel me án Jiowa we manaman mi fel mi tongeni álisi emén an epwe siwili an ekiek me weweiti ewe enlet. (Ipru 4:12) Pwúlúwei we, Bienvenido, i emén polis me lóóm, a papatais lón 1979, me inei we a poputá le káé Paipel me mwen a máló.
Araceli: Lupwen ua poputá le káé ewe Paipel ren Chón Pwáraatá Jiowa, ua ekieki pwe use tongeni lúkúlúkúr. Nge ló, ló, ló, use chúen meefi ina usun. Ekkewe Chón Pwáraatá rese chék asukula aramas ewe Paipel nge ra pwal apwénúetá. Ai lúkú Jiowa me ewe Paipel a poputá le máár, iwe a lapóló ai pwapwa. Ekkóch chón óri ra kúna ei siwil me ereniei: “Araceli, achocho chék lón minne ka filatá le féri!”
Ua chemeni ai eáni ei iótek: “Kilisou Jiowa, ren óm kese likitieiló me óm suuk ngeniei fán chómmóng alen ai upwe kúna minne ua kútta, ina ewe sile mi enlet lón Paipel.” Ua pwal tingorei pwii we Felisa an epwe omusaaló ai eáni fós mi ámmetek ngeni. Seni ena atun, ause chúen áninifengen nge aua fen pwapwa le pwóppwóróus usun ewe Paipel. Lón 1989 ua papatais lupwen a 61 ieri.
Felisa: Iei a 91 ieri. Pwúlúwei we a fen máló, me use chúen tongeni féri chómmóng mettóch. Nge ua chúen álleani Paipel iteiten rán, fiti mwich me ló afalafal lón úkúkún ai tongeni.
Araceli: Ua sani le fós usun Jiowa ngeni meinisin ekkewe patere me nienkatek ua chuuri, neman pokiten ngang emén nienkatek me lóóm. A mmen apwapwa ai fós ngeni ekkóch leir, chómmóng ra angei néúch kewe puk. Nge ua kon chemeni emén patere. Mwirin ai fós ngeni fán fite, a tipeeú ngeni minne ua apasa. Mwirin a ereniei: “Nge ia upwe ló ie fán ai chinnap? Met chón ai fáál me ai famili repwe apasa?” Ua pélúweni: “Nge Kot, met epwe apasa?” A mirititi pwe mi pwúng aloi nge ua kúna pwe a letipengaw. Nikinikin ese wor an pwora le féri siwil.
Use tongeni ménúki ewe atun pwúlúwei we a ereniei pwe a mochen fitiei le fiti mwich. A 80 ierin atun a kerán fiti ewe mwich, seni ena atun ese chúen etiwaaló. A káé Paipel me poputá le afalafal. Ua chemeni ekkewe atun mi apwapwa aua mwimmwin le afalafal. A máló ruu maram me mwen ewe rán epwe papatais.
Felisa: Lupwen ua poputá le angang ngeni Jiowa, úlúmén pwii kewe kúkkún fái ra ú ngeniei. Nge mwirin och fansoun, ra pwal etiwa ewe enlet. Ina eú me lein ekkewe mettóch mi fókkun múrinné a fis ngeniei. Mwirin ena, aua tongeni pwapwa le chufengen me fósfengen usun ach we Kot mi áchengicheng Jiowa me an we Kapas! Iwe iei, ám meinisin aua fel ngeni Jiowa.a
a Araceli a 87, Felisa 91 me Ramoni 83 ierin. Iir meinisin ra chúen angang ngeni Jiowa fán tuppwél. Lauri a máló lón ewe ier 1990 lón an tuppwél ngeni Jiowa.