Asefosefallin Mettoch Meinisin—Ussun An A Mak Lon Oesini
“Ewe mi mottiu won ewe leenien motun king a apasa, ‘Nengeni, ngang ewe chon forisefalli mettoch meinisin pwe repwe sefo.’ A pwal apasa, . . . ‘Ekkeei kapas mi tuppwel o enlet.’”—PWARATA 21:5.
1, 2. Pwata chommong aramas rese kkan mochen ekieki ussun met epwe fis lon mwach kkan?
KA fen apasa are ekieki, ‘Ion a silei met epwe fis lesor?’ En mi tongeni weweiti ika pwata aramas rese mochen esissinna met epwe fis lon mwach kkan are anomu ar lukuluk won ir mi apasa pwe ra tufichin oesini met epwe fis lon fansoun epwe feito. Mi chok ffat pwe aramas rese tufichin silei met epwe fis lon ekkan maram are ier epwe feito.
2 A mak porausen ewe mettoch fansoun lon ewe chassi Forbes ASAP. Iei makkeien Robert Cringely lon ena chassi, nge i emon chon awewei poraus lon pekin TV: “Ewe mettoch fansoun a kan pwarata mwaallin ach ekiek, nge a akkaewin asaua ir mi sotun oesini met epwe fis lon fansoun epwe feito. Ach sotun esissinna met epwe fis lon mwach kkan a ussun ita och minen urumot sia kan lullus lon arapakan iteiten fansoun meinisin. . . . Iwe nge, ekkewe ita sou silelap ra chuen chok ukkuwawu ar kkewe oesini.”
3, 4. (a) Ifa ekiekochun ekkoch aramas ussun ewe minefoon engerou ier? (b) Ifa ekiekin pwal ekkoch aramas ussun met epwe wesewesen fis lon mwach kkan?
3 Eli ka fen kuna pwe pokiten aramas ra kon ekilapei ewe minefoon engerou ier, eli a ussun ita nge a fen lapalo ekkewe aramas mi ekkekieki ussun porausen mwach kkan. Le poputaan ewe ier a lo, iei alon ewe chassi Maclean’s: “Eli me ren chommong chon Canada, ese sokkolo ewe ier 2000, nge epwe tongeni serefengen me poputaan eu enletin minefoon fansoun.” Professor Chris Dewdney lon ewe York University a awewei eu popun aramas ra apilukoch fan iten mwach kkan: “Ewe minefoon engerou ier eu fansoun sipwe tufichin amoielo seni ekiekich ekkewe mettoch mi wesewesen ngau a fis lon ekkewe ipuku ier ra lo.”
4 Me reom nge ina och chok kapas arere? Lon Canada 22 percent chok me lein ir mi uwawu meefier lon eu kkotun angei meefien aramas ra “luku pwe ewe ier 2000 epwe poputani eu minefoon fansoun fan iten chon fonufan.” Mi enlet pwe arapakan esopw me leir ra “ekieki pwe pwal eu maun won unusen fonufan epwe fis lon ekkan 50 ier mwach. A ffat pwe a lap me leir ra meefi nge eu minefoon engerou ier esap tongeni amoielo ach kkewe fitikoko, weween, esap tufichin asefosefalli mettoch meinisin. Sir Michael Atiyah, emon mi pin wiisen presitentin ewe Royal Society lon Britain me lom, a makkei pwe “pokiten an a muttir siwil chommong mettoch iei, . . . a wewe ngeni pwe ewe ruwe me aewin senturi epwe atoto osukosuk watte ngeni chon fonufan meinisin. Ewe osukosuk fan iten chommongoloon aramas, an a kauk pisekin fonufan, limengauoloon fonufan, me lapaloon chon woungau a fiffis iei, iwe, a lamot sipwe muttir pwakiniir.”
5. Ia sipwe tongeni kuna me ia porausen mwach kkan mi enlet?
5 Eli epwe iei ussun om ekiek, ‘Pokiten aramas resap tongeni silei met epwe fis lon mwach kkan, pwata sise le chok likiti porausen mwach kkan?’ Ren poluan, sipwe apasa aapw! Pwungun pwe aramas resap tufichin wesewesen oesini met epwe fis lon fansoun mwach, nge sisap ekieki pwe esor emon mi tufich ngeni. Iwe, io a eani ena sokkun tufich, me pwata sipwe eani apilukoch fan iten mwach kkan? Kopwe tongeni kuna poluen ekkena kapas eis lon ruaanu oesini. Ir mi mak lon ewe puk ra nouni me alleani lap seni puk meinisin, nge ina eu puk chommong aramas ra wewengau ren me ra kan tunalo—ewe Paipel. Ese lifilifil met om ekiek ussun ewe Paipel are ifa ukuukun om silei masouan, nge a lamot ngonuk om kopwe nengeni ekkeei ruaanu poraus mi affatetiu. Ra wesewesen oesini ussun eu apilukuluk mi fokkun murinno fan iten mwach kkan. Pwal och, ekkeei ruaanu oesini mi wenewenen auchea ra awewei ewe sokkun apilukuluk en me pwal attongom kkewe repwe tongeni eani fan iten fansoun mwach.
6, 7. Inet Aisea a oesini, me ifa ussun minne a oesini a amwarar pwonuetaan?
6 Ewe aewin a mak lon Aisea sopwun 65. Mwen om kopwe alleani, kopwe akkom sileiochu inet a mak me met sokkun lapalap a weneiti. Noun Kot we soufos Aisea, ewe mi wiisen makketiu ekkena kapas, a manau lap seni ipuku ier mwen an we a sopwolo ewe muun Juta. A sopwolo lupwen a ukutiu an Jiowa tumun won ekkewe chon Jus mi alleasolap, iwe, a mut ngeni chon Papilon ar repwe atterielo Jerusalem me uweialo aramasan kkewe ngeni Papilon. A fis ena lap seni ipuku ier mwirin an Aisea oesini ussun.—2 Kronika 36:15-21.
7 Nge ren uruwoon ena oesini, chemeni mwo pwe fan an Kot emmwen, Aisea a oesini ussun iten ewe re Persia, Sairos, ewe mi akkufu Papilon, nge esaamwo uputiu lupwen a mak ewe oesini. (Aisea 45:1) Sairos a ammonlata ewe aal fan iten an ekkewe chon Jus liwiniiti fonuer lon 537 B.C.E. Mi amairu an Aisea oesini ussun ar liwinsefal, ussun an a mak lon sopwun 65. A menlapei ekkewe lapalap epwe atoto pwapwa ngeni ekkewe chon Israel lon pukun fonuer.
8. Ifa ewe porausen mwachkkan mi apwapwa Aisea a oesini ussun, me ifa ewe poraus sipwe mochen ekkekieki ussun?
8 Sia alleani ei poraus lon Aisea 65:17-19: “Nengeni, upwe fori eu lang mi fo me eu fanufan mi fo. Iwe, esap chuen wor eman epwe chechemeni ekewe mettochun lom o ekieki usun. Nge oupwe chok pwapwa o mwanek fochofoch ren mine upwe fori. Pun, upwe fori Jerusalem pwe epwe eu leni mi apwapwa, nge aramasen lon repwe meseik. Iwe, ngang upwe pwapwaiti Jerusalem o mwanek ren nei aramas. Esap chuen wor eman epwe rongorong kechu me sion riafou lon.” A enlet pwe Aisea a awewei ekkewe sokkun lapalap epwe fokkun murinno seni minne ekkewe chon Jus ra kuna lon Papilon. A oesini ussun chengel me mwanek. Nengeni mwo iei ewe kapas “lang mi fo me eu fanufan mi fo.” Ina keran aewin an a mak ena ititin kapas lon Paipel, nge a mak fan ruaanu, iwe, ekkena ruaanu wokisin repwe tongeni emmweni met epwe fis ngenikich lon mwach kkan, are pwal mwo nge oesini met epwe fis ngeni manauach.
9. Ifa ussun ekkewe chon Jus me lom ra pwal kapachelong lon pwonuetaan Aisea 65:17-19?
9 Aisea 65:17-19 a akkom pwonuta ngeni chon Jus lom, lom, pwe iwe ra liwiniiti wesetaan fonuer me ra auetasefalli ewe fel mi unusen limoch, ussun Aisea a fen oesini. (Esra 1:1-4; 3:1-4) Ka weweiti pwe ra liwiniiti fonuer mi nom won chok ei fonufan, nge esap won pwal eu fonu fan lang. Ach weweiti ena epwe tongeni alisikich pwe sipwe kuna weween makkeien Aisea we ussun ekkewe lang sefo me eu fonufan sefo. Esor popun ach sipwe pwisin ekiekieta weween ekkewe oesini seni Nostradamus are pwal emon sou oesini, pwe a ina ussun ekkoch aramas. Ewe Paipel a pwisin affata weween makkeien Aisea we.
10. Epwe ifa ussun ach weweiti ewe “fonufan” sefo Aisea a oesini ussun?
10 Lon ewe Paipel, sap minne “earth” a wewe ngeni ach ei fonufan mi kumosumos fansoun meinisin. Ren chok awewe, iei alon Kol Fel 96:1: ‘Kol ngeni Jiowa, unusen fonufan.’ Sia silei pwe ach ei fonufan—ekkewe fonu meinisin me ekkewe matau watte—rese tongeni kol. Aramas ra tongeni kol. Ewer, Kol Fel 96:1 a kapas ussun ekkewe aramas won fonufan.a Nge Aisea 65:17 a pwal kapas ussun “ekkewe lang sefo.” Ika ewe “fonufan” a wewe ngeni eu minefoon mwichen aramas lon wesetaan fonuen ekkewe chon Jus, iwe, met weween “ekkewe lang sefo”?
11. Met weween ekkewe kapas “lang sefo”?
11 Ewe Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, makkeien M’Clintock and Strong, a apasa pwe “Lupwen a mak porausen lang lon eu oesini, lang a liosueta . . . unusen mwicheichen ekkewe muu mi nennemenem . . . an a nonnom asen nour kkewe aramas me an nemeniir, ussun an ewe wesewesen lang nonnom asen ewe fonufan me an nemeni.” Nge ika a chufengen “lang me fonufan,” ewe Cyclopædia a apasa pwe ‘lon porausen oesini ena ititin kapas a esissinnata sokkofesenin tettelin aramas lon pekin nemenem. Lang a wewe ngeni nemenem tekia; fonufan a wewe ngeni chon tekisosson, aramas mi nom fan nemenien ekkewe aramas tekia.’
12. Ifa ussun ekkewe chon Jus lom ra kuna ewe “lang sefo me eu fonufan sefo”?
12 Lupwen ekkewe chon Jus ra liwiniti fonuer, a poputa fan asengesir eu otot sefo. A wor eu minefoon mwichen chon nemenem. Serupapel, emon mwirimwirin King Tafit, a wiisen kepina, me Josua a wiisen samol fel lapalap. (Akai 1:1, 12; 2:21; Sekaraia 6:11) Chokkana ra wewe ngeni “ekkewe lang sefo.” Nge repwe nemenem won met? Ekkewe “lang sefo” ra nemenem won “eu fonufan sefo,” weween, ewe mwicheichen aramas mi fen limochulo, nge ra fen liwinsefallilong lon fonuer ren ar repwe auetasefalli Jerusalem me an we imwen fel fan iten ar repwe fel ngeni Jiowa. Ina minne, a wesewesen wor minefoon lang kkana me eu fonufan sefo ren pwonutaan ewe oesini mi weneiti chon Jus lon ewe atun.
13, 14. (a) Ifa pwal eu weween ekkewe kapas “lang sefo me eu fonufan sefo” sipwe ateneki? (b) Pwata a lamot ngenikich an Piter oesini lon ei fansoun?
13 Kopwe tumunu pwe kete wewengau ren ei poraus. Esap iei och lesen fan iten aweween masouen Paipel are ach nengeni ekis chok uruwoon chon lom. Epwe ffat ena mettoch ika kopwe pi pwal eu wokisin ei ititin kapas “lang sefo me eu fonufan sefo” a mak lon. Lon 2 Piter sopwun 3, kopwe kuna ekkena kapas me weweiti pwe ach apilukuluk fan iten mwach kkan a kapachelong.
14 Ewe aposel Piter a makkei noun we taropwe lap seni 500 ier mwirin an ekkewe chon Jus liwiniiti fonuer. Pokiten i emon lein noun Jises kkewe aposel, Piter a mak ngeni chon tapwelo mwirin Kraist, nge iei i “ewe Samol,” 2 Piter 3:2 a kapas ussun. Lon wokisin 4, Piter a mak ussun “pwonen an epwe feito,” ina minne, ewe oesini a mmen lamot ikenai. Chommong pisekin annet a pwarata pwe poputa seni ewe Aewin Maunen Fonufan, Jises a fen ussun ita waroto, nge a wewe ngeni pwe a fen angei an nemenem, nemenemen Samol, lon an Kot we Muu lon lang. (Pwarata 6:1-8; 11:15, 18) A sokkolo aucheaan ena poraus pokiten pwal eu mettoch Piter a oesini ussun lon ena sopwun.
15. Ifa ussun an Piter oesini ussun ewe “lang sefo” a pwonueta?
15 Iei alon 2 Piter 3:13: “Nge usun an we pwon, sia witiwiti lang sefo o pwal fonufan sefo, ikewe pung epwe nonnom ie.” Eli ka fen silei pwe Jises a nonnom lang, iwe, i ewe Sou Nemenem mi lamot seni meinisin lon ekkewe “lang sefo.” (Luk 1:32, 33) Iwe nge, pwal ekkoch wokisin lon Paipel ra affata pwe i esap alaemon le nemenem. Jises a pwonei pwe ekkewe aposel me pwal ekkoch mi ussur repwe wiisen nonnom lon lang. Lon ewe puken Ipru, ewe aposel Paul a awewei pwe chokkana, ir chon eani “kokoon lang.” Iwe, Jises a apasa pwe chon ena mwich repwe fiti i le mommot won leenien samol lon lang. (Ipru 3:1; Mattu 19:28; Luk 22:28-30; Jon 14:2, 3) A ffat pwe pwal fitemon repwe eti Jises le nemenem lon ekkewe lang sefo. Iwe, met weween ewe “fonufan sefo” Piter a mak ussun?
16. Ifa ewe “fonufan sefo” mi fen nonnom?
16 Pwonutaan 2 Piter 3:13 a weneiti aramas mi nguuri nemenemen ekkewe lang sefo, pwe a ina ussun pwonutaan ewe oesini lom lom lupwen ekkewe chon Jus ra lwiniiti pukun fonuer. Ikenai kopwe tongeni kuna fite milion mi pwapwa le anomur fan ena sokkun nemenem. Ra kan kukkuna feioch seni an we kokkotun asukula aramas me pwal seni ar akkapwonueta an kkewe alluk mi mak lon Paipel. (Aisea 54:13) Chokkana ra ussun longolongun “eu fonufan sefo,” nge a wewe ngeni pwe ir eu mwicheich seni sokkun muu, fos, me einang meinisin, me ra kan angangfengen fan ar alleasochis ngeni ewe King mi nennemenem iei, Jises Kraist. A lamot om kopwe weweiti pwe en mi tufichin kapachelong lon ena kokkot!—Mika 4:1-4.
17, 18. Pwata alon 2 Piter 3:13 a ngenikich popun ach sipwe ekieki ussun mwach kkan?
17 Kosap meefi pwe a ina muchuloon ena poraus, weween, ussun ita esor poraus mi tichchik fan iten mwach kkan. A enlet pwe ika kopwe nengenifichi 2 Piter sopwun 3, kopwe kuna porausen eu siwil mi lapalap lon mwach kkan. Lon wokisin 5 me 6, Piter a mak ussun ewe Noter lon fansoun Noa we, nge ina ewe Noter mi asopwalo ewe fonufan mi ngau lon ena fansoun. Lon wokisin 7, Piter a makkei pwe “ekkeei lang o fonufanen ei fansoun,” weween, ekkewe nemenem me chommong mwichen aramas, ra iseis fan iten “ewe ranin apung, ranin an ekkewe ingau poutmwaallilo.” Ina eu minen alukuluk pwe ei ititin kapas “ekkeei lang o fonufanen ei fansoun” a wewe ngeni aramas me ar kkewe nemenem, nge esap masouen lang.
18 Mwirin, Piter a awewei pwe waren ewe ranin Jiowa epwe efisata och alimelim watte fan iten an epwe katolong ekkewe lang sefo me ewe fonufan sefo mi mak ussun lon wokisin 13. Nengeni mwo met a mak le sopwoloon ena wokisin—“ikewe pung epwe nonnom ie.” Esap ita ina eu minen pwarata pwe epwe wor siwil watte fan iten an epwe murinnolo mettoch meinisin? Esap pwe a kan eppieta ewe apilukulukun an epwe toto mettoch mi wesewesen sefo, weween, eu fansoun lupwen epwe lapalo an aramas kuna pwapwa lapalap lon manauer mwen ikenai? Ika en mi tufichin weweiti ena mettoch, iwe, a fen toruk silelap ussun met Paipel a oesini, nge ina och silelap ekkoch chok ra eani.
19. Fan met sokkun lapalap ewe puken Pwarata a kapas ussun ewe “lang sefo me eu fonufan sefo” mi epwe feito?
19 Nge sipwe sopweilo ei poraus. Sia fen nengeni pwe a mak ei ititin kapas “lang sefo me eu fonufan sefo” lon Aisea sopwun 65 me 2 Piter sopwun 3. Iei kopwe suuk ngeni Pwarata sopwun 21, ikewe ie a mak pwal eu ena ititin kapas lon Paipel. Epwe pwal lamot iei ach sipwe weweiti met a mak mwen ena sopwun 21. Ruu sopwun me mwan, lon Pwarata sopwun 19, sia kuna lon kapas awewe mi tichchik porausen eu maun—nge esap eu maun lefilen ruu muu mi koumfengen lefiler. Lon en epek a wor “Ewe Kapasen Kot.” Neman ka sinneni pwe ina itelapen Jises Kraist. (Jon 1:1, 14) Atewe a nonnom lon lang, me lon ena langepwi an kkewe mwichen sounfiun lang ra fiti i. Nge ra maun ngeni io? A mak lon ena sopwun “king,” “meilapen sounfiu,” me aramas mi sokkofesen tettelir, “aramas kisikis o pwal aramas lapalap.” Ena maun a chu ngeni ewe ran epwe waroto, ranin Jiowa we, weween, kataloon fofforingau. (2 Tesalonika 1:6-10) Peppeloon ena, a mak le poputaan Pwarata sopwun 20 porausen fotekin “ewe serpentin lom, i mi ewe Tefil o Setan.” Ikkena ekkewe mettoch mi fis mwen ekkewe mettoch lon Pwarata sopwun 21.
20. Ifa ewe siwil watte Pwarata 21:1 a apasa epwe fis?
20 Ewe aposel Jon a poputa ren an makkei ekkeei kapas mi ammeseik: “Iwe, ua kuna eu lang mi fo, pwal eu fonufan mi fo, pun ewe popun lang me ewe popun fonufan ra fen morelo, o ese chuen wor sat.” Me ren minne sia fen kuna lon Aisea sopwun 65 me 2 Piter sopwun 3, sipwe tongeni wenewenen luku pwe sap minne epwe akkasiwil wesewesen lang me ach ei fonufan fitifengen me ssetin mi alollol. Ussun an a ffatolo lon ekkewe sopwun mwan, aramas mi ngau me ar kkewe nemenem, pachelong ewe sou nemenem mi monomon, Setan, repwe morolo. Ewer, ina eu pwon fan iten eu otot mi fo, iwe, a weneiti aramas mi nonnom won fonufan.
21, 22. Ikkefa ekkewe feioch Jon a alukuluku ngenikich, me met weween epwe toluelo chonun mas?
21 Mi alukuluk ngenikich ena mettoch lupwen sipwe sopweelo ach nengeni ena oesini mi amwarar. A mak le muchuloon wokisin 3 porausen ewe fansoun lupwen Kot epwe nonnom ren aramas, weween, epwe atoto an feioch ngeni aramas mi foffori letipan. (Isikiel 43:7) Lon wokisin 4 me 5 Jon sopweelo makkeian: “I [Jiowa] epwe tolu seni meser chonun meser meinisin, o esap chuen wor malo, esap pwal chuen wor kechiu, are akurang, are metek, pun ekkewe mettochun lom ra fen morelo. Iwe, ewe mi mottiu won ewe leenien motun king a apasa, ‘Nengeni, ngang ewe chon forisefalli mettoch meinisin pwe repwe sefo.’ A pwal apasa, ‘Kopwe makketiu ei mettoch, pun ekkeei kapas mi tuppwel o enlet.’” A fet ochchun ena oesini!
22 Ekieki mwo aucheaan minne ewe Paipel a oesini. ‘Kot epwe tolu seni meser chonun meser meinisin.’ Esap ina ewe sokkun chonun mas mi kan tottolu mesach, are ewe sokkun mi sussur pokiten chengel. Nge, ewe sokkun chonun mas Kot epwe amoielo a fis pokiten riaffou, letipechou, lichipung, me cheuch. Pwata a lukuchar ena mettoch? Popun, pun ena pwonen Kot mi amwarar a ririfengenni moloon chonun mas me “malo, letipeta, puchor, me metek ar repwe morolo.’—Jon 11:35.
23. An Jon we oesini a alukuluku ngenikich muchuloon met sokkun lapalap?
23 Esap ina och pisekin annet pwe kanser me pinepinin waan tupu are waan foun ngasangas epwe fen molo? Ita ion leich esaamwo kuna poutuloon emon attongan pokiten samau, aksiten, are och mettoch mi efeiengau? Kot a pwonei pwe esap chuen wor malo, iwe, a ussun ita pwalo pwe ekkewe nau mi uputiu lon ena atun resap lolileniesini ar repwe watteta, chinnapelo, iwe mwirin, malo. Ena oesini a pwal wewe ngeni pwe esap chuen wor semmwenin tupu, semmwenin chuu, pwo, me semmwenin mas, nge ikkena ekkewe semmwen mi uru ir mi chinnap.
24. Ifa ussun ewe ‘lang sefo me fonufan sefo’ epwe eu minen feioch, iwe, ifa ewe poraus sipwe kaeo mwirin ei?
24 Ese mwaal kopwe tipeeu pwe letipeta me kechiu epwe kisikisilo ika malo, an aramas chinnapelo, me samau repwe morolo. Iwe nge, ifa ussun woungauen aramas, kirikiringau ngeni semirit, me aapaap pokiten sokkofesenin an aramas lewo are aluwen unucher? Ika ekkena mettoch mi pwapwpwa ikenai epwe sopwosopwolo, esap mo senikich letipeta me puchorun riaffou. Ina minne, manau fan “eu lang mi fo me eu fonufan mi fo esap ngauolo ren ekkena mettoch mi efisata chuuppwul iei. A ifa me watteen ena siwil! Iwe nge, sia fen kaeo ussun ulungat chok me lein ekkewe ruaanu wokisin ikewe a mak ie lon Paipel ewe ititin kapas “lang mi fo me eu fonufan mi fo.” A wor eu lusun mi chu ngeni minne sia fen nengeniochu, iwe, a affata ewe popun sipwe nennelo ngeni fansoun mwach ren inet me ifa ussun Kot epwe apwonueta an we pwon, pwonen an epwe ‘asefosefalli mettoch meinisin.’ Ena eu lesen mwirin ei epwe kapas ussun ena oesini me ifa ussun ach kuna pwapwa epwe tongeni longolong won.
[Ppii ekkewe pwóróus fan]
a Iei alon The New English Bible lon Kol Fel 96:1: “Sing to the LORD, all men on earth.” Iei ititin lon The Contemporary English Version: “Everyone on this earth, sing praises to the LORD.” Iwe, a tipeeu ngeni ach weweiti pwe Aisea a mak ussun noun Kot kkewe aramas lon fonuer lupwen a makkei ewe kapas “fonufan sefo.”
Met En mi Chechemeni?
• Ikkefa ekkewe ulungat fansoun ewe Paipel a oesini ussun ewe “lang sefo me eu fonufan sefo”?
• Ifa ussun ekkewe chon Jus me lom ra kapachelong lon pwonuetaan ewe “lang sefo me eu fonufan sefo”?
• Ikkefa pwonuetaan ewe “lang sefo me eu fonufan sefo” me ren alon Piter?
• Ifa ussun Pwarata 21 a aiti ngenikich eu fansoun mwach kkan mi fokkun murinno?
[Sasing lon pekin taropwe 10]
Ussun chok Jiowa a oesini, Sairus a isetiu minne epwe atufichi an ekkewe chon Jus liwiniti wesewesen fonuer lon 537 B.C.E.