Jiowa—Ewe Popun Pwung Me Wenechar Mi Enlet
“Ewe Achau, fofforun kewe mi unusoch, pun an kewe aal meinisin mi pwung. Emon Koten Tuppwol, nge esap wor an pwungungau.”—TUTERONOMI 32:4, New World Translation.
1. Met popun a nom rech osupwangen pwung?
POKITEN ewe osupwangen tong a nom ren kich meinisin, ina popun sia pwal mochen pwe an aramas foffor ngenikich epwe pwung. Emon Chon Merika mi tupuni fonuan, Thomas Jefferson, a makkei, “[pwung] a nonnom lon letipach me ina alemwiriach, . . . eu kinikinin lapalapach ussun ach tufichin meefi, kuna, are rong.” Sisap nenneiruk ren ena pun Jiowa a forikich lon pwisin lapalapan. (Keneses 1:26) Pwungun pwe a ngenikich ekkewe sokkun lapalap mi nikinikin pwisin lapalapan kewe, eu me leir pwung. Ina popun ach osupwangen pwung a ussun eu mettoch sia alemwiri me ina ewe popun sia mochen manau lon eu fonufanen pwung me wenechar mi enlet.
2. Ifa lamoten pwung ngeni Jiowa, me met popun mi lamot ach kutta weween an Kot pwung?
2 Ussun Jiowa, ewe Paipel a alukulukukich: “An kewe aal meinisin mi pwung.” (Tuteronomi 32:4, NW) Nge lon eu fonufan mi ur ren pwungungau, ese mecheres ach amwochu weween an Kot pwung. Nge, seni minne a mak lon An we Kapas, sipwe tongeni miritiiti ifa ussun Kot a eani kapwung, me sipwe tongeni alapalo ach afanni lapalapen fofforun kewe mi amwarar. (Rom 11:33) Ach weweochuti pwung me ren ewe Paipel mi lamot popun, pun ekiekin aramas mi tongeni etipetipa pwisin ach ekiek ussun pwung. Seni an aramas ekiek, neman pwung epwe chok wewe ngeni pwonutaan alluk nge esap wor lifilifil aramas. Are ussun emon sou ekiek Francis Bacon a makkei, “pwung a wewe ngeni an epwe tori emon me emon minne a fich ngeni.” Iwe nge, an Jiowa we pwung a fokkun lap seni ena.
An Jiowa Pwung A Achungu ewe Letip
3. Met sipwe tongeni kaeo seni ekkewe kapasen loom ren pwung me wenechar?
3 Epwe ochulo ach weweiti cholapen an Kot pwung ika sipwe atittina ifa ussun ekkewe soumak ra nounou ekkewe kapas lon Ipru me Kriik lon ewe Paipel.a Lon ewe Paipel ese watte sokkofesinin pwung me wenechar. Pwungun pwe, fan ekkoch ir mi makfengen ussun sia kuna lon Amos 5:24, ia Jiowa a pesei noun kewe aramas: “Mut ngeni pwung an epwe pupu ussun konik, me wenechar ussun ewe chanpupu mi pupummong nge esap pwaseta.” Pwal eu, fan fitu ekkewe kapas “pwung me wenechar” ra nomfengen fan iten ar repwe menlapei eu poraus.—Kol Fel 33:5; Aisea 33:5; Jeremaia 33:15; Isikiel 18:21; 45:9.
4. Met weween ach pwarata pwung, me an io pwung sipwe appiru?
4 Met sipwe kaeo seni ekkeei kapas lon Ipru me Kriik? An emon pwarata pwung me ren ewe Paipel a wewe ngeni an epwe fori minne mi pwung me esap lifilifil. Pokiten Jiowa ewe emon mi isetiu ekkewe alluk me kapasen emmwen mi weneiti minne mi pwung are mwaal, ifa ussun a fori sokkopaten mettoch a wewe ngeni ewe leenien appiru mi tekia sipwe akkappiru. Ewe Theological Wordbook of the Old Testament a awewei pwe ewe kapas lon Ipru mi affou ngeni wenechar (tseʹdheq) “a weneiti eu kkotun alluk mi affata minne mi pwung me mwaal me lon ewe Tesin Loom ena kkotun alluk a wewe ngeni lapalapen are letipen Kot.” Iwe, lapalapen an Kot fori alon an kewe kapasen emmwen, lape ngeni lupwen mei wor an foffor me chon tipis, a pwaralo weween pwung me wenechar mi enlet.
5. Ikkefa ekkewe lapalap mi riri ngeni an Kot pwung?
5 Ewe Paipel a affata pwe an Kot pwung a achungu letipen aramas nge ese sennuk are forea. Tafit a eani ei kol: “Pun ewe SAMOL a tongei minne mi pung; esap likitalo noun kewe aramas mi fel.” (Kol Fel 37:28) An Kot pwung a amwokutu le pwarata tuppwol me umoumoch ngeni noun kewe chon angang. An Kot pwung a weweiti ach kewe osupwang me apwangawang. (Kol Fel 103:14) Sap minne Kot a tipeeu ngeni fofforingau, pun an a fori epwe efisata pwungungau. (1 Samuel 3:12, 13; An Salomon Afalafal 8:11) Jiowa a awewe ngeni Moses pwe “ngang eman Kot mi eani umoumoch me kirikiroch, ua songomang, ua pwal woun tong me allukuluk.” Kot a mochen omusalo an aramas mwaal me tipis, nge esap omusafatei aramas mi fich ngeni kapwung.—Ekistos 34:6, 7.
6. A ifa ussun an Jiowa kewe foffor me noun kewe won fonufan?
6 Lupwen sipwe ekkekiekifichi ifa ussun Jiowa a eani kapwung, sisap ita eani ekiek pwe Jiowa a ussun emon sou kapwung mi okkotumwutumw mi ekieki chok ifa ussun epwe apwungu chon foffor mwaal. Mwaalfesen me ena, sipwe ita ekieki pwe Jiowa a ussun emon sam mi tong nge tipeppos me an kewe foffor ren noun kewe mi murinno fansoun meinisin. “O Jiowa en semelapem,” alon ewe soufos Aisea. (Aisea 64:8) Ussun emon Sam mi pwung me wenechar, mi lollopok an Jiowa tipeppos fan iten minne mi pwung me an umoumoch ngeni noun kewe won fonufan mi osupwangen alillis are omusamus pokiten weiresin manauer are apwangapwanger.—Kol Fel 103:6, 10, 13.
Affata Weween Pwung
7. (a) Met sia kaeo ussun an Kot pwung seni an Aisea oesini? (b) Menni wiisen Jises lon ewe angangen asukula aramas ussun pwung?
7 Ewe umoumoch a nom lon an Jiowa we pwung a ffatelo ren waren ewe Messaia. Jises a asukula aramas ussun an Kot pwung me a manaueni manauan me ren, ussun ewe soufos Aisea a oesini. A ffat pwe kirokiroch ngeni aramas mi riaffou a fen kapachelong lon an Kot pwung. Iei ussun, resap kon tatakkis pwe rese tongeni pochokkul sefal. Jises, noun Jiowa “chon angang,” a feito fonufan ren an epwe “affata ngeni chon fonufan” ei kinikinin an Kot pwung. A fori ren an awora eu pisekin nengeni mi manau ussun weween an Kot pwung. Ussun ewe ‘palen ira mi keran pwukuta mi pwung’ an King Tafit, Jises a mochen kutta ‘mine a wenechar o pwung.’—Aisea 16:5; 42:1-4; Mattu 12:18-21; Jeremaia 33:14, 15.
8. Met popun ese chuen ffat weween pwung me wenechar mi enlet lon ewe aewin senturi?
8 A lamot pwe lapalapen an Jiowa we pwung epwe ffatelo lon ewe aewin senturi C.E. Nouwisin ewe lamalamen Jus—ekkewe soumak, ekkewe Farisi, me ekkewe ekkoch—ra afalafala me fori alon pwisin ar ekiek ussun pwung me wenechar nge ar ekiek mi rikippwor. Mwiriloon ena, ekkewe aramas kisikis, mi weires manauer fan allukun ekkewe sou mak me Farisi, repwe tongeni luku pwe an Kot we pwung a fokkun towau seniir. (Mattu 23:4; Luk 11:46) Jises a aiti ngeniir pwe esap ina ussun. A filata noun kewe chon kaeo seni ekkewe aramas kisikis, me a asukuleer ussun an Kot kewe alluk mi wenechar.—Mattu 9:36; 11:28-30.
9, 10. (a) Ifa ussun ewe soumak me Farisi ra mochen pwarata ar wenechar? (b) Ifa ussun me pwata Jises a pwaralo pwe fofforun ewe soumak me Farisi mi lamot mwaal?
9 Mi mwaalfesen fofforun ekkewe Farisi. Ra kutta ifa ussun repwe tongeni pwaralo ar “wenechar” ren ar iotek are liffang ngeni aramas lupwen chommong mi tongeni kuneer. (Mattu 6:1-6) Ra pwal achocho le pwarata ar wenechar ren ar alleasochisi ekkewe chommong alluk me ekiek—chommong leir pwisin foriir. Ena achocho a emmwen ngeniir ar “likitalo minne mi pung, pwal ewe tongen Kot.” (Luk 11:42) Lukun, repwe nikinikin wenechar, nge lon, ir mi ‘uren sokkun ingau,’ are pwungungau. (Mattu 23:28) Lon kapas mi mecheres, rese kon lien silei an Kot wenechar.
10 Ina ewe popun Jises a ouroura noun kewe chon kaeo: “Are ami tuppwel esap lap seni tuppwelun ekkewe soumak me Farisi, ousap tongeni tolong lon muun lang.” (Mattu 5:20) Sokkofesenin an Kot pwung Jises a pwaralo me ewe tipeforea mi lamalam tekia an ekkewe soumak me Farisi a fen efisi chommong anini lefiler.
An Kot Pwung Ngeni Pwung Mi Rikippwor
11. (a) Met popun ekkewe Farisi ra eani kapas eis ngeni Jises ussun pochokkuleloon aramas lon ewe Sapat? (b) Met a pwalo ren minne Jises a polueni?
11 Atun an afalafal lon Kalili atun fansoun foffot lon ewe ier 31 C.E., Jises a kuna emon mwan mi malo efoch poun lon eu sinakok. Pokiten ina ranin Sapat, ekkewe Farisi ra eisini Jises: “Ifa usun, mi pung ach sipwe apochokkulata emon lon ranin fel?” Sap minne ra tongei ewe mwan pokiten an riaffou, nge ra mochen kutta eu popun repwe tipi ngeni Jises, ussun a pwalo lon ar kapas eis. Esap eu minen amairu pwe Jises a lolilen ren ar nafangauen tong! A polueni ekkewe Farisi ren eu kapas eis mi ekis ussun chok ar kapas eis ngeni i: “Mi pung ngeni kich ach sipwe fori minne mi murinno lon ranin fel?” Lupwen ra fanelo chok, Jises a polueni pwisin an we kapas eis ren an eisiniir ika resap alisi emon siip a fen turulong lon eu pwang lon ewe Sapat.b “Emon aramas mi fakkun auchea lap seni emon siip!” Jises a efisi ar ekiekifichi an we poraus me rese tongeni u ngeni an ekiek. “Ina minne, a pungu ngeni ranin fel fofori mi murinno,” a affata. An Kot pwung esap nom fan nemenien eorenien aramas. Mwirin a wes an affata ena, Jises a apochokkula poun ewe mwan.—Mattu 12:9-13; Mark 3:1-5.
12, 13. (a) Jises mi sokko seni ekkewe soumak me Farisi, ifa ussun Jises a pwarata an mochen le alisi chon tipis? (b) Met sokkofesenin an Kot pwung me lamalam tekia?
12 Ika mi kisikis an ekkewe Farisi tongei aramas mi feiengau inisir, a kukkun seni ena ar tongei ekkewe mi osupwang lon pekin ngun. Ar ekiek mwaal ussun wenechar a emmwen ngeni ar tunalo me oput ekkewe chon angei takises me ekkewe chon tipis. (Jon 7:49) Nge, chommong leir ra etiwa an Jises afalafal, ese mwaal pokiten ar meefi an mochen alisiir nge esap an mochen le apwunguur chok. (Mattu 21:31; Luk 15:1) Iwe nge, ekkewe Farisi ra esiita an Jises achocho le apochokkula ekkewe mi semmwen lon pekin ngun. “Atei a chok etiwa aramas mi tipis, o a etir le mongo,” ra ngunungunungau. (Luk 15:2) Jises a polueni ar tipi ngeni ren pwal eu kapas awewe ussun siip. Ussun emon chon masen siip a chengel lupwen a kuna ewe siip mi poutulo, a ina ussun ekkewe chonlang ra pwapwa lupwen emon chon tipis a aier. (Luk 15:3-7) Jises a pwapwa lupwen a tufichin alisi Sakios le aier me kul seni ewe alen tipis a aleni me loom. “Ewe Noun aramas a feito pwe epwe kukutta ekkewe mi mwalechelo,” a apasa.—Luk 19:8-10.
13 Ekkeei anini ra affata sokkofesenin an Kot pwung, ewe a kutta ifa ussun epwe apochokkula me amanaua aramas, me lamalam tekia, ewe a sotun atekiata ekkoch me apwungu chommong. Fofforun lamalam mi poon me eorenien aramas a fen emmwen ngeni ekkewe soumak me Farisi lamalam tekia me ar alapalo pwisin lamoter, nge Jises a affata pwe ra fen “likitalo ekkewe mettoch mi lamot lon ewe alluk, pung, umoumoch, o luku.” (Mattu 23:23) Amwo sipwe appiru Jises lon ach pwarata pwung mi enlet lon mettoch meinisin sia foffori me tumunu pwe site turulong lon ewe ssaren lamalam tekia.
14. Ifa ussun eu me lein an Jises manaman a affata ifa ussun an Kot pwung epwe weweiti nonnomun aramas?
14 Jises a likitalo ekkewe alluk ekkewe Farisi ra isetiu, nge a fen alleasochisi ewe Allukun Moses. (Mattu 5:17, 18) Ren an fori, ese kon titchik an apwonueta alon ena alluk mi pwung pwe epwe komorolo ekkewe kapasen emmwen ewe Alluk a longolong won. Lupwen emon fefin mi pupu seni chcha ren 12 ier a attapa ufan me a pochokkulelo, Jises a apasa ngeni: “Nei, om luku a apochokkulok. Kopwe feilo lon kinamwe.” (Luk 8:43-48) An Jises kewe kapas mi pwarata tong a alukuluku pwe an Kot pwung a fen weweiti nonnomun ena fefin. Inaamwo ika ese fen limoch lon pekin lamalam me a fen alleasolapa ewe Allukun Moses ren an nonnom lon eu pwin aramas nge, a fich ngeni pwe an luku epwe feioch.—Lifitikos 15:25-27; alollo ngeni Rom 9:30-33.
Wenechar fan iten Aramas Meinisin
15, 16. (a) Met sipwe kaeo seni an Jises kapas awewe ussun ewe Chon Sameria mi tongei chon orun? (b) Met popun sisap mochen “lamalam tekia ussun chommongun ach foffor mi pwung”?
15 Jises a menlapei ewe umoumoch a nom lon an Kot pwung, me a pwal asukula ekkewe chon kaeo pwe an Kot pwung epwe ita tori aramas meinisin. Me ren letipen Jiowa, Jises epwe ‘aworato pwung ngeni mwun fanufan meinisin.’ (Aisea 42:1) A ina itelapen eu me lein an Jises kapas awewe mi itefoulo, porausen ewe Chon Sameria mi tongei chon orun. Ei kapas awewe a polueni eu kapas eis seni emon mwan mi silefichi ewe alluk me a mochen “awenachara pwisin i.” “Pwe io mi chon ori?” a eis, nge ese mwaal a mochen aukuku wiisan ngeni Chon Jus chok. Ewe Chon Sameria lon an Jises kapas awewe a pwarata an Kot wenechar, pun a mochen nounou pwisin an fansoun me monian ren an epwe alisi emon chon ekis. Jises a awesalo an awewe ren an pesei ewe a eani ewe kapas eis: “Kopwe feilo o fori usun chok.” (Luk 10:25-37) Ika sipwe fofforoch ngeni aramas meinisin ese lifilifil ar lewo, sipwe appiru an Kot pwung.—Fofor 10:34, 35.
16 Ewe leenien appiru seni ekkewe soumak me Farisi a achema ngenikich pwe ika sipwe eani an Kot pwung, sisap “lamalam tekia ussun chommongun ach kewe fofforun pwung.” (Ecclesiastes 7:16, NW) Ach kukkutta ifa ussun sipwe ainga aramas ren pwarataan ukuukun watteen ach pwung are ach akkaucheani ekkewe alluk aramas ra fori esap atoto ngenikich an Kot chen.—Mattu 6:1.
17. Pwata a lamot ach eani an Kot pwung?
17 Eu popun Jises a affata ngeni aramas lapalapen an Kot pwung, pwe noun kewe chon kaeo meinisin repwe pwarata ei lapalap. Met popun a lamot ena? Ewe Paipel a peseikich pwe sipwe “appiru Kot,” me alen Kot meinisin mi pwung. (Efisus 5:1) Ussun we chok, Mika 6:8 a awewei pwe eu me lein ekkewe mettoch Jiowa a kutta senikich, pwe sipwe “fori mine mi pwung” atun sia fetal me Kot. Pwal och, Sefanaia 2:2, 3 a achema ngenikich pwe ika sia mochen kuna tumun seni ewe ranin an Jiowa song, sipwe “fori mine mi pwung” mwen warotoon ena ran.
18. Ikkefa ekkewe kapas eis epwe polu lon ewe lesen mwirin?
18 Ekkeei ran mi weires mwen ewe sopwoloon, ir ewe “fansoun mi fich” le eani pwung. (2 Korint 6:2) Sia tongeni lukuluk pwe ika sipwe, ussun Jop, ‘aufoufa wenechar’ me ‘pwung epwe ach sekit’ Jiowa epwe efeiochukich. (Job 29:14, NW) Ifa ussun ach eani lukuluk lon an Jiowa pwung epwe alisata ach lukulukoch ussun mwach kkan? Pwal och, atun ach witiwiti ewe “fonufan sefo,” ifa ussun an Kot pwung epwe tumunukich lon pekin ngun? (2 Piter 3:13) Ewe lesen mwirin epwe polueni ekkeei kapas eis.
[Footnote]
a Lon ewe Tesin Ipru, mei wor ulungat kapas. Eu me leir (mish·patʹ) fan chommong epwe affou ngeni “pwung.” Ekkewe ruu lusun (tseʹdheq me ewe mi ekis ussun we chok tsedha·qahʹ) fan chommong repwe affou ngeni “wenechar.” Ewe kapas lon Kriik mi affou ngeni “wenechar” (di·kai·o·syʹne) a fen awewei ussun “ewe lapalapen wenechar are pwung.”
b A fen och minne Jises a awewe won pun me ren ewe alluk ese makketiu, mi mumu ngeni Chon Jus ar repwe alisi emon man mi riaffou lon ewe Sapat. Fan fitu a fisita anini won ei poraus, ika epwe pwung an Jises apochokkula aramas lon ranin Sapat.—Luk 13:10-17; 14:1-6; Jon 9:13-16.
En Mi Tongeni Awewei?
◻ Met weween an Kot pwung?
◻ Ifa ussun Jises a asukula aramas ussun pwung?
◻ Pwata ese pwung an ekkewe Farisi wenechar?
◻ Met popun sia wiisen anganga pwung?
[Sasing lón pekin taropwe 24]
Jises a affata cholapen an Kot pwung