Akkamwochu Om Pacheoch Ngeni An Kot Nemenem
“Jiowa ach souapwung, Jiowa ach sounemenem, Jiowa ach king.”—AISEA 33:22.
1. Pwata lap ngeni aramas meinisin ra kan lolileniesini nemenemen muur?
PORAUSEN muu are nemenem, ina eu minen alolilen ngeni aramas meinisin. Eu muu mi murinno epwe efisata kinamwe me lukulukuoch. Ewe Paipel a apasa: “Emon king a alukuchara muun we ren an eani pwung.” (Än Salomon Fos 29:4) Iwe nge, eu muu mi ngau epwe efisi pwungungau, fofforingau, me nemenemengau. “Lupwen ekkewe aramasangau ra nemenem, ekkewe aramas ra ngungu.” (Än Salomon Fos 29:2) Lon uruwoon aramas, ra fen sotuni chommong sokkun muu, iwe, fan chommong ra ‘ngungu’ pokiten nemenemengauen ar kewe sou nemenem. (Eklesiastis 8:9) Epwe tongeni fis pwe eu muu epwe efisata menemenoch fan iten noun kewe aramas?
2. Pwata a fich ewe kapas “theocracy” le awewei ussun ewe muun Israel lom lom?
2 Emon sou uruwo Josefus a kapas ussun eu muu mi sokko seni ekkewe ekkoch lupwen a makkei: “Ekkoch aramas ra alukuluku ngeni emon chok aramas ewe manamanen nemenem, pwal ekkoch ra ngeni eu mwichen aramas, nge pwal ekkoch ngeni chochon ewe fonu. Iwe nge, ach we sou alluk [Moses], ese efich ekkena sokkun nemenem meinisin, nge lapalapen an kewe alluk epwe—ika mei mumuta ach nounou ei kapas fan osenimu—eu ‘theocracy,’ weween, a anomu unusen ewe nemenem me manaman lon poun Kot.” (Against Apion, II, 164-5) Me ren ewe Concise Oxford Dictionary, ewe kapas theocracy a wewe ngeni “eu sokkun nemenem ren Kot.” Ena kapas ese mak lon ewe Paipel, nge a aweweiochu ewe sokkun nemenem Israel lom lom a eani. Inaamwo ika ekkewe chon Israel ra nouni emon king, nge Jiowa, I wesewesen ar sounemenem. Ewe re Israel soufos itan Aisea a apasa: “Jiowa ach Soukapwung, Jiowa ach we Sounemenem, Jiowa ach we King.”—Aisea 33:22.
Ifa ewe Theocracy mi Enlet?
3, 4. (a) Met weween eu theocracy mi enlet? (b) Arapakan chok, nge ikkefa ekkewe feioch ewe theocracy epwe atoto ngeni aramas meinisin?
3 Seni ewe fansoun Josefus a efisi ena kapas, chommong mwichen aramas ra iteni eu theocracy. Ekkoch leir ra kan oputa ekkewe ekkoch, kon ssenuk lon ar kewe ekiek me foffor, me kirikiringau. Ita ir wesewesen ekkoch theocracy mi enlet? Esap me ren an Josefus awewei ena kapas. A fis eu osukosuk pokiten an aramas awattei weween “theocracy.” Ewe World Book Encycolpedia a era pwe a wewe ngeni “eu sokkun muu ikkewe ie emon are fitemon paatere ra wisen nemenem ie, me a wor ar nemenem won minne epwe fis lon ewe muu me pwal lamalam.” Iwe nge, eu theocracy mi enlet esap nemenem ren ekkoch samol fel. Ina wesewesen eu nemenem me ren Kot, eu muu fan ewe Chon Forata mettoch meinisin, Jiowa Kot.
4 Arapakan chok, unusen ewe fonufan epwe nom fan theocracy, iwe, ifa watten ewe feioch epwe popu seni! “Kot epwe pwisin nonnom rer [aramas]. I epwe tolu seni meser chonun meser meinisin, o esap chuen wor malo, esap pwal chuen wor kechiu, are akurang, are metek, pun ekkewe mettochun lom ra fen morelo.” (Pwarata 21:3, 4) Eu nemenem ren samol fel rese unusoch esap tongeni efisata ena sokkun pwapwa. Ewe chok nemenem seni Kot epwe tongeni. Ina minne, ekkewe Chon Kraist mi enlet resap sotun poputaani eu theocracy ren ar repwe angangfengen me ekkewe muun fonufan. Ra pwarata mosonottam me witiwiti Kot an epwe poputaani eu theocracy won unusen fonufan lon chok ewe fansoun me lapalap epwe pwisin filata.—Taniel 2:44.
5. Ikenai, ia eu theocracy mi enlet a fis me ia, me ikkefa ekkewe kapas eis repwe piita ussun?
5 Iwe nge, mei wor eu theocracy mi enlet ikenai. Ia a nonnom ia? Lein ir kewe mi pwisin anomur fan an Kot nemenem me angangfengen fan iten ar repwe fori letipan. Ekkena chon tuppwol won unusen fonufan ra ionfengen lon eu “muu” won “fonuan” we lon pekin ngun. Ir ekkewe chon lusun “ewe Israelin Kot” me chiener kewe Chon Kraist mi lap seni nimu esopw million. (Aisea 66:8; Kalesia 6:16) Ra nonnom fan nemenien Jises Kraist ewe King lon lang mi seikita me ren Jiowa Kot, “ewe King tori feilfeilo chok.” (1 Timoti 1:17; Pwarata 11:15) Ifa ussun ei mwicheich epwe theocratic? Met ekiekin chon ewe mwicheich ussun nemenemen ekkewe muun fonufan? Iwe, ifa ussun ewe allukun theocracy epwe tongeni fiffis ren ekkewe aramas mi wisen nemeni ar kewe mwich lon pekin ngun?
Eu Mwicheich mi Theocratic
6. Ifa ussun Kot epwe tongeni nemeni eu mwicheichin aramas?
6 Ifa ussun Jiowa, ewe emon mi nonnom non lang, epwe tongeni nemeni eu mwicheichin aramas? (Kol Fel 103:19) Mei tufich pun chon ena mwicheich ra alleasochisi ewe kapasen fon seni Kot, a apasa: “Kopwe luku Jiowa ren unusen letipom, nge kosap lukuluku pwisin om wewe.” (Än Salomon Fos 2:6; 3:5) Ra mut ngeni Kot an epwe nemenir ren ar alleasochisi “ewe allukun Kraist” me ekkewe alluk lon Paipel lon manauer ran me ran. (Kalesia 6:2; 1 Korint 9:21; 2 Timoti 3:16; pii Mattu 5:22, 28, 39; 6:24, 33; 7:12, 21.) Ren ar repwe fori ena, epwe lamot ar repwe chon kaeo Paipel. (Kol Fel 1:1-3) Ussun chok ekkewe chon Perea mi “ekiek pwung,” rese chok luku minne aramas ra apasa, nge ra kan pii ika a pwung minne ra kaeo me ren ewe Paipel. (Foffor 17:10, 11; Kol Fel 119:33-36) Ra eani iotek ussun chok an ewe sou kol iotek, a era: “Kopwe aiti ngeniei minne mi pwung me tipachem, pun ua luku om kewe alluk.”—Kol Fel 119:66.
7. Ifa ewe tettelin nemenem lon ewe theocracy?
7 Lon iteiten mwicheich meinisin, epwe wor ekkoch mi wisen nemenem pwe epwe wor emmwen. A pwal ina ussun ren ekkewe Chon Pwarata Jiowa, iwe, ra alleasochisi ewe tettelin nemenem ewe aposel Paul a kapas ussun, iwe, a apasa: “Mokuren mwan meinisin Kraist; o mokuren emon fefin puluwan; o mokuren Kraist Kot.” (1 Korint 11:3) Ren an epwe tipeeu ngeni ei wokisin, ekkewe chok mwan mi eani ekkewe sokkun tufich me ren ewe Paipel repwe wisen elter lon ewe mwichefel. Iwe, inaamwo ika Jises—i ”mokuren mwan meinisin”—a nonnom lon lang, nge mei chuen wor won fonufan “lusun” pwiin kewe chon kepit, ir kewe mi eani ewe apilukulukun ar repwe eti i le nemenem lon lang. (Pwarata 12:17; 20:6) Ir ra choni ewe “chon angang mi tuppwol me tipatchem.” Ren an ekkewe Chon Kraist nguuri nemenemen ena “chon angang,” ra pwarata pwe ra nonnom fan nemenien Jises, me pwal mokuren Jises we, Jiowa. (Mattu 24:45-47; 25:40) A ina ussun ewe theocracy epwe kokkotoch. “Pun Kot, esap i emon Koten fitikoko, pwe Koten kinamwe.”—1 Korint 14:33.
8. Ifa ussun ekkewe elter Chon Kraist ra peppeni ewe kokkotun theocracy?
8 Ekkewe chon Kraist elter ra apochokkulata ewe theocracy pun ra esinna pwe repwe pwarata ngeni Jiowa ussun ar angang ren ifa ussun ar repwe apwonueta ar nemenem mi aukuk. (Ipru 13:17) Iwe, lupwen repwe filata minne epwe fis, ra eani apilukuluk won an Kot tipatchem, nge sap won pwisin ar. A ina ussun repwe tapwelo mwirin an Jises we leenien appiru. I ewe mwan mi tipatchem seni meinisin mi fen manau won fonufan. (Mattu 12:42) Iwe nge, a ereni ekkewe chon Jus: “Ewe Nau ese tongeni fori och seni pwisin i, pwe minne chok a kuna pwe ewe Sam a fori.” (Jon 5:19) Ekkewe elter ra eani ewe chok ekiek King Tafit a eani. A chou an nemenem lon eu theocracy. Iwe nge, a mochen aleni alen Jiowa, nge sap pwisin an. A iotek: “O Jiowa, kopwe afalafalaei usun om we al, o emmwenien lon efoch al mi sonosonoch.”—Kol Fel 27:11.
9. Ifa ewe ekiek mi itepok me ruuepek ekkewe Chon Kraist mi fen fangelo menauer ngeni Kot ra eani ussun ekkewe apilukuluk me wis mi sokkofesen lon ewe theocracy?
9 Ekkoch ra fen kapas eis ika mei pwung pwe ekkewe chok mwan lon ewe mwichefel repwe wisen nemenem are epwe pwung pwe ekkoch chon Kraist ra apilukuluku ar repwe nonnom lon lang nge ekkewe ekkoch ra eani ewe apilukulukun ar repwe nonnom won fonufan. (Kol Fel 37:29; Filipai 3:20) Iwe nge, ekkewe chon Kraist mi fen fangelo manauer ra mirititi pwe ekkena kokkot ra popu seni ewe Kapasen Kot. Ir theocratic. Lap ngeni fansoun meinisin, ir kewe mi osukosuk ren rese kon lien nguuri ekkewe kapasen emmwen lon Paipel. Pwal eu, ekkewe chon Kraist ra silei pwe mwan me fefin ra lollo chok mwen mesen Jiowa ren amanauen ngunur. (Kalesia 3:28) Ren chon Kraist mi enlet, ar repwe fel ngeni ewe Sou Nemenem mi tekia seni meinisin, ina ewe wis mi auchea chapur, iwe, repwe pwapwa le eani menni wis Jiowa a alukuluku ngenir, ese lifilifil. (Kol Fel 31:23; 84:10; 1 Korint 12:12, 13, 18) Pwal eu, manau esemuch, ina eu apilukuluk mi fokkun allim, ese lifilifil ika epwe kawor lon lang are won eu paratisin fonufan.
10. (a) Ifa ewe ekiek murinno Jonathan a pwarata? (b) Ifa ussun ekkewe Chon Kraist ikenai ra pwal eani eu ekiek mi ussun chok an Jonathan?
10 Ina minne, Chon Pwarata Jiowa ra ussun Jonatan, ewe a niuokkusiti Kot, noun king Saul. ese mwaal Jonatan epwe emon king mi echipwor. Iwe nge, pokiten Saul ese tuppwol, Jiowa a filata Tafit pwe epwe wiliti ewe oruuemonun kingen Israel. Jonatan a ita letipengau ren? Aap. A wiliti emon chiechien Tafit mi murinno, a pwal mwo nge tumunu Tafit seni Saul. (1 Samuel 18:1; 20:1-42) Pwal ussun chok, ir kkewe mi apilukuluku ar repwe manau won fonufan rese lolowoiti chokewe mi eani apilukulukun ar repwe feita lang. Iwe, chon Kraist mi enlet rese lolowoiti ir kkewe mi wisen emmweni mwokutukutun ewe mwichefel. Iwe nge, ra “fokkun aucheani ir ren tong,” pokiten ar angang weires fan asengesin pwiir kewe.—1 Tesalonika 5:12, 13.
Ekiek mi Theocratic Ussun Ekkewe Sou Nemenemen Muun Fonufan
11. Ifa ussun ekkewe Chon Kraist mi nonnom fan ewe nemenemen theocracy ra ekieki ussun ekkewe muun fonufan?
11 Ika Chon Pwarata Jiowa ra nom fan eu theocracy, weween, an Kot nemenem, ifa ar ekiek ussun ekkewe sou nemenemen ekkewe muun fonufan? Jises a apasa pwe noun kewe chon appiru resap “peppeni fonufan.” (Jon 17:16) Iwe nge, ekkewe chon Kraist ra esinna pwe mei wor wiser ngeni “Sisar,” ekkewe muun fonufan. Jises a era pwe repwe “liwini ngeni Sisar minne an, nge repwe pwal liwini ngeni Kot minne an.” (Mattu 22:21) Me ren ewe Paipel, ekkewe muun aramas “ra nonnom lon leenien pokiten Kot.” Jiowa, I Popun nemenem meinisin, a chok mut ngeni ekkewe muun fonufan ar repwe nonnom, iwe, a pwal kutta senir ar repwe foffor-murinno ngeni ir kkewe mi nonnom fan ar nemenem. Atun repwe fori ena, ir “noun Kot chon angang.” Ekkewe chon Kraist repwe alleasochisi ewe muu mi nemenir “me ren miritin letiper.” (Rom 13:1-7) Pwungun, ika ewe muu epwe kutta senir ar repwe fori minne epwe atai allukun Kot, ewe chon Kraist epwe “alleasochisi Kot lap seni aramas.”—Fofor 5:29.
12. Lupwen ekkewe Chon Kraist ra kuna riaffou seni ekkewe sou nemenem, ifa ewe leenien appiru repwe tapwelo mwirin?
12 Met epwe fis lupwen ekkewe Chon Kraist mi enlet repwe kuna riaffou seni ekkewe muu? Repwe appiru an ekkewe popun Chon Kraist we leenien appiru, atun ra likiitu fan fansoun riaffou watte. (Foffor 8:1;13:50) Sap minne ra mairu lupwen a fis sossotun ar luku, pun Jises a fen ourourer pwe epwe fis. (Mattu 5:10-12; Mark 4:17) Nge, ekkena Chon Kraist lom lom rese liwiningau ngeni ekkewe chon eriaffour, iwe, ar luku ese apwangapwangelo fan ekkena sossot. Nge, ra tapweilo mwirin an Jises leenien appiru: “Lupwen ra lalingau ngeni i, ese mo lalingau-sefal; lupwen ra eriaffoua i, ese mo amosoku ir; nge a chok likitalo pwisin i ren ewe Sou Apwung mi pwung.” (1 Piter 2:21-23) Ewer, an ekkewe chon Kraist ekiek pwung a pworacho ngeni fofforingauen Setan.—Rom 12:21.
13. Met ekkewe Chon Pwarata Jiowa ra fori lupwen a torir riaffou me an aramas kapas chofona ussur?
13 A pwal ina ussun ikenai. Lon ei senturi, Chon Pwarata Jiowa ra kuna riaffou watte fan poun ekkoch sou nemenem mi nemenemengau, ussun chok Jises a fen oesini. (Mattu 24:9, 13) Won ekkoch fonu, ir kewe mi ekiekin etipetipa ekkewe sou nemenem pwe repwe u ngeni ekkeei Chon Kraist mi angang ngeni Kot seni lon letiper, ra arongafeili ekkoch kapas chofona me mwakel ussur. Iwe nge, inaamwo ika a fis ekkena sokkun “repot mi ngau,” nge ekkewe Chon Pwarata ra pwarata ren ar fofforoch pwe ir chon angang ngeni Kot. (2 Korint 6:4, 8) Lupwen epwe tufich, repwe affata pwungun ewe poraus ngeni ekkewe sou nemenem me lon ekkewe imwen kapwungun ewe fonu fan iten an epwe ffat pwe esor tipisir. Ra eani minne mi suuk ngenir pwe repwe polueni aramas fan iten ewe kapas allim. (Filipai 1:7) Nge mwirin ra fen fori mettoch meinisin me ren allukun ewe fonu, repwe likiti ngeni Jiowa mettoch meinisin. (Kol Fel 5:8-12; Än Salomon Fos 20:22) Ika epwe fis, resap niuokus ar repwe kuna riaffou fan iten minne mi pwung ussun chok ekkewe popun Chon Kraist.—1 Piter 3:14-17; 4:12-14, 16.
Akkomwa an Kot Ling
14, 15. (a) Ifa ewe mettoch mi fokkun lamot ngeni ir kewe mi peppeni ewe kokkotun theocracy? (b) Inet Salomon a isetiu eu leenien appiru mi murinno ussun ewe lapalap tipetekison lon an wisen nemenem?
14 Lupwen Jises a aiti ngeni noun kewe chon kaeo ar repwe iotek, a akkomwa iten Jiowa pwe epwe fel. (Mattu 6:9) Pwal ussun chok, ir kewe mi nonnom fan theocracy repwe kutta an Kot ling, nge sap pwisin linger. (Kol Fel 29:1, 2) Ewe Paipel a repotei pwe lon ewe aewin senturi, ina eu minen chepetek ngeni ekkoch, rese appiru Jises pun ra “mochen kutta iter me ren aramas,” ra efich ar repwe angei ling me ren aramas. (Jon 12:42, 43) Enlet, a lamot tipetekison pwe emon epwe akkomwa Jiowa me mwen an alamota pwisin i.
15 Salomon a pwarata eu ekiek murinno ussun ei mettoch. Alollofengenni alon kewe atun a fis efinuun ewe imwenfel mi lingoch a aueta me alon Nepukatnesar ussun minne a aueta. Ren lamalam tekia, Nepukatnesar a sikasini: “Sap iei Papilon ewe telinimw mi lapalap ua aueta fan ai tufich me pochokkul pwe ai leenien king, epwe pwal alinga lingen ai nemenem?” (Taniel 4:30) Iwe nge, fan tipetekison, Salomon a apasa: “En am Kot, kopwe wesewesen tongeni imweimw ren aramas won fonufan? Nengeni, kosap kuch lon lang, pwal lon ewe lang mi unusen tekia. Ifa ussun, kopwe tongeni kuch lon ei imwenfel ua aueta?” (2 Kronika 6:14, 15, 18; Kol Fel 127:1) Salomon ese atekiata pwisin i. A silei pwe i emon chok chon tupuni Jiowa, iwe, a makkei: “Aramas mi lamalam tekia repwe muttir kuna itengau, nge ir mi tipetekison ra eani tipatchem.”—Än Salomon Fos 11:2.
16. Ifa ussun ekkewe elter ra pwarata pwe ir eu minen feioch ren ar resap alinga pwisin ir?
16 Ekkewe elter chon Kraist repwe pwal atekiata Jiowa, nge esap pwisin ir. Ra appiru an Piter kapasen fon, a apasa: “Ika emon mi wisen angang, epwe wisen angang ussun chok emon ren ekkewe manaman mi feito seni Kot; pwe repwe alinga Kot ren Jises Kraist lon mettoch meinisin.” (1 Piter 4:11) Lupwen ewe aposel Paul a kapas ussun “ewe wisen elter,” ese apasa pwe ina eu wis mi fokkun tekia, nge eu “angang mi murinno.” (1 Timoti 3:1) Ekkewe elter repwe seikita fan iten ar repwe alisi ekkewe ekkoch, nge sap nemenemenir. Ir sense me chon masen noun Kot kewe siip. (Fofor 20:28; Jemes 3:1) Ekkewe elter mi tipetekison me angang weires ir eu feioch ngeni ewe mwichefel. (1 Piter 5:2, 3) “Asamolu ei sokkun mwan,” me sipwe kilisou ngeni Jiowa ren an awora chommong elter mi lipwakoch pwe repwe apochokkulata ewe theocracy lon ei “ranin le sopwolon.”—Filipai 2:29; 2 Timoti 3:1.
“Oupwe Appiru Kot”
17. Ifa ussun ekkewe mi nonnom fan theocracy ra appiru Kot?
17 Ewe aposel Paul a eani eu kapasen pesepes: “Oupwe appiru Kot, ussun chok noun kewe mi achengicheng.” (Efisus 5:1) Ukukun mei tufich ngeni ekkewe aramas mi rese unusoch, ir kewe mi pwisin anomur fan theocracy ra achocho le lapalapeni lapalapen Kot. Awewe chok, ewe Paipel a apasa ussun Jiowa: “I ewe Achau, an foffor ra unusen murinno, pun an kewe al meinisin ra pwung. I emon Kot mi alukuluk, esap wor an mwaal, a pwung o wenechar.” (Tuteronomi 32:3, 4) Ren ar repwe appiru Kot lon ei mettoch, ekkewe Chon Kraist ra achocho ngeni ar repwe tuppwol, foffori minne mi pwung, me itepok me ruepek lon ar foffori apwung. (Mika 6:8; 1 Tesalonika 3:6; 1 Jon 3:7) Ra kan tuttumunur seni chommong mettoch chon fonufan ra efich, awewe chok ren fofforun lisou-mwaal, mocheniangau, me tipemmong. (Efisus 5:5) Pokiten noun Jiowa kewe chon angang ra alleasochisi an Kot kokkot, nge sap an aramas, an we mwicheich epwe theocratic, limelimoch, me murinno ngeni aramas meinisin.
18. Ifa ewe lapalap Kot a akkaewin lapalapeni, me ifa ussun ekkewe Chon Kraist ra pwarata ena lapalap?
18 Tong, ina ewe lapalapen Kot mi lapalap seni meinisin. Ewe aposel Paul a apasa pwe “Kot mi tong.” (1 Jon 4:8) Pokiten theocracy a wewe ngeni eu nemenem ren Kot, epwe pwal wewe ngeni eu nemenem ren tong. Jises a apasa: “Epwe iei ussun pwe aramas meinisin repwe silei pwe ami nei chon kaeo, are mi wor tong lefilemi.” (Jon 13:35) Ewe mwicheich mi theocratic a pwarata tong watte lon ekkeei ranin le sopwolon mi fokkun weires. Atun a fis nifengen lefilen ekkewe einang lon Afrika, ekkewe Chon Pwarata Jiowa ra pwarata tong ngeni aramas meinisin, nge ese lifilifil menni ar einang. Atun a fis ewe maun lon ewe fonu mi pin iteni Yugoslavia, ekkewe Chon Pwarata Jiowa seni ekkewe sopw meinisin ra alillisfengen, inaamwo ika chon ekkewe ekkoch lamalam ra fiti ewe fofforun nni manauen chon pwal eu einang. Nge emon me emon ra achocho ngeni ar repwe alleasochisi an Paul kapasen fon: “Oupwe poutalo senikemi sokkun tipingau meinisin, pwal tipekoum, pwal song, pwal kapasechou, pwal esiit, o pwal sokkun ekiekingau meinisin. Iwe, oupwe umoumochfengen o kirokirochfengen, oupwe pwal omusamusfengen lefilemi, ussun chok Kot a fen pwal omusalo ami lon Kraist.”—Efisus 4:31, 32.
19. Ikkefa ekkewe feioch a fis iei me epwe fis lon fansoun mwach ngeni ir kewe mi nonnom fan ewe theocracy?
19 Ir kewe mi nonnom fan theocracy repwe kuna pwapwa chapur. A nom rer kinamwe ren Kot me chiener kewe Chon Kraist. (Ipru 12:14; Jemes 3:17) Mei wor popun manauer. (Eklesiastis 12:13) Mei wor ar lukulukoch lon pekin ngun me eu apilukuluk mi enlet fan iten fansoun mwer. (Kol Fel 59:9) Iwe, ra ekis pwapwaesini iei minne epwe fis lupwen aramas meinisin repwe nom fan ewe nemenem mi theocratic. Lon na fansoun, ewe Paipel a apasa, “esap wor emon epwe efeiengaua emon ika ataielo och won chuukun Kot mi pin, pun an chon fonufan silei Jiowa epwe alollol ussun chok alollolun matau.” (Aisea 11:9) Epwe eu fansoun apwapwa watte! Amwo oukich meinisin sipwe alukuchara leeniach lon ena paratis an epwe fis lon fansoun mwach ren ach sipwe nonnom lon ewe theocracy iei.
En mi Tongeni Awewei?
◻ Met weween eu theocracy mi enlet me ia sipwe tongeni kuna me ia ikenai?
◻ Ifa ussun aramas repwe anomur fan ewe theocracy?
◻ Ifa ussun ir meinisin mi nom fan theocracy repwe akkomwa an Kot ling nge sap pwisin ar?
◻ Ikkefa ekkoch lapalapen Kot ekkewe mi peppeni theocracy repwe lapalapeni?
[Sasing lón pekin taropwe 27]
Salomon a akkomwa an Kot ling mwen pwisin an