Jiowa—Ewe Asalapalapen Pisekin Nengeni Ren Murinno
“Mwareiti Jiowa Sapaot, pun Jiowa mi murinno!”—JEREMAIA 33:11, New World Translation.
1. Met popun sia mochen mwareiti Kot pokiten murinnoon?
JIOWA KOT mi unusen murinno. “A ifa me watteen murinnoon!” ewe soufos Sekaraia a apasa. (Sekaraia 9:17) Pwungun pwe murinnoon Kot a pwalo lon mettoch meinisin a fori ren an epwe ammonlata ei fonufan fan iten ach sipwe pwapwaiti. (Keneses 1:31) Sisap tongeni unusen weweiti ekkewe alluk mi tokorara meinisin Kot a efisata lupwen a forata lang me fonufan. (An Salomon Afalafal 3:11; 8:17) Nge ewe kukkun sile ussun lang me fonufan sia fen kaeo a achungu letipach me sia mochen mwareiti Kot fan iten murinoon.
2 Ifa weween murinno? A wewe ngeni ochchun an emon ekiek me foffor me ren eu tettelin alluk. Nge, ese chok wewe ngeni pwe esor mettoch mi ngau. Murinno, kinikinin uwaan ngun mi fel, ina och lapalap mi pwalo ren foffor. (Kalesia 5:22, 23) Sia pwaralo pwe kich mi murinno lupwen sia fori mettoch mi murinno me alisi aramas. Lon ei otot won fonufan, met ekkoch aramas ra ekieki pwe mi murinno, epwe ita wewe ngeni och mi ngau me ren ekiekin pwal ekkoch aramas. Iwe nge, ika sipwe kinamwe me pwapwa, a lamot pwe epwe wor eu chok ekiek ussun minne mi murinno. Io a pwungun filata minne mi murinno?
3 Kot a filata minne mi pwung are mwaal. Le poputaan manauen aramas, Jiowa a alluku ngeni ewe aemonun mwan: “Ka tongeni mongo seni iran ei tanipi meinisin, nge seni ewe iran silei och me ngau kosap fokun mongo. Pun lon ranin om kopwe mongo seni, kopwe fokun mala.” (Keneses 2:16, 17) Ewer, a mmen lamot pwe aramas repwe kutta sile ussun minne mi pwung me mwaal seni ewe Chon Foriir.
Pwaraloon Murinno Nge Sise Fich Ngeni
4 An aramas apilukulukun manau lon unusoch me pwapwa a osukosuk lupwen Atam a tipis me ese etiwa an Kot pwuung le filata minne mi pwung are mwaal. (Keneses 3:1-6) Iwe nge, mwen uputien noun Atam kewe, chokkewe mi alemwiri tipis me malo seni semer, Kot a oesini ussun ewe mwirimwirin emon fefin mi unusoch. Jiowa Kot a fos ngeni ewe “serpentin lom lom,” Setan ewe Tefil: “Upwe afiukemi me ewe fefin, pwal mwirimwirum me mwirimwirin. Men epwe puri mokurom, nge en kopwe kuw apilipilin pechen.” (Pwarata 12:9; Keneses 3:15) Letipen Jiowa pwe aramas repwe chasefal ngeni i. Aramas rese fich ngeni an Jiowa kewe foffor mi murinno ngeniir nge, a akkota fan iten amanauen chokkewe mi lukuluk lon an Noun we moon kepichilo.—Mattu 20:28; Rom 5:8, 12.
5 Pokiten an Atam we tipis, sia fen alemwiri eu letip mi achocho ngeni minne mi ngau. (Keneses 8:21) A mmen apwapwa pwe Jiowa a alisikich le fori minne mi murinno. Ach likiitu lon ekkewe mettoch sia fen kaeo seni ewe Paipel esap chok ‘atipatchemakich usun ewe angangen amanau’ me ‘alipwakochukich ngeni sokkun fofor murinno’ nge a pwal atufichikich le fori minne mi murinno fan mesen Kot. (2 Timoti 3:14-17) Ika sipwe feioch seni ach kaeo Paipel, sipwe eani ekiekin ewe sou mak kol mi fel lupwen a koluwu: “En [Jiowa] mi murinno, o ka fori minne mi murinno; kopwe aiti ngeniei om kewe alluk.”—Kol Fel 119:68.
Murinnoon Jiowa A Lingelo
6 King Tafit lon Israel a fos ussun murinnoon Kot me a kutta An emmwen. Tafit a apasa: “Ewe SAMOL mi murinno o pung; iei minne a afalafala ekkewe chon tipis usun ewe al.” (Kol Fel 25:8) Emmwen seni Kot mi kawor ngeni ekkewe Chon Israel a kapachelong engol alluk mi lamot—ekkewe Alluk Engol—mi makketiu won ruacho fau mi choopop mi nonnom lon eu pwor mi pin itan pworun ewe pwon. Mwirin Tafit a wato ewe Pwor ngeni Jerusalem, ekkewe Chon Lifai ra kolowu eu kol mi kapachelong ekkeei kapas: “Oupwe kilisou ngeni Jiowa pun a murinno, an tong mi kirokiroch epwe nonnom tori fansoun ese kauk.” (1 Kronika 16:34, 37-41) A ifa me apwapwaan le rongorong ekkena kapas seni auen ekkewe soukol Chon Lifai!
7 Ra pwal menlapei ekkeei kapas mi mwareiti Kot atun ewe efiinuunun an Jiowa we imwen fel noun Tafit we Solomon a aueta. Mwirin ewe pworun ewe pwon a nonnom lon ewe Leeni Mi Pin Seni Meinisin an ewe imwen fel mi fo, ekkewe Chon Lifai ra poputa le mwareiti Jiowa, “pun a murinno, pun an kirokiroch mi tong epwe nonnom tori fansoun ese kauk.” Lon ena fansoun a fis eu manaman me ewe imwen fel a ur ren eu kuchu mi liosueta nonnomun Jiowa mi lingemwarar. (2 Kronika 5:13, 14, NW) Mwirin an Solomon iotek atun ewe efiinuun, “ekkei a feitiu seni lang me a kenaalo ewe asorun kek me ekkewe asor.” Lupwen ra kuna, “noun Israel meinisin . . . ra muttir chapetiu ren meser mi sape ngeni ewe ppwul me ra kokkoon me ra kilissou ngeni Jiowa, ‘pun a murinno, pun an kirokiroch mi tong epwe nonnom tori fansoun ese kauk.’ ” (2 Kronika 7:1-3, NW) Mwirin 14 ranin apwapwa, ekkewe Chon Israel ra liwiniiti imwer kewe “fan meseik me pwapwan leluker pokiten ekewe feioch meinisin ewe Samol mi Lapalap a fang ngeni Tafit me Salomon, pwal ngeni noun aramasen Israel.”—2 Kronika 7:10.
8 A solap pwe ekkewe Chon Israel rese likiitu lon ar manaueni manauer me ren ar kewe kol mi mwareiti Jiowa. Lo, lo, lo, aramasen Juta ra asamolu Jiowa “ren tinawer chok.” (Aisea 29:13) Rese chuen mochen atipeeu manauer ngeni an Kot kewe alluk, me ra poputa le foffori minne mi ngau. Met sokkun fofforingau? Ra tipis ren fel ngeni lios, me lisowu mwaal, ren ar eriaffou chokkewe mi woungau, me pwal ekkoch tipis mi annou! Ina ewe popun Jerusalem a talo me ekkewe aramas ra choisa ngeni Papilon lon 607 B.C.E.
9 Iei ussun Kot a apwungu noun kewe aramas. Iwe nge, ren ewe soufos Jeremaia, a oesini pwe epwe pwal wor lon Jerusalem chokkewe mi apasa: “Mwareiti Jiowa sapaot, pun Jiowa a murinno; an kirokiroch mi tong epwe nonnom tori fansoun ese kauk!” (Jeremaia 33:10, 11, NW) Me a ina met a fisita. Mwirin a wes an ewe fonu poonulo 70 ier, lon 537 B.C.E., ekkoch lusun ekkewe Chon Jus mi eolo ra liwinlo Jerusalem. (Jeremaia 25:11; Taniel 9:1, 2) Ra senaatasefalli ewe rongen asor lon leenien ewe imwen fel won ewe Chuuk Moraia me ra poputa le eani asor. Longolongun ewe minefo imwen fel a wes atun ewe oruuen ierin ar liwin. A ifa me apwapwaan ena fansoun! Esra a apasa: “Lupwen ekewe chon kau imw ra fori longolongun imwenfelin ewe Samol mi Lapalap, ekewe souasor ra uta rer fan ufer ufoufen souasor, pwal fan nour kewe rappwa. Nge ekkewe mwan seni ewe ainangen Lefi, ekewe mwirimwirin Asaf, ra uta fan ar pisekin kaktai, pwe repwe mwareiti ewe Samol mi Lapalap usun Tafit ewe kingen Israel a aiti ngeniir me lom. Iwe, ra kolun mwareiti ewe Samol mi Lapalap o kilisou ngeni, ‘Ewe Samol mi Lapalap a kirokiroch, [murinno, NW] an tong ellet ngeni Chon Israel epwe nonom tori feilfeilachok.’ ”—Esra 3:1-11.
10 Eu kapasen mwareiti murinnoon Jiowa mi ekis wewe chok me ekkena a makketiu lon ekkoch ekkewe kol mi fel. Eu me leiir Kol Fel 118, ewe kol Chon Israel ra koluwu le poputaan me le muchuloon ar Passofer. Ena kol a poputa me a muchulo ren ekkeei kapas: “Oupwe kilissou ngeni Jiowa, pun a murinno; pun an kirokiroch mi tong epwe nonnom tori fansoun ese kauk.” (Kol Fel 118:1, 29, NW) Neman ikkeei ekkewe saingoon kapasen mwareiti Kot Jises Kraist me noun kewe aposel mi tuppwol ra koluwu lon ewe pwin mwen an malo lon 33 C.E.—Mattu 26:30.
“Kose Mochen Kopwe Akuna Ngeniei Lingom”
11 Eu riri lefilen murinnoon Jiowa me an kirokiroch mi tong a akkom pwalo mwen ranin Esra we. Ekis chok mwirin ekkewe Chon Israel ra fel ngeni ewe kou mi ffor seni kolt lon ewe fonu poon me nninniiloon ekkewe chon tipis, Moses a tingorei Jiowa: “Kose mochen kopwe akuna ngeniei lingom.” Pokiten an silei pwe Moses ese tongeni manau ika a kuna mesan, Jiowa a apasa: “Upwe pwisin efisi ai murinno meinisin an epwe akkom mwom.”—Ekistos 33:13-20, NW.
12 Murinnoon Jiowa a akkom pwalo mwen mesen Moses eu ran mwirin lupwen a nonnom won ewe Chuuk Sinai. Ina ewe fansoun Moses a ekis kuna lingen Jiowa me a rongorong ei poraus: “Jiowa, Jiowa, emon Kot mi umoumoch me kirokiroch, songommang me ur ren kirokiroch mi tong me enlet, mi likiitu fan kirokiroch mi tong ngeni fite ngerou, mi okkomusaalo fofformwaal, me pwungungau, me tipis, nge esap omusaffatei tipis, a liwini liwinin tipisin ekkewe samasam won nour me noun nour tori ewe aulungatin me aruaanun tettelin aramas.” (Ekistos 34:6, 7, NW) A ffatelo ren ekkeei kapas pwe murinnoon Jiowa a riri ngeni an kirokiroch mi tong me pwal ekkoch lapalapan kewe. Ach ekkekiekifichiir epwe alisata ach foffori minne mi murinno. Sipwe akkom ekieki ewe lapalap mi awewe won fan ruu lon ei esilesilin murinnoon Kot mi amwarar.
“Emon Kot . . . Ur Ren Kirokiroch Mi Tong”
13 “Jiowa, emon Kot . . . ur ren kirokiroch mi tong . . . , mi likiitu fan kirokiroch mi tong ngeni fite ngerou.” Ewe kapas a chiyaku ngeni “kirokiroch mi tong” a pwal wewe ngeni “tong mi tuppwol.” Ina ewe eu chok lapalap mi makketiu fan ruu lon an Kot esilesil ngeni Moses. Mi fich ena pun tong lapalapen Jiowa mi pwalo lap seni meinisin! (1 Jon 4:8) Ewe kapasen mwareiti Jiowa mi itefoulo, “pun a murinno, pun an kirokiroch mi tong epwe nonnom tori fansoun ese kauk” a menlapei ei lapalap.
14 An Jiowa “ur ren kirokiroch mi tong” a pwalo murinnoon. Watteen an kirokiroch mi tong a ffatelo ren ewe tumun a kawor ngeni noun kewe chon angang mi tuppwol. (1 Piter 5:6, 7) Chon Pwarata Jiowa mi tongeni pwarata pwe a ‘likiitu fan kirokiroch mi tong’ ngeni chokkewe mi tongei me angang ngeni i. (Ekistos 20:6) Ewe muun Chon Israel ese chuen kuna an Jiowa kirokiroch mi tong pokiten ra tunalo Noun we. Nge murinnoon Kot me an tong mi tuppwol ngeni Chon Kraist mi tuppwol seni muu meinisin epwe nonnom tori feilfeilo chok.—Jon 3:36.
Jiowa—Umoumoch Me Kirokiroch
15 Ewe esilesil Moses a rongorong won ewe Chuuk Sinai a suuk ren ekkewe kapas: “Jiowa, Jiowa, emon Kot mi umoumoch me kirokiroch.” Neman ewe kapas lon fosun Ipru mi chiyaku ngeni “umoumoch” a tongeni wewe ngeni “taar” me a pwal riri ngeni ewe kapas fan iten “leenien monukol.” Ina popun, umoumoch a riri ngeni ewe sokkun tong emon a meefi lon alollun inisin. Nge umoumoch a lap seni tong. Epwe amwokutukich le fori och mettoch mi tongeni pwakini riaffoun aramas. Ren chok awewe, ekkewe elter mi tong ra weweiti ewe lamoten ar repwe umoumoch ngeni chiener chon luku, ren ar ‘pwaralo umoumoch ren pwapwa’ lupwen a fich ngeni.—Rom 12:8; Jemes 2:13; Juta 22, 23.
16 Murinnoon Kot a pwal pwalo ren an kirokiroch. Emon mi kirokiroch a “ekiekifichi meefien ekkewe ekkoch” me a pwaralo ‘kirokiroch mi tong akkaewin ngeni chokkewe mi kisikis fan.’ Lupwen a alisi noun kewe chon angang mi tuppwol, Jiowa ewe leenien appiru mi murinno ren kirokiroch. Kirokirochun Kot a pwalo ren an tiinaalo emon chonlang ren an epwe apochokkula ewe soufos mi chinnap Taniel me an aporausa Meri, ewe nengngin esaamwo tori mwan, pwe epwe nounatiu Jises. (Taniel 10:19; Luk 1:26-38) Noun Jiowa kewe aramas ra kilissou ren an Jiowa kirokiroch mi pwalo lon ewe Paipel, lupwen a tingoreekich. Sia mwareiti Jiowa fan iten an a pwalo murinnoon iei ussun me sia kutta ifa ussun sipwe tongeni kirokiroch lon ach kewe foffor ngeni aramas. Lupwen chokkewe mei wor wiiser ra sotun alisi chiener chon luku “ren ngun mosonoson,” ra sotun fori fan pwotete me kirokiroch.—Kalesia 6:1.
Emon Kot Mi Songommang
17 “Emon Kot mi . . . songommang.” Ekkena kapas ra achema ngenikich pwal eu pwaloon murinnoon Jiowa. Jiowa a likiitu fan songommang lupwen sia mwaallilo me a ngenikich ewe fansoun mi lamot pwe sipwe tongeni angang won ach kewe apwangapwang me feffeita lon pekin ngun. (Ipru 5:12–6:3; Jemes 5:14, 15) An Kot songommang a pwal efeiochu chokkewe resaamwo poputa le fel ngeni. Ir mi chuen tongeni etiwa porausen ewe Muu me aier. (Rom 2:4) Inaamwo ika Jiowa mi songommang nge, murinnoon a efisi an song fan ekkoch, ussun chok a fori unukkun ewe Chuuk Sinai lupwen ekkewe Chon Israel ra fel ngeni ewe kou mi for seni kolt. An Kot song mi lap epwe pwal pwalo lupwen epwe awesalo an Setan otot mi ngau.—Isikiel 38:19, 21-23.
18 “Jiowa, emon Kot . . . mi ur ren . . . enlet.” A ifa me sokkofesennin Jiowa me ekkewe nouwisin fonufan mi pwoppwon nge rese tongeni apwonueta ekkewe pwon! Chon fel ngeni Jiowa mi tongeni lukuluk won mettoch meinisin mi makketiu lon an we Kapas. Pun Kot mi ur ren enlet, sia tongeni luku pwe an kewe pwon repwe fisita. Pokiten murinnoon, Semach lon lang a polueni ach kewe iotek iteitan fan iten enlet lon pekin ngun ren an awora chommong poraus mi enlet.—Kol Fel 43:3; 65:2.
19 “Jiowa, emon Kot mi . . . okkomusalo fofformwaal, pwungungau, me tipis.” Pokiten murinnoon, Jiowa a mochen omusalo chon tipis mi aier. A mmen watte ach kilissou pwe Semach lon lang mi tongeikich a fen awora ewe minen omusamus ren an Jises we asor. (1 Jon 2:1, 2) Sia pwapwa pwe chokkewe mi apilukuluk won ewe moon kepich repwe tongeni chiechioch me Jiowa, me eani lukulukun manau esemuch lon an we fonufan sefo. A ifa me chommongun ekkewe popun mi amwarar sipwe mwareiti Jiowa pokiten murinnoon ngeni aramas!—2 Piter 3:13.
20 “Nge [Jiowa] esap omusaffatei tipis.” Iei pwal eu popun sipwe mwareiti murinnoon Jiowa. Met popun? Popun, pun pwal eu weween murinno pwe ese tongeni tipeeu ngeni och ingau. Pwal och, “fansoun ewe Samol Jises epwe pwato seni lang, eti noun kewe chonlang mi manaman, . . . epwe liwini ngeni ir ekkewe rese sinei Kot, pwal ir ekkewe rese alleasochisi ewe kapas allim.” (2 Tesalonika 1:6-9) Ekkewe chon fel ngeni Jiowa mi manau seni ena fansoun repwe pwapwaiti manauer nge resap chuen osukosuk ren chokkewe rese fel ngeni Kot, chokkewe mi “oput minne mi murinno.”—2 Timoti 3:1-3.
Appiru Murinnoon Jiowa
21 Mei wor chommong popun sipwe mwareiti me kilissou ngeni Jiowa pokiten murinnoon. Pokiten kich noun chon angang, sisap pwal achocho le pwaralo ei lapalap? Ewer, pun ewe aposel Paul a pesei chienan kewe Chon Kraist: “Oupwe appiru Kot, usun chok noun kewe mi achengicheng.” (Efisus 5:1) Semach we lon lang a pwappwaralo murinnoon, me sipwe fori ussun we chok.
22 Ika sia fen fangolo manauach ngeni Jiowa seni unusen letipach, sia mochen appiru murinnoon. Pokiten kich mwirimwirin Atam, ewe chon tipis, ese mecheres ngenikich le foffori minne mi murinno. Iwe nge, lon ewe lesen mwirin ei, sipwe kuna pwe a tufich pwe sipwe foffori minne mi murinno. Sipwe pwal ekieki ifa ussun sia wiisen appiru Jiowa me ifa ussun sipwe tongeni appiru Jiowa—ewe asalapalapen pisekin nengeni ren murinno.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Ifa weween murinno?
• Menni poraus lon Paipel a menlapei murinnoon Kot?
• Ikkefa ekkoch porausen murinnoon Jiowa?
• Met popun sipwe appiru murinnoon Jiowa?
2. Ifa ussun kopwe awewei murinno?
3. Me ren Keneses 2:16, 17, ia sipwe kutta me ie porausen minne mi pwung are mwaal?
4. Met Kot a fen fori fan iten aramas seni an Atam tipis?
5. Inaamwo ika sia fen alemwiri eu letip mi pae ngeni foffor mwaal nge, met popun sia tongeni foffori minne mi murinno?
6. Mwirin King Tafit a wato pworun ewe pwon ngeni Jerusalem, menni poraus a nom lon ewe kol ekkewe Chon Lifai ra koluwu?
7. Met a fis mwirin ewe Ppwor a fen nonnom lon ewe Leeni Mi Pin Seni Meinisin mwirin an Solomon iotek fan iten efiinuunun ewe imwen fel?
8, 9. (a) Inaawmo ika Chon Israel ra mwareiti Jiowa pokiten murinnoon nge, met ra fori mwirin? (b) Met Jeremaia a oesini ussun Jerusalem, me ifa ussun an we oesini a pwonuta?
10. Kol Fel 118 a poputa me a wes ren menni poraus mi lamot?
11, 12. Menni ewe esilesil Moses a rongorong atun a ekis kuna lingen Kot?
13. Menni lapalap a mak fan ruu lon ewe esileeloon murinnoon Kot, me met popun a fich ngeni an epwe mak fan ruu?
14. Io ra fokkun pwapwaiti murinnoon Kot me an kirokiroch mi tong?
15. (a) Ewe esilesil Moses a rongorong won ewe Chuuk Sinai a poputa ren menni poraus? (b) Umoumoch a kapachelong met?
16. Met popun sipwe tongeni apasa pwe Jiowa a kirokiroch?
17. Pwata sia kilissou ren an Jiowa “songommang”?
18. Ifa sokkofesennin Jiowa me ekkewe nouwisin fonufan lon pekin enlet?
19. Ifa ewe pwaraloon murinno mi amwarar Jiowa a pwaralo ngeni chon tipis mi aier?
20. Ifa ewe pisekin annet pwe Kot ese tipeeu ngeni fofforingau?
21. Met popun sipwe foffori minne mi murinno?
22. Met sipwe kaeo lon ewe lesen mwirin ei?
[Picture on page 10]
Jiowa a apwungu noun kewe aramas me loom loom pokiten rese manaueni manauer me ren ar kapasen mwareiti Kot
[Picture on page 10]
Aramas mi tuppwol ra liwinlo Jerusalem
[Picture on page 11]
Moses a rongorong eu esilesil mi esilei murinnoon Kot
[Picture on page 13]
Murinnoon Jiowa a pwalo ren lapalapen an tingoreekich lon ewe Paipel